Իրավիճակը Լաչինի միջանցքում պահանջում է անհապաղ գործողություններ, Հայաստան կատարած այցից հետո հայտարարել են ԵԽԽՎ Հայաստանի գծով մոնիթորինգի հանձնաժողովի համազեկուցողներ Կիմմո Կիլյունենը (Ֆինլանդիա) և Բորիանա Օբերգը (Շվեդիա)։
«Այսօրվա դրությամբ Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչները չեն կարող ազատորեն լքել տարածաշրջանը, և, ինչպես մեզ ասացին, միջանցքի երկու կողմերում դեռ 954 մարդ արգելափակված է։ Միջանցքով թույլատրվում է անցնել միայն Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի և ռուս խաղաղապահների մեքենաները, ինչը ակնհայտորեն բավարար չէ բնակչության կարիքները բավարարելու համար»,- ասվում է հաղորդագրությունում։
Համազեկուցողները նշել են միջանցքի երկայնքով ապրանքների մատակարարումը մինչև ցանքի սեզոնի սկիզբը վերականգնելու կենսական նշանակությունը և ընդգծել, որ բոլոր տրանսպորտային միջոցների ազատ տեղաշարժը պետք է հրատապ վերականգնվի՝ համաձայն 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության։ Նշվում է նաև, որ գազի և էլեկտրաէներգիայի մատակարարման կրկնակի ընդհատումները հանգեցրել են բնակիչների իրավունքների լուրջ ոտնահարման. շատերն արդեն կորցրել են իրենց աշխատանքը, իսկ երեխաներ զրկված են կրթությունից։
Կիլյունենն ու Օբերգը հիշեցրել են Ադրբեջանի հարցով համազեկուցողների հետ 2022 թվականի դեկտեմբերի 16-ի իրենց համատեղ հայտարարությունը, որը կոչ էր անում վերականգնել միջանցքով ազատ տեղաշարժը, ինչպես նաև ՄԻԵԴ-ի 2022 թվականի դեկտեմբերի 21-ի որոշումը, որով դատարանը կոչ էր արել Ադրբեջանի իշխանություններին ձեռնարկել բոլոր միջոցները Հայաստանում բուժման կարիք ունեցող ծանր հիվանդների և ճանապարհին դժվարին իրավիճակում հայտնված այլ մարդկանց անվտանգ տեղաշարժը «Լաչինի միջանցքով» ապահովելու համար։ Համազեկուցողները նաև նշել են Արդարադատության միջազգային դատարանի 2023 թվականի փետրվարի 22-ի որոշումը։
«Մենք հրավիրում ենք վեհաժողովի բոլոր անդամներին այս իրավիճակի մասին տեղեկացնել իրենց համապատասխան ազգային խորհրդարաններին և միանալ մեր կոչին՝ անհապաղ դադարեցնել Լաչինի միջանցքի անօրինական և անօրինական արգելափակումը»,- ասվում է հայտարարության մեջ:
ԵԽԽՎ համազեկուցողներն անդրադարձել են նաև հայ-ադրբեջանական սահմանին տիրող իրավիճակին։ Նրանք հայտնել են, որ այցի ընթացքում դիտարկել են Ջերմուկ քաղաքում և Սոթք գյուղում քաղաքացիական ենթակառուցվածքների վրա ադրբեջանական զինուժի հարձակումների հետևանքները՝ նշելով, որ քաղաքացիական տարածքներում կասետային զինամթերքի կիրառման ապացույցներ են հավաքվել և պահպանվել հետագա փորձաքննության համար։ «Մեզ ցույց են տվել ադրբեջանական ռազմական դիրքերի առկայությունը Հայաստանի ինքնիշխան տարածքում, երբեմն վիճելի սահմաններից հեռու», - ասվում է հայտարարության մեջ։
ԵԽԽՎ ներկայացուցիչները ողջունել են սահմանին ԵՄ քաղաքացիական առաքելության տեղակայումը` նշելով «նախորդ առաքելության զգալի շոշափելի ազդեցությունը լարվածության նվազեցման գործում»: Նրանք նաև կոչ են արել երկու կողմերին շարունակել քննարկումները սահմանի սահմանազատման շուրջ և պայմանավորվել սահմանից զորքերի հայելային դուրսբերման շուրջ՝ որպես վստահության ամրապնդման անհապաղ քայլ: Նշվում է, որ համազեկուցողներն իրենց արդյունքների մասին կզեկուցեն ԵԽԽՎ մոնիթորինգի հանձնաժողովին հաջորդ նիստում։
ԵԽԽՎ կայքը նշում է, որ Հայաստան կատարած այցի ընթացքում համազեկուցողները եղել են Ջերմուկ, Գորիս և Վարդենիս քաղաքներում և դրանց շրջակայքում, ինչպես նաև հայկական կողմից Լաչինի միջանցքի մուտքում։ Նրանք հանդիպել են տեղի իշխանությունների, ինչպես նաև Լաչինի միջանցքի շրջափակման պատճառով Գորիսում մնացած Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչների հետ։