Бөйөк Ватан һуғышының әсе елдәре илебеҙҙең бер генә йортон да, бер генә ғаиләһен дә урап үтмәне. Был ҡәһәрле һуғышта Белорет районының Ҡаһарман ауылынан олатайым Фәхретдин Хөснөтдин улы Ғәзизов та ҡатнаша. Һуғышҡа олатайым 1942 йылдың авгусында саҡырыла. 1943 йылдың ғинуарынан мартына тиклем 93-сө Ҡыҙыл байраҡлы гвардия уҡсылар дивизияһында Курск дуғаһындағы яуҙарҙа ҡатнаша. Ғаиләһенә бер нисә тапҡыр “ҡара ҡағыҙ” килә. 1943 йылда олатайым ҡаты яралана. Яу яланында һыңар ҡулын ҡалдырып ҡайта. Ул ваҡытта уға ни бары 21 йәш булған. Әсирлектә лә булырға тура килгән олатайыма, ләкин был турала рәсми сығанаҡтар юҡ, ул турала үҙе лә иҫләргә, һөйләргә яратманы. Был турала концлагерҙан азат ителеү тураһындағы белешмә ҡағыҙы ғына һөйләй. Әсәйем, апайҙар һөйләүе буйынса беләм, уларҙы яндырырға тейеш булғандар, ләкин беҙҙең һалдаттар ярҙамға килеп, азат итеп өлгөргән. Тыныс тормошта олатай ниндәйҙер йомош менән ауыл ситендәге картуф баҡсаһына барған. Унда эттәр һарыҡты йығып талай икән. Шул ваҡытта олатай хәлдән тайып ҡайтып йығылды, тиҙәр. Үҙе ап-аҡ булған, дер ҡалтырана, ти. Аңлатып һөйләрлек хәлдә түгел ине, тип хәтерләй торған ине әсәйем. “Әсирлектә күргән ыҙаларым күҙ алдынан үтте”, – тип һөйләгән үҙе аҙаҡ... Шунан һуң бик оҙаҡ ауырыған олатайыбыҙ. Ысынлап та, ниҙәр күреп, ниҙәр кисергәнен бер Хоҙай ғына белә инде. Олатайым аҙ һүҙле, баҫалҡы, бер аҙ ҡырыҫыраҡ та ине. Бер ваҡытта ла һыңар ҡуллымын, миңә ауыр, тип зарланманы, кешенән йәлләтмәне, эшкә бик егәрле, оҫта ине. Салғыны биленә ҡыҫып бәйләп бесән дә сапты, көрәк-һәнәк, тырма һаптарын да эшләне, бал ҡорттары ла тотто – бар хужалыҡ эштәрен алып барҙы. Олатайымдың бер буш ултырған сағын иҫләмәйем. Һәр саҡ нимәлер эшләр, кәртә тирәһендә булышыр ине. Ҡыш көндәре ишек алдында бер ваҡытта ла ҡар һалып ҡуйманы, көрәп-һепереп ҡуйыр ине. Йәй етһә, беҙҙе, ейән-ейәнсәрҙәрен, йыйып алыр ҙа емеш-еләккә йөрөтөр ине. Муйыл, көртмәле бергәләп йыйҙыҡ. Таҙа итеп, сүпһеҙ генә йыя ине еләкте. Һыңар ҡул менән бар эште башҡарырға, донъяны алып барырға күпме көс, түҙемлек, таһыллыҡ кәрәк булған бит! Һуғышҡа тиклем олатайыбыҙ матур итеп мандолинала уйнаған булған. Аҙаҡ та һул ҡулы менән булһа ла көйҙәр сығарырға тырыша ине, тип хәтерләй балалары. Олатайым һуғыштан һуң төрлө ойошмаларҙа намыҫлы эшләгән. Һуңынан Үҙән урман эшкәртеү участкаһына бухгалтер булып күсә, кадрҙар бүлегенең инспекторы булып эшләп хаҡлы ялға сыға. Бик аҡыллы, бөхтә булып, үҙ эшенә яуаплы ҡараны олатайыбыҙ. Һул ҡулы менән матур итеп, таҙа ғына яҙа торған ине. Бер ваҡиға һаман да күҙ алдында торған кеүек. Мәктәптә уҡыған йылдарҙа ветеран олатайҙар тураһында альбом эшләү өсөн мәғлүмәт йыйып килтерергә ҡуштылар. Мин дә олатайыма киттем. Икәүләп өҫтәл артына ултырҙыҡ, ҡағыҙҙарымды яҙырға әҙерләп һалдым. Олатайыма ҡарайым, уның һөйләгәнен түҙемһеҙлек менән көтәм. Ә ул күҙҙәрен йомдо ла тынып ҡалды... Күҙҙәренән йәш тама, ирендәре ҡымтылған. Мин, балалығыма барып, ул ваҡытта хәлен аңламағанмын инде. Хәҙер олоғая килә уның кисерештәре, уйҙары үтә күренә. “Һуғыш” тигән һүҙҙең генә лә ни тиклем ҡот осҡос, фажиғәле икәнен, ут эсендә нимәләр күреп, нимәләр кисереп йөрөгән олатайыма ул иҫтәлектәр ни хәтлем ауыр бирелгәнен хәҙер генә төшөндөм... Йыл һайын Бөйөк Еңеү көнөнә мәктәптә осрашыуҙар үткәрелә торғайны. Олатайыбыҙ шул көндө тулҡынланып, һағыш менән ҡаршы ала ине. Орден-миҙалдарын ҡумтаһынан һаҡ ҡына сығарып, уларға оҙаҡ ҡына текәлеп уйланып тора торғайны, тип хәтерләй балалары. Һуғышта күргән михнәттәр, ыҙалар тураһында олатайҙар бик аҙ, һаран ғына һөйләй торған ине шул. Беҙ күргәнде һеҙгә күрергә яҙмаһын, тип һәр саҡ теләнеләр. Олатайыбыҙ ҡайҙа тотҡонлоҡҡа эләккәндер, бер документ та юҡ беҙҙә. Кешеләр һөйләүе буйынса, Люблин тигән ҡалала лагерҙа булған. Интернетта ҡараным, ысынлап та ундай лагерь булған. Олатайымдың ауырлыҡтарға бирешмәй, ғорур, үҙаллы булып йәшәүе, донъя көтөүе миндә һәр саҡ ғорурлыҡ тойғоһо уята. Улар ысын йөрәктән Ватанды һаҡларға сафҡа баҫҡан, ә инде яуҙа төрлө хәлдәр була... Гөлдәр ҠОТЛОБАЕВА Белорет районы.