2021 yilni insoniyat barqarorlik, tinchlik, optimism va umid hissi bilan boshlagan edi. Bu yili deyarli barcha mamlatlar keng ko‘lamdagi koronavirusga qarshi emlash ishlarini boshlab, pandemiya va uning oqibatlarini yengishga kirishdilar. Orada bir oz kasallik kamaygandek, virus esa chekingandek bo'ldiyu. Biroq ayyor Koronavirus yangi shtamplar bilan qayta-qayta o'z yurishini davom etmoqda.
Buning oqibatida 2021 yilda ham insoniyat koronavirusdan butunlay xalos bo'lgani yo’q, yuzaga kelgan global iqtisodiy inqiroz esa hali ham toʻliq tiklana olmadi.
Shunga qaramay 2021 yil muhim va unutilmas voqealarga boy bo'ldi. Turli qiyinchiliklar, sinovlar, quvonchli, qayg'uli, baxtli va fojiali hodisalarning ijobiy va salbiy oqibatlari insonlar va davlatlar taqdiriga ta'sir ko'rsatdi.
Shuning uchun keling, har yilgi ananaga ko’ra 12 oy davri ichida sodir bo’lgan eng qiziqarli, g’aroyib, keng omma e'tiborini tortgan, gazeta va jurnallar sahifalarida, ijtimoiy tarmoqlarda ko’p muhokama qilingan, ehtimol tarixga muhirlanib qolgan voqealarni eslab o’tamiz. 2021 yil yakunlarini sarhisob qilib uning eng muhim voqea va hodisalariga nazar tashlaymiz.
Yanvar
AQSh zamonaviy tarixida misli ko‘rilmagan hodisa
Yil boshida deyarli butun dunyo AQSh yetakchisi Donald Trampning prezidentlik saylovlarida mag‘lubiyatga uchragani haqida jar solar edi. Biroq Qo'shma Shtatlarning 45-prezidenti nafaqat mag'lubiyatni tan olishdan bosh tortdi, balki u asosiy shtatlarning rasmiylarini firibgarlikda ayblab undan ikkinchi muddat prezidentlikni, pochta orqali ovoz berish yo’li bilan o'g'irlanganligini to'g'ridan-to'g'ri ta'kidlay boshlaydi.
“Biz hech qachon taslim bo‘lmaymiz, hech qachon mag‘lubiyatni tan olmaymiz”. Donald Trump
Trampning saylovda mag‘lubiyatni tan olmaslik haqidagi chaqiriqlaridan so‘ng uning yuzlab tarafdorlari Vashingtondagi Kapitoliyga hujum qiladi.
6-yanvar kuni AQSh Kongressi a’zolari Donald Tramp ning prezidentlik saylovlarida mag‘lub bo‘lganini tasdiqlash uchun yig‘ilgan vaqtda Trampning tarafdorlari Kongressga bostirib kirgan. Bu paytda Kongress yangi saylangan prezident Jo Bayden g‘alabasini rasman tasdiqlayotgan edi.
Zo‘ravon olomon Kapitoliyga bostirib kirishi ortidan senator va kongressmenlar evakuatsiya qilindi.
Politsiya bir necha soat o‘tibgina namoyishchilarni Kapitoliydan haydab chiqarishga muvaffaq bo‘lgan. Huquq-tartibot organlari xodimlari o‘qotar qurol, dubinka, ko‘zdan yosh oqizuvchi gazdan foydalangan. O’sha kuni kapitoliyning xavfsizlik xodimi bilan birgalikda, besh kishi halok bo‘lgan.
Vashington bunday voqeani ikki yuz yildan ortiq vaqt davomida ko'rmagan edi. Oxirgi marta Kapitoliya 1814 yil avgustda Inglizlar tominidan hujum qilingan. O’shanda bino yonib ketgan.
9 yanvar kuni prezident tarafdorlari uyushtirgan tartibsizliklardan so‘ng Twitter AQShning amaldagi prezidenti Donald Trampning akkauntini butunlay bloklab qo‘ydi. Chunki aynan Twitter’dan Tramp odamlarga oʻz fikrini bildirish uchun asosiy platforma sifatida foydalanib kelgan. Uning akkauntida deyarli 89 million foydalanuvchi bor edi.
Twitterdan so’ng Qo'shma Shtatlardagi qolgan yirik ijtimoiy tarmoqlar ham Trampning Amerika prezidenti sifatida o'z platformalarida faoliyatini davom etishi zo'ravonlik xavfini tug'diradi, degan qarorga keladi. Va Tramp hamda uning tarafdorlari akkauntlarini ommaviy ravishda bloklashni boshlaydi. Twitter, Facebook, Instagram, Reddit, Discord, TikTok, Twitch, Snapchat, YouTube misli ko'rilmagan blokirovka kampaniyasida ishtirok etdi.
Ushbu voqealar senzuraning joizligi va so'z erkinligi chegaralari haqida keng muhokamalarga sabab bo'ldi. Shuningdek ular bugungi kunda IT-korporatsiyalarning siyosiy ta’siri naqadar kuchayganini ko‘rsatadi.
20 yanvar - Jo Bayden AQSh prezidenti lavozimiga kirishdi
24 yanvar - Marselo Rebelo de Sousa ikkinchi muddatga Portugaliya prezidenti etib qayta saylandi.
28 yanvar - Sadir Japarov Qirg'iziston prezidenti lavozimiga kirishdi.
Clubhouse
Ijtimoiy tarmoqlar haqida gap borar ekan 2021 yil yangi trendi Clubhouse ni eslamasak bo'lmaydi. Ovozli muloqatga asoslangan bu tarmoqqa 2 milliondan oshiq foydalanuvchi a'zo bo'lishi uchun yanvar oyining bor yo'g'i yetti kuni kifoya bo'ldi. To'g'risi ham, Elon Musk, Mark Zuckerberg singari mashhurlar bilan to'g'ridan to'g'ri muloqatga kirishishni kim ham istamaydi deysiz?
Yangi ijtimoiy tarmoqni 2020 yilda Google'ning sobiq dasturchilari Pol Devison va Rogan Set tomonidan ishlab chiqilgan.
Clubhouse’ning asosiy «fishka»si bu - real vaqt rejimidagi jonli muloqot. Suhbatni pauzaga qo'yish, orqaga qaytarish, tezlashtirish yoki yozib olishning imkoni yo'q. Muloqot faqatgina ovozli shaklda va real vaqt rejimida amalga oshadi.
Yangi startap tezkor sur'atda ommalashib fevral oyining tahlillariga ko'ra 1 mlrd dollarga baholangan. Aprel oyiga kelib esa kompaniyaning qiymati 4 millard dollarga yetdi. O'zining eng yuqori cho'qqisida ilova hatto TikTok bilan solishtirilgan edi. Biroq Clubhouse'ning shov-shuvlik bilan o’sishi tez orada so'ngdi. Hozirga kelib foydalanuvchilar borgan sari kamroq ushbu ijtimoi tarmoq bilan qiziqishmoqda.
Fevral
Mars ning zabt etilishi
Agar yanvar biz uchun asosan siyosiy janglar va Clubhous bilan esda qolgan bo’lsa, fevral oyi Marsni tadqiq qilish tarixida yangi kashfiyotlar oyiga aylandi. Bir oy ichida uchta kosmik kema – Birlashgan Arab Amirliklarining “Al-Amal” zondi, Xitoyning “Tyanven-1” kosmik kemasi va NASA ning “Perseverance” roveri Marsga muvaffaqiyatli yetib borishdi.
9-fevral kuni Birlashgan Arab Amirliklari ning Al-Amal (Umid) stansiyasi 7 oy davom etgan va 494 million kilometrlik sayohatdan so‘ng Qizil sayyoraga yetib borgan birinchi arab missiyasi bo‘ldi. Shuningdek Birlashgan Arab Amirliklari AQSh, Rossiya, Yevropa Ittifoqi va Hindistondan keyin quyosh tizimining toʻrtinchi sayyorasiga yetib borishga muvofaqt bo’lgan beshinchi davlat. Al-Amal missiyasi Mars orbitasida ikki "Mars yili" davomida faoliyat olib borishga rejalashtirilgan. Bu vaqt davomida u uchta ilg'or ilmiy asboblar yordamida "Qizil sayyora"ning ob-havosi va atmosferasi bilan bog'liq barcha narsani o'rganadi.
Arablar ketidan bir kun o’tib unga Xitoy kosmik agentligining "Tyanven-1" missiyasi qo'shildi. Xitoyliklar – uchun ham bu Marsdagi birinchi mustaqil missiya bo'lsada, ularning “Tyanven-1” kosmik kemasi nafaqat sayyora orbitasiga chiqish, balki uning yuzasiga qo‘nish uchun ham mo‘ljallangan edi.
3 oydan so’ng yani 15 mayda Tyanven orbital stansiyadan, maxsus qo’nuvchi moslama ajralib Mars yuzasiga Roverni qo’ndiradi. Xitoy, tarixda buni amalga oshirgan ikkinchi davlatga aylandi.
Malumot uchun: 1971 yilda Sovet Ittifoqi ham Marsga «Mars 3» marsaxodini yuborgan edi. Ammo qurilma marsda, atigi 14 soniya ishlagandan keyin qotib qolgan.
Xitoy marsaxodi va orbital stansiyasi Mars geologiyasini va sayyoraning ichki tuzilishini o‘rganadi. Uning vazifasi, bizga Mars o'tmishda qanday ko'rinishga ega bo'lgani tushunish.
Shubxasiz bugungi kunda eng ilg'or missiya NASA ning Mars 2020 misiyasi hisoblanadi. AQSH Marsni tadqiq qilish bo'yicha eng katta tajribaga ega. Bu NASA tarixidagi beshinchi marsaxod.
18-fevralda NASA ning Perseverance roveri Marsdagi rejalashtirilgan nuqta – Yezero krateriga muvaffaqiyatli qo‘nishni amalga oshirdi. Olimlar fikricha, kraterda hayot izlari saqlanib qolgan bo‘lishi mumkin! Uch daqiqadan so‘ng qurilma sayyoraning birinchi oq-qora rangdagi tasvirini yerga uzatdi.
Eng ilg’or qurilmalar yordamida Rover Mars tuprog'ining namunalarini va atmosferasining tarkibini o’rganadi. Shuningdek, bu galgi marsaxodda maxsus razvedka parvozlarini amalga oshiruvchi “Ingenuity” droni mavjud.
U marsoxod atrofidagi hududni aerofotosyomka qilish uchun mo'ljallangan.
Mart
Suvaysh kanalining to'sib qo'yilishi
Xitoydan Niderlandiyaga yo‘l olgan konteynerlarni tashuvchi dunyodagi eng katta konteyner kemalaridan biri Ever Given 24-martga o‘tar kechasi Suvaysh kanaliga tiqilib qolgan. Bu dunyo bo'ylab yuk tashish aylanmasining bir necha kunlik kolapsiga olib keldi. Lloyd's List ma'lumotlariga ko'ra yo'lning to'sib qo'yilishi jahon savdosiga xar bir soatda 400 million dollar zarar keltirgan.
Oʻrta yer dengizi va Qizil dengizni bogʻlovchi Suvaysh kanali uzunligi 163 kilometr boʻlib, u dunyodagi eng yirik sunʼiy suv yoʻlidir. Kanal jahon dengiz yuk aylanmasining 10-12% tarfigini tashkil qiladi. Har kuni o’nlab kemalar Afrika bo'ylab uzoq sayohat qilmasdan ushbu qisqa yo’l orqali suzib o’tаdi.
Ever Given (bortida 18 ming konteyner bilan) Suvaysh kanali bo'ylab harakatlananayotganda, burni bilan qirg’oqga tiqilib qolgan. Kema jamoasi vaziyatni to’g’ri baholay olmagani va tezlik bilan uyg’un harakat qilmagani sababli kema shamoldan burilib oqibatida kanal bo‘ylab harakatni to'xtatdi.
Kemani harakatga keltirish uchun bir necha kun davomida bukserlar flotiliyasi tortib turgan, shu bilan bir vaqtda dragerlar kemaning old va orqa qismida qazish ishlarini olib borgan.
29 mart kema qisman chiqarib olindi va kanaldagi karvonlar harakati ishga tushdi. O’shanda 400 ga yaqin kemalar kanalning shimoliy va janubiy kirishlarida kutayotgan edi. Bir necha kun davomida Misr hukumati shakllangan tirbandlik harakatini tikladi.
Aprel
Yangi o'yinchoqlar trendi
Agar 2017 yilda odamlar spinnerlardan aqldan ozgan bo’lsa, 2021 yilda butun dunyoda pufakchalarni yorib simple dimpl va pop-it vasvasasiga uchradi. Ijtimoiy tarmoqlarda virus kabi tarqalgan videolar ushbu o'yinchoqlarning bir zumda trendga aylanishiga sabab bo'ldi. Bir necha oy davomida pop-it va simple dimlelar deyarli butun dunyoda barcha do'kon rastalaridaн o’rin olib, bolalarнинг sevimli o'yinchog'iga aylangan edi.
Tojikiston va Qirgʻiziston oʻrtasidagi qurolli toʻqnashuv.
Bilsangiz kerak Qirg‘iziston va Tojikistonni 900 kilometrdan ortiq davlat chegarasi ajratib turadi. Ushbu chiziqning yarmiga yaqin chegarasi belgilanmagan, shuning uchun ham har ikki davlatning chegaradosh aholisi suv, yaylov va yo‘llar bilan bog‘liq muammolarga duch keladi. Bahsli hududlar ikki davlat chegarasining taxminan 30 foizini tashkil qiladi.
Qishloq xoʻjaligi ishlari boshlanishi bilanoq bahor va yozda suv isteʼmoli taxminan oʻn baravar koʻpayadi, va qirgʻiz tojik fuqarolari oʻrtasidagi nizolarнинг avj olishiga sabab bo’ladi. Chegaradagi qishloqlar aholisi o'rtasidagi ziddiyat Isfara daryosining yuqori oqimidagi Golovnaya suv taqsimlash punkti atrofida boshlangan. Har ikki davlat rasmiylari uning o'z hududida ekanligiga ishonishadi.
Tojikiston tomoni ushbu suv taqsimlash punkti yonidagi elektr ustuniga suv taqsimotini kuzatish imkonini beruvchi videokuzatuv kameralarini o‘rnatаётганда nizoli vaziyat yuzaga keladi. Mahalliy aholi ushbu kameralarni olib qo'yishni talab qilganlaridan so'ng tomonlar bir-biriga tosh otishni boshlaydi.
29 aprel kuni vaziyatga harbiylar aralashdi. Tojik - Qirg‘iz harbiylari o’rtasida bir nechta chegara postlarda va chegaradosh qishloqlarida qizg‘in otishma boshlagan.
Qirg‘izistonda, mojarolar natijasida 36 kishi halok bo‘lgan, 190 kishi jarohatlangan. Halok bo‘lgan va yaralanganlarning katta qismi tinch aholi vakillaridir. Mojaro hududidan 58 mingdan ortiq odam evakuatsiya qilindi.
Tojikiston ommaviy axborot vositalari ko’ra esa Tojikiston tomonidan 19 kishi halok bo‘lgani va 87 kishi yaralangani haqida xabar berildi.
1 may kuni Tojikiston va Qirg‘iziston milliy xavfsizlik davlat qo‘mitalari raislari Saymo‘min Yatimov va Qamchibek Tashiev boshchiligidagi delegatsiyalar tojik-qirg‘iz chegarasini delimitatsiya va demarkatsiya qilish masalasi yuzasidan fikr almashdilar hamda Topografik ishchi guruhlarga davlat chegaralarini tasvirlashni imkon qadar tezroq boshlash bo‘yicha topshiriq berildi. Shuningdek harbiy texnikalar zudlik bilan joylariga qaytarish boʻyicha kelishuvga erishildi.
Isroil-Falastin mojarosi
2021-yil aprel - may oylarida jahon hamjamiyatining eʼtibori yana bir qarama-qarshiligiga qaratildi. Bu qarama-qarshilik tarixi deyarli yuz yil davom etmoqda va hech qanday yechimlar Falastin xalqiga qarshi zo'ravonlikni to'xtatishga yordam bergani yo’q.
Falastinliklar va Isroilliklar o'rtasidagi qarama-qarshilikning bu galgi keskinlashuvining kelib chiqishiga Isroil politsiyasining qadimgi Shom darvozasi oldidagi zinapoyada musulmonlarning Ramazon oyi vaqtida to‘planishiga taqiq qo‘yilgani va Isroil sudining Quddusdagi bir necha arab oilalarini Shayx-Jarroh hududidan chiqarib yuborilishi haqidagi qarori sabab bo‘lgan.
23 aprelga o‘tar kechasi 100 dan ortiq falastinlik yaralangan, 20 kishi kasalxonaga yotqizilgan va Isroil politsiyasi tomonidan 44 arab hibsga olingan.
Ushbu uylarda Falastinliklar butun umri davomida yashab kelgan ammo bugungi kunda Isroil huquq-tartibot idoralari ularni asta sekin siqib chiqarmoqdalar.
Shuningdek 8-may o‘tar kechasi 200 ga yaqin politsiyachi Al-Aqso masjidi hovlilariga bostirib kirib, musilmonlarni masjiddan misli ko‘rilmagan varvarlik bilan tark etishga majbur qilgan. Ushbu voqealar nafaqat falastinliklar, balki butun dunyo musulmonlari tomonidan nihoyatda alamli qabul qilindi.
Al-Aqso masjidi va Quddusning qadimgi qismlari atrofidagi to‘qnashuv paytida 300 dan ortiq odam jarohat oldi.
To'liq miqyosdagi keskinlashuv 10-may kuni kechqurun, G'azo sektoridan HAMASning jangovar qanoti Quddusdagi voqealarga o'zlarining qattiy so'zlarini aytishga qaror qilganlarida yuz berdi. "Izzaddin al-Qassam brigadalari" Isroil hukumatiga ultimatum qo'yadi, unga ko'ra ular barcha xavfsizlik xodimlarini Masjidul Aqso dan va Shayx Jarrahdan olib chiqishlari, shuningdek barcha mahbuslarni ozod qilishlari kerak edi.
Isroil bu talablarni bajarmaganidan so'ng, G‘azo sektori va Isroil harbiylari o'rtasida raketa zarbalari almashinuvi yani to'liq qurolli mojaro boshlandi.
Harbiy qarama-qarshilik davomida isroilda 10 kishi halok bo‘lgan, yuzlab odamlar yaralangan. Sohil anklavida esa oqibat achinarliroq. 200 ga yaqin odam (shu jumladan 60 ga yaqin voyaga etmaganlar va 30 dan ortiq ayollar) Isroil zarbalarining qurboniga aylandi. 1200 dan ortiq kishi jarohat olgan, 500 dan ortiq turar-joy binolari shu jumladan ko'p qavatli binolar butunlay vayron bo‘lgan. 2500 ta bino qisman vayron bo‘lgan.
Iyun
Windows 11
Iyun oyida Microsoft o‘zining yangi Windows operatsion tizimi taqdimotini o‘tkazdi. Taqdimot endilikda odat bo’lib kelayotgan onlayn formatda bo‘lib o‘tdi. Yangi Windows 11 deb nomlangan operatsion tizimda bir qancha o’zgarishlar amalga oshirilgan.
Hususan eng katta o’zgarish interfeys dizayni bilan bog’liq. Ish stoli, konteks menyu va uning barcha tasvirlari butunlay qayta ishlangan. Oynalarning burchaklari yumaloqlashtirilgan, yangi tizim tovushlari kiritilgan, «Pusk» menyusi esa chapdan markazga ko‘chirilgan. Endi u yangi ko'rinishga ega va ko’proq Apple ning MacOS tizimidagi operatsion tizimni esalatadi. Yana bir yangilikliardan biri Windows 11 operatsion tizimi endilikda Android ilovalarning to‘g‘ridan to‘g‘ri ishlatish mumkin.
2020 UEFA futbol bo'yicha Evropa chempionati
Bu yil UEFA tarkibiga kiruvchi milliy futbol jamoalari o'rtasida har 4 yilda bir marta o'tkaziladigan 2020 yilgi Yevropa chempionati bo'lib o'tdi. Aslida joriy chempionatning final bosqichi 2020 yilda bo'lib o'tishi kerak edi, ammo koronavirus pandemiyasi tufayli u bir yilga qoldirildi. Chempionat o‘yinlari 10 ta davlatning 11 shahrida o‘tkazilgan. Final Londondagi "Uembli" stadionida 67 mingdan oshiq tomoshabin ishtirokida bo'lib o'tdi.
Italiya penaltilar seriyasida Angliyani mag‘lub etib o’z tarixda ikkinchi marta Yevro kubogini qo‘lga kiritishdi.
Iyul
Yevropadagi suv toshqinlari
2021-yil 12-iyulda kuchli yomg‘irdan keyin Yevropada bir qator toshqinlar sodir bo'ldi. Bir necha daryo havzalari qirg'oqlaridan toshib atrofdagi barcha narsani vayron qilgan. Asosiy zarar Germaniyaga yetkazildi. To'fon so'nggi 100 yilda sodir bo’lgan eng yirik toshqin deb topildi. Kamida 242 kishi halok bo‘ldi – o‘nlab kishi bedarak yo‘qildi.
Sun'iy yomg‘ir
14 iyulda esa Birlashgan Arab Amirliklari mintaqasi uchun atipik ob-havo kuzatilgan edi – mamlakatda 50 daraja issiq bo‘lishiga qaramay, uning ayrim hududlarida kuchli yomg‘irlar bo’lib o’tgan.
Hajar tog' tizmasi, Kalba yo'li, Huvaylat va Vodi al-Hilu hududlarida yog'ingarchilik yog'di.
Qizig'i shundaki, BAAdagi bu yomg'irlar sun'iy ravishda yuzaga kelgan. Oxirgi yillarда Arablar sun'iy yog'ingarchilikni keltirib chiqaruvchi texnologiyalarga katta etibor qaratmoqda. SANAD Dubay Akademiyasi Britaniyaning Reading universiteti olimlari bilan hamkorlikda hattoki eng qurg‘oqchil ob-havo sharoitida ham yomg’ir chaqirishning yangi usulini ishlab chiqishdi.
Sun'iy yomg'ir maxsus ionlashtiruvchi qurilmalar bilan jixozlangan dronlar yordamida amalga oshiriladi. Ular bulutlarga kam quvvatli elektr zaryadlarini yuborib suv bug'ida tomchilarining shakllanishiga olib keladi.
Milliarderlar kosmik poygasi
Amazon asoschisi va dunyodagi eng boy odamlardan biri Jeff Bezos 20-iyul kuni o‘zining Blue Origin kompaniyasi tomonidan qurilgan kosmik kemada koinotga uchib kelishga muvaffaq bo’ldi. Bezos bu lahzani yigirma yildan ortiq kutgan edi.
“New Shepard” raketasi ilk suborbital parvozlarni amalga oshirgan birinchi amerikalik Alan Shepard sharafiga nomlangan.
New Shepard deb nomlangan raketa tizimi buster raketa va o'zini o'zi boshqaradigan kapsuladan tashkil topgan. Mazkur raketa kapsulani 76 km balandlikgacha ko'tarib, so’ng kapsulani ajratadi. Kapsula o’z navbatida parvozni davom ettirib dengiz sathidan 106 km balandlikgacha ko’tariladi. Ushbu jarayon uchuvchilarsiz va yerdan parvozlarni boshqarish markazi ishtirokisiz to'liq bort kompyuterlari tomonidan bajariladi.
Blue Origin ekipaji havoga ko‘tarilganidan ikki daqiqa o‘tgach, raketadan ajralib taxminan to‘rt daqiqa davomida nol tortishish kuchi zonasida bo‘lgan. Ushbu Kapsulaga o’ta katta illyuminatorlar o’rnatilganligi bois yo'lovchilar kabina ichidan, yer atmosferasining yupqa diskini ko'rinishidan bahramand bo'lishdi.
Bu vaqtada Buster Raketa huddi Space X ning Falcon raketalariga o’xshab yerga qo’ngan. Kapsulasi esa bir necha daqiqalardan so’ng parashyut bilan Yerga muvaffaqiyatli qaytdi. Umimiy hisobda Parvoz bor yo’gi 10 daqiqayu 10 soniya davom etdi. Bu parvoz milliarderlar kosmik poygasining yangi bosqichiga aylandi.
Shuningdek, 2021 yilning yozida Tokioda 2020 yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlari boʻlib oʻtdi, ular ham pandemiya sababli qoldirilgan edi.
Avgust
Tolibon Afg‘onistonda hokimiyatni tikladi.
2021 yil shuningdek AQShning ahiri Afg'onistondan o’z qo'shinlarini olib chiqilishi va Qo'shma Shtatlar tarixidagi eng uzoq davom etgan urushning Yakuni bilan esda qoldi.
20 yillik urushdan so‘ng AQSh o‘z qo‘shinlarini Afg‘onistondan olib chiqib ketmoqda.
20 yillik mojaro davomida minglab amerikalik harbiylar halok bo'lgan, afg'on armiyasini moddiy ta'minlash uchun 83 milliard dollardan ortiq mablag' sarflangan. Umumiy hisobda AQSH Afg'onistonga 2 trillion dollardan ortiq mablag' kiritgan va bularning barchasi AQSH fuqarolarining fikri bo’yicha behuda. AQSh qo'shinlarini olib chiqib ketgunga qadar Afg'oniston hukumati armiyasida 300 000 dan ortiq askar bo'lgan, ular Qo'shma Shtatlar tomonidan yaxshi ta'minlangan va o'qitilgan edi. Taxminan 75 ming nafar tolibga qarshi. Shu bois, aksariyat mutaxasislarning fikriga ko’ra Afg'oniston armiyasi va Tolibon o'rtasida, ehtimol, bir bir yarim yil fuqarolar urushi kutilgan edi.
Biroq 300 minglik afg’on armiyasi bor yo’gi 10 kun ichida parchalanib, sharmandalarcha yengildi.
14 avgust kuni Mozori Sharif shahri toliblar tomonidan bosib olinganidan so‘ng O‘zbekistonga o’tib olish istagida bo‘lgan qo‘shni davlat armiya va fuqarolari Termiz-Hayraton do‘stlik ko‘prigida yig‘ilganini hammamiz guvohi aylandik. Afg‘oniston va O‘zbekistonni bog‘lovchi Amudaryo orqali o‘tgan Hayraton ko‘prigi o’shanda avtomobillar va harbiy texnikalar qabristoniga aylangan edi.
Afg‘onistonning barcha yirik shaharlarini birin-ketin egallab olgan Tolibon jangarilari 15 avgust kuni Qobulni ham egalladilar. 5 million aholidan oshiq shaxar bir necha soat ichida deyarli birorta ham o'q otilmagan holda qo'lga olindi.
Shu kuniyoq Afg‘oniston prezidenti Ashraf G’ani mamlakatdan qochib ketdi.
Biroq bundan so’ng bir necha kun Poytaxtda axoli orasida vahima va taloto'plar yuzaga keldi, minglab odamlar mamlakatni tark etish umidida aeroportga oshiqdilar. Ijtimoiy tarmoqlarda Kobul aeroportida Afg‘onistondan uchadigan so‘nggi samolyotlarga tirmashib chiqishayot yuzlab odamlarni aks etgan videolar tarqalgan edi. 16 avgust kuni Afg‘onistonda 20 yil davom etgan urush tugagani va endilikda mamlakat Afgʻoniston Islom Amirligi deb nomlanishini eʼlon qildi.
Gaitidagi zilzila
Avgust oyida shunindek Gaiti mintaqasida 7,2 magnitudali zilzila sodir bo‘lgan. Mahalliy hokimiyat maʼlumotlariga koʻra, mamlakatdagi kuchli silkinishlar tufayli 60 mingdan ortiq turar-joy uylar vayron boʻlgan, 76 ming uy va davlat muassasalari binolar zarar koʻrgan. Halokatli zilzila qurbonlari soni 2207 kishi jarohat olganlar soni esa 12 mingdan oshiq kishini tashkil etgan. Gaiti hukumati zilziladan ko‘rilgan zarar taxminan 1 012 000 000 dollarni tashkil qilganini ma’lum qildi.
Bitcoin yangi rekord
Kriptovalyutalar 2021 yilda aql bovar qilmaydigan o'sish sur'atlarini qayd etidi. Joriy yilda Bitcoin kursi 50 ming dollar chegarani yengib o’tib bir necha bor 64 hamda 69 ming dollar ko'rsatkichlariga ko'tarilishga muvaffaq bo'ldi. Kriptovalyutaning tez o'sishiga yirik kompaniyalar, xedj fondlari va ayrim taniqli shaxslar sababchi bo’lmoqda. Ular o'z aktivlarini bitkoinlarda saqlashni afzal ko'rar ekan, kriptovalyutaga bo’lgan qiziqish atrofdagilarda ham o’sib bormoqda.
Bugungi kunda Bitcoin kapitallazatsiyasi taxminan 900 milliard Butun kriptovalyuta bozorining umumiy kapitalizatisyasi esa 2 trillion dollarga baholanmoqda.
Sentabr
Dunyo nigohini ekranga «mixlab» qo‘ygan serial
Netflix tomonidan namoyish etilgan va dunyo miqyosida katta qiziqish uyg‘otgan «Kalmar o’yini» nomli yangi serial ushbu yilning sentabr oyida internet tarmog‘ida eng ko‘p qidirilgan va muhokama qilinayotgan mavzulardan biriga aylandi.
Bor yog’I 25 kun ichida seriyal eng mashhur, eng ko‘p ko‘rilgan seriallar reytingida birinchilikni qo‘lga kiritdi. Netflix servislarida 142 milliondan ortiq muxlislar tomosha qigan. Seriyal dunyoning 90 ta davlatida eng ko‘p ko‘rilgan teleserialga aylandi.
«Squid Game» – Janubiy Koreya kinoijodkorlari tomonidan suratga olingan. Serialda hayotda omon qolish uchun kurash mavzusi drama, sarguzasht, ekshn, distopiya va fantastik realiti-shou ruhida aks ettiriladi. Kartina g‘ayriinsoniy hikoya bo‘lib, rejissyor serialda insoniyatning nozik jihatlari, ayniqsa, yomon tomonlariga katta e’tibor qaratadi. Aynan shuning uchun insoniyatning eng razil jihatlarini ko‘rsatgani, jamiyat dardini ochib bergani seriyal qisqa vaqt ichida dunyo reytinglarida birinchilikka chiqib oldi. Qizig’I shundaki serial 18 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun mo‘ljallanmagan bo’lsada u o'rta maktab yoshidagi va undan kichik yoshdagi bolalar orasida ham mashhur. Seryaldagi ko’rsatilgan kostyum va niqoblar shuningdek undagi o’yinlar bolalar ko'nglidan joy oldi.
Oktabr
“Pandora arxivi”
Surishtiruvchi-jurnalistlar xalqaro konsorsiumi (ICIJ) “Pandora arxivi” (The Pandora Papers) hujjatlar to‘plamini nashr etdi. Ushbu hujjatlarda bir qancha davlat rahbarlari, siyosatchilar va biznesmenlarning yashirin mulklari hamda moliyaviy jinoyatlarga aloqador ekanligi fosh etilgan.
“Pandora arxivi”dan jami 12 million hujjat o‘rin olgan, ma’lumotlarning umumiy hajmi uch terabaytga teng.
Bu 117 ta mamlakatda 150 dan ziyod OAVda faoliyat olib borayotgan 650 dan ortiq jurnalistning surishtiruvlari natijasidir. Guardian nashrining ma'lumotlariga ko'ra, ma'lumotlar to'plamiga 45 mamlakatdan 35 nafar sobiq yoki amaldagi davlat va hukumat rahbarlari, yuzdan ortiq milliarderlar va boshqa ko'plab mansabdor shaxslar kiradi.
Masalan, hujjatlarda Buyuk Britaniya sobiq bosh vaziri Toni Bler, Pokiston bosh vaziri Imron Xon, Chexiya hukumati rahbari Andrey Babish, Iordaniya qiroli Abdulla II, Ukraina prezidenti, Rossiya prezidenti, Azarbayjon prezidenti va Nursulton Nazarboyev ham tilga olingan.
Shuningdek hujjatlarda britaniyalik tadbirkor, telekommunikatsiya magnati Muhammad Amersining O‘zbekiston bilan aloqasi ham qayd etilgan. 2007-2013 yillarda Amersi Telia kompaniyasi maslahatchisi edi.
Ushbu maxfiy ma'lumotlar tarixdagi eng yirik sizdirilgan axborot hujjatlari hisoblanadi.
O‘zbekistonda Prezident saylovi
24- oktyabr Oktyabr oyida O‘zbekistonda mamlakat tarixidagi oltinchi prezident saylovi bo‘lib o‘tdi. Markaziy Saylov Komiysiyasining natijalarga koʻra saylovchilar ro‘yxatiga kiritilgan 20 million 158 ming 907 nafar saylovchilardan O‘zbekiston Respublikasi prezidenti saylovida 16 million 212 ming 343 nafar saylovchi ishtirok etgan. O‘zbekiston Liberal-demokratik partiyasidan nomzod Shavkat Mirziyoyev saylovchilarning eng ko‘p – 80,1 foiz ovozini olib, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti etib saylandi.
O‘zLiDeP nomzodi Shavkat Mirziyoyev 80,1%
O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasidan Maqsuda Vorisova 6,6%
“Milliy tiklanish” demokratik partiyasidan Alisher Qodirov 5,5%
Ekologik partiyadan Narzullo Oblomurodov 4,1%
“Adolat” sotsial-demokratik partiyasidan Bahrom Abduhalimov 3,4% ovoz oldi.
Noyabr
Yevropada energiya inqirozi
Bu yilning kuz mavsumida Yevropadagi gaz narxi fond birjasidagi savdolarda keskin ko'tarilib, barcha tarixiy rekordlarni yangiladi. 1000 kubometr gaz uchun narx dastlab 1500 dollar keyin esa deyarli 2000 dollargacha oshgan. Bilsangiz kerak Yevropaning aksariyat mamlakatlari tabiiy gaz iste’molida asosan importga tayanadi. Bunday yuqori narxlardagi gaz narxi hatto iqtisodiyoti kuchli mamlakatlarning cho’ntagiga ham og’irlik qiladi. Gaz tanqisligi yuzaga kelishi albatta evropa axolisining xonadonlarni isitish, elektr energiya ta’minoti va sanoat ishlab chiqarishga jiddiy ta’sir ko’rsatmoqda. Bugungi kunning o’zida Yevropadagi bir qator energetika kompaniyalari gazning narxi rekord darajada oshgani tufayli bankrotlik holatini e’lon qilgan.
Dekabr
AQSH tornadolari
Dekabr oyida Bir qator halokatli tornadolar AQShning bir qancha shtatlarini qamrab oldi. AQSh tarixidagi eng dahshatli tornadolardan biri 100 dan ortiq odamning hayotiga zomin bo'ldi.
Yil odami
Amerikaning Time jurnali 2021 yilning yil odami tanlovida SpaceX va Tesla kompaniyasining rahbari, dunyodagi eng boy odam Ilon Maskni e’tirofga loyiq deb topdi.
Bu yili uning elektromobil kompaniyasi dunyodagi eng qimmat avtomobil ishlab chiqaruvchisiga aylangan, uning raketa kompaniyasi ekipajlarni koinotga muvoffaqiyatli olib chiqmoqda. 2021 da u tarixda boyligi 300 milliard dollardan oshgan ilk milliarderga aylandi.
Yerdagi va ehtimol undan tashqaridagi hayotga katta hissa qo‘shgan inson
Fransuz gvianasidagi Kuru kosmodromidan 25 dekabr kuni Arian 5 raketasida insoniyat tarixidagi eng qimmat qurilma - Jeymes Uebb kosmik teleskopi kosmosga jo'natildi.
30 yil va 10 milliard dollar talab qilgan ushbu kosmik teleskop o'zida eng yangi texnologiyalarni jamlaganm uning asosiy vazifasi - o'tmishga nazar tashlash.
Yangi teleskop Yer–Quyosh tizimining L2 Lagranj nuqtasi deb nomlanadigan joyiga, yani sayyoramizdan taxminan 1,5 million kilometr olislikdagi ochiq koinotga joylashadi. Bu esa hatto Oydan ham bir necha barobar olis masofadir. Uebbning L2 Lagrange nuqtasiga parvozi to'rt hafta davom etadi.
Hozirgi vaqtda teleskop Yerdan 200 ming km dan ortiq masofaga uzoqlashgan, uning tezligi deyarli 2 km / s ni tashkil qilmoqda.
Qizig’i shundaki Insoniyat qurishga muvoffaqt bo’lgan eng qimmat qurilmalardan biri bordiyu qandaydir texnik sabablarga ko’ra ishdan chiqadigan bo’lsa, uni borib ta’mirlab kelishning ilojisi bo’lmaydi.
Agar hammasi muvoffaqiyatli bo’lib o’tsa James Webbning birinchi suratlari biz sakkiz oydan keyin bahramand bo’lishimiz mumkin.