Бертик-межел сөөк-даяк эде суйбаар тудугжу, улусчу эмчи чораан даайывыс ОЛЕГ ПАВЛОВИЧ ТОЙДУКТУҢ дугайында материалдар чыып тура, солун интервьюга таваржы бердивис. Кижилерге ажыктыг билиглер бар боорга, үлежип салдывыс:
БОЙДУСТАН ЧАЯАЛГАЛЫГ ЭМЧИ
«Хем-Белдири» солуннуң бөгүнгү аалчызы – Тыва Республикада билдингир, хөй кижилерни аарыг-човулаңдан сегиткен, кижилерге ам-даа ачы-буянын чедирип чоруур улусчу эмчи Олег Павлович Тойдук. Ооң-биле интервью:
– Олег Павлович, силерни Тывада танывас кижилер ховар болгай. Силерниң бодуңарның танывазыңар безин кижилер силерни кудумчуга танып: «Бо Олег Павлович ажылдаар черинче бар чор» – деп чугаалажып, «ол кижиге мынчаар дузалаан», «бо кижини мынчаар эмнеп каан» – деп турарын дыңнаан мен. Улус силерни бойдустан чаяалгалыг, күштүг эмчи деп билир. Алыс чуртуңар, төрээн чериңер кайда ирги?
– Бодум 1950 чылда Улуг-Хем кожууннуң Кызыл-Даг суурга төрүттүнген мен. Бойдус талазы-биле онзагай, чараш чер чүве. Чаш, элээди чылдарым аңаа эрткен. Школаны-даа аңаа доостум. Кижи каяа-даа чоруурга, сагыш-сеткили төрээн чери-биле тудуш болур-дур. Баштай төк кээп дүшкен чери кижиниң сайзыралынга улуг салдарлыг. Ында даг, арга-арыг, ыяш, үнүш-даа кижиниң сеткил-сагыжы-биле тудуш болур. Олар кижээ амыдыраар күштү бээр.
– Силерге хүннүң-не хөй кижилер эмнедири-биле кээп турар болгай. Ыраккы Мөңгүн-Тайгага бир аныяк херээжен кижиниң: «Кылаштай албас пат аарыг тургаш, Олег Павловичиге эмнеткеш, сегээн мен» – деп турганын дыңнаан мен. Черле ынчаш оон-даа ыңай силерге катап-катап кээп, эмнедип турар кижилер бар-дыр. Эмнеткеш-ле, чүгээртээн боор. Шуут сегээн мен деп, өөрүп четтирип чоруурлар база хөй. Ооң чажыды чүдел? Чүнүң дузазы-биле кижилерни эмнеп чоруур силер?
– Бодуңар-даа дыңнаан, номнардан-даа номчаан чадавас боор силер. Тывага шагдан тура-ла, кемдээн баш тудар, бертик-межел эдер, савазынга доораланган уругну эде суйбаар кижилер бар турган болгай. Харын-даа мырыңай төрүмелинден акушер, он-он хамаанчок, чүс-чүс чаштарның тынын алган, төөгүге чаагай ады артып калган суг кижилерни чечен чогаалдан, төөгү чугаалардан номчуп турар болгай бис. Бот дугайында чүнү чугаалап болурул дээрге, үстүнде айытканым өгбелеривистиң ол чаагай мергежилдерин салгап алган кижи бооп турар-дыр мен.
– Бодуңарның-даа, үстүнде чугаалааныңар өгбелерниң-даа улус эмнээр чажыттарын канчаар тайылбырлап болур силер, Олег Павлович?
– Сеткил-хөөнүм, хан-дамырым-биле төрээн черим Тываның бойдузу-биле тудуш кижи мен деп үстүнде чугааладым. Чүгле мен-даа эвес, кижи бүрүзү төрээн бойдузу-биле тудуш. Мээң ылгалдыг чүвем – ол сырый харылзааны мага-бодум-биле медереп турар болган мен. Бойдустан меңээ кээп турар күштү, азы өскээр чугаалаарга, энергияны билип турар мен. Энергия дээрге күш-түр ийин. Бойдуста ыяш, үнүш, суг, чер, даг – шупту энергиялыг, оозу-биле бот-боттарын тырттыжып, харылзажып турарлар.
– Улуг материалист Карл Маркс безин: «Бүгү-ле кадыг чүвелер (материялар) мөңге шимчеп турар, боттары тускай энергиялыг» – деп бижээн болгай. Силерниң энергия дугайын чугаалап турарыңар хөлчок шын. Улусту чүнүң дузазы-биле эмнеп турар силер, Олег Павлович?
– Чогум-на ол айтырыгга харыылап олурарым бо. Чүгле даг, суг, чер энергиялыг эвес, кижилер, азырал амытаннар, аң-мең дээш шупту энергиялыг. Шимчеп хөделирге, энергия чарыгдаттынар. Курлавыр энергияны олар бойдустан ап турарлар. Азы өскээр чугаалаарга, дириг организм бойдус-биле ала-чайгаар энергия хүлээп алыр харылзаалыг. Кижи бойдус-биле тудуш дээним бо-дур ийин. Чугле долу организм эвес, мага-ботта чурттаарынга эргежок чугула орган бурузу, чижээ, чүрек, өкпе, баар, бүүрек дээш оон-даа ѳске, энергия хүлээп алыр үелиг, хемчээлдиг. Кандыг-бир органның энергия хүлээп алыры эвээжей берзе, ооң аарый бергени ол. Бойдус-биле харылзаазын оскунуп эгелээни ол. Эмнээри дээрге-ле ол харылзааны катап тургузары. Холдарымда чыгдынган энергия-биле аарыг органны чиңнеп, массажтап тургаш, ооң бойдус-биле харылзаазын катап тургузар мен. Харылзаа тургустунганда, бойдус боду-ла эмнеп каар. Ажыы-биле чугаалаарга, кижилерни бойдус-биле демнежип эмнеп турар кижи-дир мен ийин.
– Бодуңарда аарыг улус эмнээр онзагай шынар, курлавыр энергия барын кажан бир-ле дугаар эскерип каан силер?
– Бичиимде улустуң арын-шырайы, карактарының көрүжүнден-не ханынын базыышкыны улгадып, азы кандыг-бир чүвези аарып чоруурун эндевес чордум. Бүдүү бажы кемдээн суг кижилерниң карактарындан илдең болур. Ындыгларны ала-чайгаар суйбап, массажтаксаар чордум. Харын ол ыйнаан, бодум ышкаш тенек, бажын кемдедип аар өөрүм суйбап, массажтап чорааш, хөйге билдингир апарганым. Чогум төрелдеримде база бертик-межел эдер улус бар.
– Эмнеп турарыңар кижилерниң биоэнергиязын канчап билип ап турар силер, Олег Павлович?
– Кижиниң ниити мага-бодунуң биоэнергиязын чаны-биле эртип чыткаш, медереп турар мен. Чижээ, одаг чаны-биле эртерге, чылыш кынып, билдинип турар ышкажыгай. Ындыг байдал-биле, азы холду сунгаш-даа эскерип каар мен. Бир эвес холумну шала ырактан мага-ботту дургаар шимчедир болзумза, аарыг орган дужунга келгенимде энергиязы багай чер адыжымга дораан-на өйдүгүп билдине бээр. Аарыг органны ынчаар тып алыр мен.
– Аарыг органнарны чиңнеп, массажтаарындан аңгыда, өске эмнээр аргаларыңар бар бе?
– Кижиниң мага-бодунда бойдустан, хүнден энергия алыр көзулбес үттер (чакралар) бар. Оларны дамчыштыр кижиниң сагыш-сеткилин эмнеп, хей-аъдын көдүрери – хөлчок дээштиг арга. Аңаа чугле суйбап, массажтаар эвес, чалбарыг, йөрээл болгаш өске-даа дээштиг сөсту, янзы-бүрү дериг-херекселдерни ажыглаар апаар.
– Белен аарып-аржывас деп бодаар болза, чүнү канчаарыл? Кижилерге чүнү сүмелеп болур силер, Олег Павлович?
– КАДЫК БОЛУРУ КИЖИНИҢ БОДУНДАН ХӨЙ ХАМААРЖЫР: САГЫШ-СЕТКИЛИН АРЫГ ТУДАРЫ, КИЖИЛЕР ДУГАЙЫНДА БИЧИИ-ДАА БАГАЙ ЧҮВЕ БОДАВАЗЫ, ТӨРЭЭН БОЙДУЗУНГА ЫНАК БОЛУРУ, ООҢ ТӨЛҮ МЕН ДЕП БОДУН САНААРЫ... Кижи омак-хөглүг турда, ооң бодун долгандыр биоэнергиялыг шөлү (ауразы) улуг, дыгый болур. Ындыг кижээ аарыг-аржык белен дыынмас. Хөңнү баксырап, хей-аъды кудулаар болза, биоэнергиялыг шөлу бичиилеп, дыгый эвес апаар. Ынчан кижи хоралыг салдарга алзыр. Өске кандыг-бир кижи дугайында багай чувени бодаптарывыска-ла, ооң халавы бодувуска бир дугаар дээр.
– Аура дугайында тайылбырлап бээр силер бе?
– Кижиниң мага-бодун долгандыр биоэнергия шөлү, азы өскээр чугаалаарга, ауразы үглеп алган чоруур. Кааң аяс хүннерде биоэнергиям күштүг, омак-сергек турар үемде, кижилерниң ауразын көрүп каар аргам бар. Кижини үглеп алган чоруур өжүп кыпкан янзы-бүрү өңнерлиг сая-сая быйыргын-быйыргын чырыткылар барын көрген мен.
– Силерни даштыкыже база үнүп турар дээр-дир. Каяа-каяа чораан силер, Олег Павлович?
– Даштыкыда экстрасенс, караң көрнүр кижилерниң ниитилелдериниң чалааны-биле янзы-бүрү конференцияларга барып киржип турган бис. Чижээ, Австрияның төвү Вена хоорайга Бүгү делегейниң хамнар чыыжынга чораанывыс солун. Мээң-биле кады этнограф эртемденивис М.Б.-Х. Кенин-Лопсан, Сайлык-оол Иванович, Борбак-оол Дүктүг-оол, олар чораан. Аңаа биске 3 чыл иштинде туруп албас кылдыр аараан кижини коляскага идип эккелген. Мээң массажтап, эмнээним соонда, тыва хамнар ийи дүңгүр-биле ол-бо талазындан арыглап хамнааш, холундан чедип тургузарга, будун көдүре албас аарыг кижи бичиилеп кылаштай бээрге, улус кайгап турган. Аарыг кижи боду өөрээш, ыглапкан. Сөөлүнде чанып турдувуста, ол бисти аэропортка чедир эдерип, анаа колясказындан боду-ла туруп келгеш, биске чедир кылаштап, самолетка олуртуп, удеп каан.
– Интервью бергениңер дээш улуу-биле четтирдим! Чонга ам-даа хөй чылдарның дургузунда ачы-буяныңар көргүзүп, узун назылыг болуруңарны күзеп каайн, Олег Павлович!
БОРИС ОНДАР чугаалашкан.
«АВЫДА БУРГАННЫ ДИРГИЗЕР ДЭЭШ» деп номдан үзүндү.
Айдысмаа Килик
#чаахөл
#БулуңТерек
#төөгү