Тыл сайдарыгар биир эрэ тулхадыйбат төрүөт баар. Нууччалыы эттэххэ, усулуобуйа.
1) Тыл үлэлиэхтээх. Ол эбэтэр, дьоҥҥо туһалаах буолуохтаах.
1*) Атын усулуобуйа суох, — үлэлээбэт, ол аата туһата суох тыл өлөр!
1**) Саха тыла тыа хаһаайыстыбатыгар эрэ үлэлиир, тыа сиригэр, тыа дьонугар эрэ туһалаах.
1***) Бүттэ!
Тылбыт “туһата суох” аатырбыта ыраатта. Ааспыт үйэ 70-с сылларыттан саҕалаан улуустар кииннэригэр төрөппүттэр оҕолорун “нуучча кылаастарыгар” биэрэр буолбуттара. Ол эбэтэр, нуучча тыла оҕолорбутугар ордук туһалаах буолуо диэн санаанан салайтарар буоллахтара.
Аҕыйах сыл иһигэр саха тыла лаппа уларыйда. Ол уларыйыы, мин санаабар, кэхтии өттүгэр барбыта саарбахтаммат.
Онно ким уонна туох буруйдааҕын хасыһа сатыыр наадата суох. Биһиги үөһэ этиллибит усулуобуйаттан, тулхадыйбат аксиоматтан тэбиниэхтээхпит.
Ол аата, саха тыла үлэлиэхтээх.
Билиҥҥитэ тыа дьоно Дьокуускай куоракка 90-с сыллартан саҕалаан маассабайдык көһөн кэлбитин түмүгэр бастакы, иккис көлүөнэ саха ыччата элбэх курдук. Маҕаһыыннарга, бааннарга уонна да атын тэрилтэлэргэ сахалыы тыллаах эдэр дьон элбэхтэр, онон ордук сааһырбыт дьон наадатын быһаарсарыгар табыгастаах.
Бу билигин эрэ. Үһүс көлүөнэ куорат оҕолоруттан саҕалаан ол тохтуоҕа.
Ону кытта саха тыла туһалыырыттан букатыннаахтык тахсыаҕа.
Уйбаан Пономарев ватсапка эргийэр ыстатыйатыгар Дьокуускай мээрин хайҕаабыт, кини холобурунан хас биирдии ыал аҕата ойоҕуттан уонна оҕолоруттан сахалыы саҥаралларын кытаанахтык ирдиэхтээх диэбит, — “остуолу охсон туран”.
Бэрт этэ буоллаҕа. Ол эрэн, бу ыал барыта аҕалаах, аҕалар бары кыһамньылаах, сахалыы санаалаах буоллахтарына эрэ син көдьүүстээх буолуо этэ. Ону баара, билигин саха оҕотун аҥаара ситэтэ суох ыалга, быһата, аҥаардас дьахтарга иитиллэр.
Ону кытта оҕо обургутуйдаҕына былыр былыргыттан баар “аҕалар уонна оҕолор” икки ардыларынааҕы утарсыы үөскүүрүн умнумаҥ.
Оччотугар ыал аҕатын былыргылыы суолтатын төннөрүөххэ наада. Ол кыаллыбата буолуо.
Сэттэ уонус сыллар ортолоругар оттуу сырыттахха оҕонньоттор суҥхарар буолаллара:
- Дьахтар үөрэхтэннэ, онон сотору кэминэн “буруобут сабыллар” дьон буоллубут.
Эдэр “сопхуостаах” уолаттар ону ылынааччылара суох:
- Эс, хайдах оннук буолуой. Оччоҕо кыргыттарбытын үөрэттэрбэппит дуо? — диэн көбдьүөрүһүү атыыра.
- Көрөөрүҥ да истээриҥ. Хата, дьолго биһиги онно тиийиэхпит суоҕа, — дииллэрэ оҕонньоттор.
Дьахтары төттөрү хаайбаккын...
Дьиҥэр, омук кэскилэ дьахтар уонна эр киһи сыһыаннаһыыларыгар сытар. Поэттар ону "аан дойдуну Таптал тутан олорор" диэн ааттыыллар.
Европа норуоттарын мусульманнар солбуйуохтара дииллэр. Биһигини да солбуйаллара өртөн буолбата буолуо.
Баары баарынан этиэххэ наада.
Сибииргэ хакастары, алтайдары аһаҕастык аҕытаассыйалыыллар: "Исламы ылыныҥ, оччоҕуна эрэ эстиэххит суоҕа," — диэн.
Сахаларга этэллэр: "Биһигини көрүҥ, бу 18-таах уолаттар бары ойох ылаары “халыым оҥосто” сылдьаллар. Ол кинилэр ыра санаалара. Ойох ылыахтара, бары ортотунан уончалыы оҕолонуохтара. Эһиги кыргыттаргыт кинилэргэ иккис-үһүс ойоҕунан тахсыахтара уонна эмиэ уончалыы оҕолонуохтара эрээри, оҕолорун омуктара аҕаларынан буолуоҕа. Толкуйдааҥ," — дииллэр.
Элбэхтик төрүүр омук эдэр ыччата элбэх буолар. Эдэр ыччата элбэх омук, Гумилев эппитинии, пассионарнай буолар, — үчүгэйгэ да, куһаҕаҥҥа да. Оннук омуктар ыччаттара мөлтөх омуктар оҕолорун — оскуола буоллун, уулусса буоллун, армия буоллун, “эмэһэҕэ тэбиэлии” сылдьаллар.
Итини киһи барыта билэр эрээри, оннукка таҥхалыйан эрэрбитин ким да билиниэн баҕарбат.
Ол эбэтэр, тыллааҕар буолуох алдьархай аартыга аҥайан турар. Омук бэйэтэ тыыннаах буоллаҕына тыллаах буолар. Эстэн хааллаҕына тыла кимиэхэ наада буолуой!
Үөрэхтээхтэр этэллэринэн, тыл уларыйыан, атын омук тылыгар эмиэ көһүөн сөп. Күүстээх омук онтон сүппэт.
Калмыктар тылларын сүтэрэн эрэллэр. Ол гынан баран биир эмэ киһиэхэ: “Тылгын билбэккин, онон калмык буолбатаххын”, — диэн боруобалаа эрэ, тугу көрөр эбиккин...
Биир билэр киһим нууччалар да аҕыйаан эрэллэр диэн үөрэр, биһиги эрэ эстэр буолбатахпыт диэн “күлүгэр имнэнэр”.
Ол эрэн, нуучча өһүн хоһооно баар: “Пока толстый сохнет, тощий сдохнет”. Онуоха эбии, нууччалар “домостройдарыгар” хаһан баҕарар төннүөхтэрин сөп. Толорутук да буолбатар, сорох түгэннэрин киллэриэхтэрэ. Холобур, кыргыттарыгар, ойохторугар уһун былааччыйа кэтэрдиэхтэрэ, төбөлөрүгэр былаат баайыахтара, “дьиэҕэ олоруҥ” диэхтэрэ.
Тоҕо диэтэххэ, оннук дьаһанарга тирэхтээхтэр — итэҕэллэрэ баара-суоҕа сүүсчэкэ сыллааҕыта дьахтар хайдах буолуохтааҕын чопчу этэрэ: “Не отдавай жене души твоей, чтобы она не восстала против власти твоей”. Быһата, Библияҕа дьахтары төбөҕөр ытыарыма диэн сурулла сылдьар.
Саха итэҕэлигэр оннук баар дуо?
Биллэн турар, дьахталлар өһүргэниэхтэрэ эрээри, өйдөөн көрүҥ эрэ, “көҥүл барыаҕыттан” ыла дьахтар киэнэ-дьоһуна улам намтаан иһэр. Сотору “сексуальнай эбийиэккэ” эрэ кубулуйар кутталлаахтар. Бэйи, бу туспа кэпсэтии.
Оттон тылга төнүннэххэ, хатылыыбын.
Саха тыла тыа хаһаайыстыбатыгар эрэ үлэлиир. Ол аата, тыа сиригэр, тыа дьонугар эрэ туһалаах.
Тыа сирин сайыннарыы элбэх оҕолонуу мэктиэтэ буолуо этэ...
Ону баара, тыа сирин эһэр политика бара турар. Тоҕо диэтэххэ, Саха сирин уруккута банкир, ол эбэтэр, глобализатор өйдөөх-санаалаах Ил дархан салайан олорор. Ол туһунан туох дии саныыгытый?
Мин Дзен-канаалбын ааҕыҥ, “лайк” туруоруҥ, сурутуҥ, санааҕытын үллэстиҥ.
Суҥхарда — СУР.