Ыарыһах эрэйин чэпчэтэр,
Үрүҥ күн сырдыгын эргитэр.
Кырдьык да, Эн аанньал эбиккин,
Мап – маҥан халааттаах киһибит.
Олоххо төттөрү эргийбит,
Иккистээн төрөөбүт кэриэтэ,
Үтүөрбүт ыарыһах үөрүүтэ
Ол буолар, Эн үлэҥ түмүгэ....
Манааска 1942 сыл бүтүүтэ ЯФАШ – ны бүтэрбит эдэркээн кыыһы, саамай айанынан ыраах, түгэх нэһилиэккэ фельдшеринан1916 сыллаахха Бүлүү улууһун, Хампа нэһилиэгэр төрөөбүт Новикова Акулина Павловнаны ыыталлар. Кини көбүс - кене , ортону урдунэн унуохтаах , учугэйкээн багайы сэбэрэлээх , мааны багайытык , ып- ыраастык танна сылдьар , киртэн –буортан тэйбит курдук чэбэр кыыс ого эбит. 1916 сыллаахха Хампа нэһилиэгэр төрөөбүт.
Кини кэлэригэр нэьилиэк дьоно саамай мунутаан элбээн олорор кэмэ этэ, тыьыынчаны эрэ кыайбата , ус холкуостаага . Бөһүөлэктээһин тэриллэ илик кэмэ буолан , биирдии холкуос чилиэттэрэ сүүрбэттэн тахсалыы күөлгэ тарҕанан олороллоро .Тыалыччыматтан Түҥҥэ диэри, бу нэьилиэнньэни бука барытын керере , эмтиирэ , дьахталлары дьиэлэригэр төрөтөрө. Ол саҕана аттаах ,сороҕор туос сатыы , алаас алааһынан олорор ыаллары ыарыһахтары кэрийэн эмтиирэ. Эмп-том олох да кэмчи буолара. Ойоҕостотуу , торохуома , ымынах ыарыылар элбэх этилэр. Мунур ыарыыта эмиэ элбэҕэ , онно улахан айдаан буолара, сыарҕалаах атынан Бүлүү куоратыгар Кырыкыйынан быһа илдьэллэрэ , онно бэйэтэ хайаан да барсара .Үөһээ Бүлүүгэ операциялаабат этилэр.
Акулина Павловна үлэлии кэлээт санитарнай туругу тупсарыыга куускэ улэлиир,ыалларга туалет тутталларын ирдээбитэ,бөҕү тоҕор дьааьык оностубуттара,сэдэх да буоллар кырааскалаах муосталаах ыаллар дьиэлэрэ ,холуодалара,ааннара баар буолбуттар. Колхозтарга баанньык туттаран үлэҕэ киллэртэрэр. Элбэх лекциялары, беседалары олохтоохторго ыытар. Ол туһунан 1943 сыллаахха, “Үөһээ – Бүлүү большевига” хаһыакка “Новикова нэһилиэнньэ доруобуйатын харыстабылыгар” диэн, ол саҕанааҕы райздрав сэбиэдиссэйэ Г.Лаппаров үлэтин сыаналаан, атын үлэһиттэргэ холобур буоллун диэн, ыстатыйа суруйбута. «Бастаан кэлээтин улэ уеьугэр туспутэ , туруорсуу беге . Сана баанньык туттарбыта ,
Онон сайынныттан суунан барбыппыт, ол баанньыкпытыгар хойукка диэри суунарбыт.Туалеттанын диэн сорох ампаар, сорох туруорбах оностон барбыппыт. Ыраастык туттун, Тус туспа соттордонун, дьиэгитин суунун, уу да элбэх диирэ. Этии беге, бастакы культурнай революция курдук дьаһайбыта , дьонно –сэргэгэ олус тылын ылыннарар этэ,
Биир да киьи кинини куьаганнык этэрин истибэт этим . Кини манна көмүс илиитинэн тереппут оголоро Петров Захар Евгеньевич , Алексеев Алексей Спиридонович , Васильев Николай Павлович, Герасимов Николай Егорович,Петрова Зоя Даниловна, Васильева Ирина Саввична , Васильев Савва Данилович, Чанхаева Анна Николаевна, Семенов Николай Николаевич, уо.д.а Акулина Павловна учугэй багайытык улэлии сылдьан 1945 сыллаахха кэргэннэнэн оройуонна кеспутэ. Кэргэнэ Далыр уола Дмитриев Григорий Иванович ,армияттан кэлэн оройуонна улэлиирэ. Григорьев Иванович дьоно Далырга Тэкэндэгэ олороллоро , Дмитриев Иван ( Лох ) диэн агата , арыы собуотугар уйэтигэр улэлээбитэ.
Акулина Павловна оройуонна хойукка диэри улэлиирэ, идэтинэн . 4 оголоохпун диирэ. Акулина Павловна биьиэхэ иккис улахан огото , кыра кыыьа Вика Биьиги ытыктыыр Илларионов Михаил Павловичпыт оччугуй уола Михаил Михайловичка кргэн тахсан олороллор , улэлииллэр. .” – диэн 1990 сыллардаахха, нэһилиэк ытык кырдьаҕаһа Александра Иннокентьевна Иванова ахтыы суруйбута, нэһилиэк библиотекатыгар харалла сытар. Манаас нэьилиэгэр ыарахан ыарыылар турууларын утары охсуспут утуекэн эмчити улуус киинигэр үлэҕэ ылбыттара. санитарнай ,чэбдигирдэр улэни тэрийиигэ сыламтата суох үлэлээбитин иьин “ Доруобуйа харыстабылын туйгуна” знагынан на5араадаламмыта . Онтон дьэ бу үтүө күн, Маҥаас нэһилиэгэр биир умнуллубат кэрэ – бэлиэ, историческай күнү бэлэхтээтэ. Сэттэ уонтан тахса сыл буолан баран, Маҥаас нэһилиэгин ФАП – а Акулина Павловна Новикова аатын сүктэ. Балыыһа фельдшеринан Афанасьева Елена Ивановна үлэлээбитэ номнуо 40 – н тахса сыл буолла, медсестраннан эмиэ уопуттаах Борисова Кыдана Николаевна, санитарканнан Николаева Розалия Ивановна үтүө суобастаахтык үлэлииллэр. Үтүө киһи аатын үйэтитии тэрээһинигэр нэһилиэк өрө көтөҕүллүүлээхтик кытынна. Нэһилиэк культуратын үлэһиттэрэ, Аҕа баһылык Аркадий Дмитриевич Донской эҕэрдэ тыла, сахалыы таҥастаах оҕолор уохтаах кымыһынан, арыылаах алаадьыннан айах туттулар.
Улуус кииниттэн, главнай врач Российскай Федерация доруобуйатын харыстабылын туйгуна Сидоров Александр Семенович, профком председателя СР медицинатын туйгуна Санникова Нюргуяна Валерьевна, суһал көмө фельдшера СР медицинатын туйгуна, биһиги нэһилиэкпитигэр хас да сыл үтүө суобастаахтык фельдшеринан үлэлээбит Барахова Надежда Васильевна, улуус медицинатын ытык кырдьаҕасһа, РФ медицина туйгуна, Афанасьева Лидия Степановна, уонна Акулина Павловна төрөппүт оҕолоро, уола МЧС Новиков Виктор Константинович кэргэнинээн Августина Семеновналыын, кыыһа СР үөрэҕириитин туйгуна Илларионова Виктория Григорьевна,кэлэннэр биир идэлээхтэрин, төрөппүт ийэлэрин чиэстээтилэр. Акулина Павловна Новикова туһунан элбэх ахтыылар ахтылыннылар. Үтүө киһи аата, умнуллубакка, үйэлэртэн үйэҕэ, ааттана туруо!
Изабелла Тимофеева.