Бабаюрт районну топурагъында ерлешген къотанлагъа статус да берип юртлагъа айландырма сюегенин англагъандан берли, башымдан эки ой таймай: неге бизин миллет бу къыйынлыкъгъа тюшдю ва не этме герек бу балагьдан къутулмакъ учун.
Макъаламны башында эсгерме сюемен масала кёп терен экенин , ону чечивюн мен толу билмейгенимни, тек огъарда къарамайлы билегенимни язма мени алгъа теберди ,Дагъыстан правительство алдына тутгъан оюн яшавгъа чыгъарса , бизин миллетге гелме болагъан балагьдан къоркъув ва мен ойлашагъан ойлар гиччинев сама масаланы чечивюне кёмек этмесми экен деген ой. Сиз де билеген хабарны шу ерде эсгерейим. Пилге от тюшгенде хомурсгъа авзу булан сув алып бара болгъан дейлер, сонг бугъар сорагъан: « Сен алып гелеген сувдан пилге не кемек болур?»,- деп. «Къолумдан гелеген кёмекни этемен «,-деп жавап берген хомурсгъа .Мени де аслу мурадым шу уллу масаланы чечивюне оьзюмню кёмегими къошмакъ. Артдагъы гюнлелде къумукъ гюплени бирисинде Мустафа Кемяль Ататюрк айтгъан сёзлени охудум « Спящий народ или погибает, или просыпается в рабстве». Бирдагъыда мени, билегенимни язма шу Ататюркню сёзлеринден къоркъгъанлыгъым язма борч этди. Буйнакс, Хасавюрт шагьарларыбызны чы къолдан чыгъардыкъ, юхудан уянмай, гьали Бабаюрт районну да берсек шо Ататюрк айтагъан сезлер яшавгъа чыкъмайлы не къала? Алдыбызда тувгъан толкъун бек уллу, «Не этме герек?» деген суалны уьстюнден ойлашгъанча, алдын « Бизин бу гьалгъа не гелтирди?» -деген суалны уьстюнден ойлашсакъ тюз болу. Эки сёз булан айтсам бу гьал башланды миллетибиз аталардан гелген адатланы да ташлап, тилин оьгейде гёрюп, динге де уьсденсув къарап, загьматны да унутуп, уьч бойлукъда салып юхлап башлагъандан берли. Бирдагъы агьвалат, Совет дегюрню вакътисинде янгыз гьакимлер тартгъан гьыздан чыкъмай уьйренген миллет, Совет гьукумат бузулуп манг болуп да къалды. Бу ерде « Не этме герек?» деген суал тува. Шу суалгъа бир жавап « Халкъны юхусундан уятмакъ»
Халкъны юхусундан да уятма болур эдик, биз къатыныбыз къызыбыз булан чабып сайлагъан гьакимлерибиз алгъа да чыгъып , гьукуматны 131 ФЗ да асасланып, юртларда Джамаат советлерде къуруп, гьар бир масаланы орталыкъгъа да салып , чара гёре эди буса. Тек олагъада бу гьал къол бере, неге десегиз юхлап турагъан халкъ бар ерде олагъа оьзлени масалаларын да чечип яшама тынч, оланы башында халкъны уятайыкъ, я Джамаат совет къурайыкъ деген ой ёкъ. Юрт гьакимлеге халкъны бирикдирме, юхудан уятма пайдалы тюгюл, неге десегиз о заман оьзлени къолундан ихтиярлыкълар гетип къалардан къоркъалар. Барысына багьа бермесемде , тек кёплери оьзлени байлар бийлер санайлар. Яшавдан мисаллар гелтирейим. Бизин Адильянгыюртда бир тюрлю жыйын болмагъанлыгъы уьчюнчю йылгъа айланды. Гьали чи короновирус деп тазаланма да болалар, тек алдагъы йылларда да оьтгерилмеген . Сорасанг: «Жыйынлагъа адамлар гелмей»,- деп къутулалар. Адамлагъа сорасанг: « Не этейик онда барып бизге соралагъан не бар бу юртда»,- дейлер. Джамаат совет къурайым деген ой булан бардым гьакимибизни уьстюне : « Магъа джамаат совет тарыкъ тюгюл»,- деп масаланы шо ерде чечди. Сонг бугъар « шахин-шах» деп айтмай ким деп айтма тюше? Мен эсиме гелеген кюйде бизин миллет , алда бизге История КПСС дарсларда англатагъан ,эки тайпагъа « класслагъа» белюнме башлагъан. Юрт, район гьакимлер, район депутатлар, мадарлы адамлар, гьукумат ишлерде ишлейген чиновниклер бир « класс», къара халкъ бирдагъы «класс». Мен айтагьан тюз тюгюл деп айта бусагъыз « Уллубий » залда оьтгерилеген жыйынлагъа гелип къарагъыз, район баш гьакимлеринчи нечикде, юрт баш гьакимлерин де таба бусагъыз. Юрт гьакимлерибиз, бизге РФ Конституциясы булан берилген бары ихтиярлыкъларыбызгъа ес болгъаны саялы, миллетибиз эки бёлюнген, амма бюгюнлерде бизан алдыбызгъа тюшген масала да, гьакимлерибиз, депутатларыбыз алгъа да чыгъып ёл гёрсетмесе, булай уллу толкъунну утма да болмасбыз.
Гьюрметли «Ёлдашны охувчулары:» Рауф сонг не этме герекдагъы»,-деп сорама боласыз. Сорав берме тынч экенин билесиз, тек булай терен суалгъа жавап берме бек къыйын. Макъаламны башында да эсгердим,гьали бирдагъы такрарлайман, гьар ерин гесип-гесип жавап берме болмасам да, тек оьзюмню оюмну сизин алдыгъызгъа салма токъташдым, тюзюне къыйшыгъына сиз багьа берерсиз. Магъа сораса:
1. Биринчилей герекбиз, миллетине къуллукъ этме сюеген адамлардан Совет къурма, сюйсек огъар Национальный совет деп, яда Совет старейшин деп ат тагъабызмы , аты башгъа тюгюл, тек алдына 5-10 йылгъа планда къуруп , гече-гюн дегенлей , миллетине юреги авуртагъан адамлардан къурма. Бизин Нац. Советибиз бар деп чи айта, тек мен билмеймен о советни ким ва къачан сайлангъанын. Билемен биз 2014 йылдагъы съезд де шолай Совет сайлап Абсалитдинни де председатель этгенибизни. О Советни заманы битип 2018 йыл ,Казбекова да янгы Совет сайлайбыз деп эки айлар юрюдюк, тек янгыртып шолай Совет сайланмагъан кюйде къалды. Гьали де Абсалитдин председателмен деп чи юрюй, тек ону ким ва къачан сайлангъанына жавап берип болмайман.
Бу ерде кёплегигизни эсине гелме бола: « Шу Рауфну жагь этип ишлеп турагъан адамны къанын бузгъандан къайры дагъы иши екъ»,-деп. Масалагъа сайдан къарасакъ шолай ой тувма бола. Бизин уллу аталарыбызны айтыву бар « Душманынгны уьюне гирсенг кюлеп чыгъарсан, досунгну уьюне гирсенг йылып чыгъарсан» деп. Мени бары язагъанымны шу айтывгъа асасланып язаман ва айтма да сюемен. Магъа Абсалитдинге яманлыкъ этген булан болагъан яхшылыкъ екъ, бирдагъы да оюмну такрарласам , мени герти къоркъунчум бугюнгю масаланы чечме къарайгъан оргкомитет масаланы чечме болмай бизин орталыкъда къоярмы экен деген къоркъув . Гетген янгурну артындан ямучу алып чапмай десе де, гелигиз алдагъы йылланы анализ этип къарайыкъ.
Критика этме тынч деп айтсагъызда, мен охугъан китаплар : « Адам алгъа багъып барма сюе буса уялмай , тартынмай, Магьшарны авлагъын да Аллагны алдында жавап бережекде йимик, оьзюню терс , осал къылыкъларын алгъа да салып, оланы уьстюнден ишлеме тюше»,- деп уьйрете.
2014 йылда менде шо Нац. Советге сайлангъан эдим, тек шо йылланы ичинде Нац Советги бир йылгъа сама алдын язылгъан планын гёрмедим. Эсгерилген йылланы ичинде «Сыкълашывну» бир жыйынын да йибермедим деп айтсам ялгъан болмас, артда да « Сыкълашыв» не этме сюегенин англап болмай дагъы жыйынларына бармайлы токътадым ,« Сыкълашывну» политический организациягъа ошайгъан бир ерин сама гёрмей. Я гесип салынгъан алдында планы ёкъ, я этилген жыйынланы протоколу юрютюлмей, Зайнутдин диктафонда салып къутулуп къала, гьасили –калам Абдулмажид-агъай да айтагъан кюйдеги « Уллу къумукъ очар». Нече керенлер : « Мунда Магьачкъалада заседаниялар этген булан болмай, бир эки сама выездной , юртлагъа барып заседаниялар этейик. Шолай этсек халкъ билер оьзлени гьайын этеген организациялар барын. Муна бизин Адильянгыюртгъа гелигиз «,-деп булагъа нече керенлер тилегенмен. Билмеймен къайсы клей булан Абсалитдинни ва Зайнутдинни шанжаллагъа ябушдургъанын, тек оланы о шанжаллардан айырма чы болмадым.
Ондан къайры 2017 йыл биз Бабаюрт району: Адильянгыюрт, Гьасанай, Герменчик ва Геметюбе юртларыны жамаатларыны атындан Бабаюрт район Собраниягъа кагъызлар язып тапшурдукъ : « Бизин уланларыбызны гележеги не болур, олар топуракъсыз къалма тура, масаланы алдын алма чалышыгъыз»,-деп. Районный Собрания да болмагъан отписка да этип, масаланы чечген болуп къутулду. Нац советниде бизин кагъызларыбызны артына чыгъайыкъ деп агьамият берген ерин гёрмедим.
Сиз де билеген кюйде спортда уллу уьстюнлюклеге етишмек учун бир эки ай тренировкалар этген булан болмай, гьар гюн эринмей тынмай къыйналгъанда уьстюнлюкге етишседе чюкюр. Айтма сюегеним Абсалитдин алдагъы етти -сегиз йылны ичинде, бу йыл чабып айланагъаныны ярты пайын салып чалышгъан эди буса, миллетни алдына бугюнлерде бу гьал тюшмей къалма да имканлы эди. Дагъы да мен гёреген бир-эки алдын алмаса ярамайгъан кемчиликлени эсгерейим.
2. Экинчи. Психологлар айта « Сказать, что я хочу измениться равносильно тому, чтоб ничего не сказать. Нужен конкретный подетальный план действий». Уьсде де эсгерген эдим, бизин Нац.советни шолай 5-10 йыл алдын ойлашагъан планын гёрмедим деп . План болгъанданда болмай, о планны ичинде: ким масаланы гьар бир гесегин бойнуна ала, къачангъа яшавгъа чыгъарма умуту бар, ким огъар кёмек этер ва башгъа ерлери язылып англашынагъан план болма герек. « Гьар гюнге, гьар жумагъа, айгъа, йылгъа язылгъан планы болмаса, адам алгъа барма болмас»,- деп уьйрете китаплар.
3. Уьчюнчюсю.Торкъалиге жыйынгъа баргъанда Абсалитдин айтагъан: « Сиз мунда не учун гелгенсиз, сизин ким чакъыргъан?»,- деген сёзлеге бек тамаша болдум. Булай алгъанда буланы миллетге юреги авурта, башгъаланы авуртмай. Ондан къайры школада охуйгъан йылларда , 1825 йылдагъы декабрислени баш гётеривюню тюп болмакълыгъы, оланы халкъ булангъы аралыгъы ёкълукъдан, деп уьйрете эди. Бугюнгю Орг комитетни ишлери де шолай болуп токътамаймы? Халкъыбызгъа тувгъан масаланы теренин англатмайлы нечакъы олагъа айып этген булан да, оланы юхусундан уятма бажарылмас. Халкъ бирикмей туруп да булай уллу толкъунну алдында турма болажагъыбызгъа шеклик этемен.
4. Дёртюнчюсю. Бабаюртда ва Токъалиде этилген жыйынлар Общественный палаталаны жыйынлары эди. Шу ерин , булар масаланы чечме къарайгъан къайдасын, англама болмадым. Общественный палата районный Собраниягъа тилейген болду халкъны масаласына къарагъыз да деп. Олай болгъанда биз районный депутатланы , бизин яшав масалалалырыбызгъа къарасын деп тюгюлмю сайлайгъаныкъ ? Орг комитет масаланы чечме сюеген къайдасын англама болмадым. Ахырынчы «Уллубий «залдагъы жыйын июль айда болду, эки ай гетип Бабаюртда жыйын. Эки айны ичинде Бабаюрт району юртларында жыйынларда этип , сонг юрт Собраниялар район Собраниягъа кагъызлар язгъан эди буса, эки къоянны бирче тутар эдик. Биринчиси юрт Собранияланы кагъызларын район Собраниялар къарама борчлу закон булан, амма Общественный организацияланы кагъызларына олар я къарай я къарамай. Кёп гезик, бизин «Уллубий» залда этилген жыйынларда язылгъан кагъызлар , гьакимлени полкаларында чанг басып турагъанын англагъанбыз . Гьалны агьвалаты олай экенниде англай туруп, Орг.комитет янгыдан Общественный организацияланы атындан кагъызлар языгъанын, англама къыйын. Юртларда жыйынлар этилген эди буса, юрт халкъларыбызны юхусундан уятма да болур эдик
5. Бешинчиси. Эки район язгъан кагъызлар булан НС РД олай масаланы орталыкъгъа салып ойлашармы? Хасавюрт район Къумукъ тюзню орта багъанасы деп айтсам терс болмас. Англама болмайман онча йылланы ичинде неге Хасавюрт районда Нац. Совет гьеч иш юрютмегенин.
6. Алтынчысы. Озокъда , гьали масала гелип бурнубузгъа тийгенде ишлеме башлагъанланы терсин гёрсетип, оланы ишлеме муштагьлыгъын бузмакъда, бир ягъындан къарасанг тюз болмай да къала, тек мен бу масалагъа башгъалай къарадым. Низамны бир ягъында Абсалитдинни хатири ( ону ягьын бузгъан булан масала чечилип къалмай, масалабыз чечилмейгенге ону йимик Нац.советни членлери де гюнагьлы), низамны биревю янында сав миллетибизни хатири. Эсиме геле, мен ону хатиринден миллетни хатирин алгъа салгъанымны, Абсалитдин тюз англар деп.
Бирдагъы ягъындан ойлап къарасакъ, Абсалитдин авруйгъан гьалында шу ишни юрютюп турагъангъа болма ярай башгъа гючлю адам орталыкъгъа чыкъмайгъаны. Атасы агьлюню масалаларын оьзю юрютюп турагъан вакътини ичинде, кёп аз табыла уланлары о боюнсаны елкесине салма сюеген. Олай болгъанда Нац. Советибиз бар деп алданып тургъанча ёкъ десек, гючлю адам ортагъа чыкъмай къалмас. Тарихни алып къарасакъ, миллетини, элини алдында къыйын вакътилер тувгъан вакътилерде Жанна д, Арк , Минин и Пажарский йимик адамлар тувагъаны гьакъ. Китаплар, адамны тамгъа бек къысгъан сайын, ону башына алгъа барагъанны ёллары, кёп тувулуна деп язалар. « Башынга тюшгенде, башмакъчы болурсан» деген айтывда гьавадан алынмагъандыр. Шу алтынчы бёлюкни гиччирек жамын чыгъарсам, бугюнлерде биз Нац. Советибиз бар деп алданып тургъанча , булай терен масаланы бойнуна алагъан Советибиз ёкъ десек, тюз болур деп ойлайман.
7. Еттинчиси. Бизге , миллетни гьар бир алдындагъы масалаланы чечип ёл гёрсетеген Нац. Совет болмаса болмайгъаны гьакъ. Муна гёресиз перепись населения башлангъанын ва шону натижасындан кёп зат гьасил болагъанын. Интернетдеги гюплерде бары къыйналып сейлейлер, тек масаланы бойнуна алма сюеген адамлар ёкъ. Муна шулай масалаланы бойнуна алма борчлу эди Нац. Совет.
Къайсы ягъындан айландырсакъда, миллетибиз алгъа абат алгъанны сюе бусакъ Нац. Совет сайламасакъ болмас. Ону сайлайгъан къайдасынданда мени бир эки пикрум бар. Къумукъларда яш гиччиден авруй буса дагъы амал табып болмай яшны атын алышдырагъан адат барны билесиз. Гелигиз бу гезик Нац.советни башгъа къайда да сайлама къарайыкъ. Мен Нац советни структурасын айтмайман, сайлайгъан къайдасын айтаман. Озокъда гьар районгъа квота да берип Советни членлерин сайласакъ, бу ёлу теоретически тюз, тек яшав башгъаны гёрсете. 2014 йыл сайлангъан Нац. Советде Бабаюрт райондан 5(беш) адам сайлангъан эди, тек ондан не пайда беш адамны уьчевюн жыйынларда дагъы гьеч гёрмеген бусакъ. Олай болгъанда мени пикрум,барысыда сюйсе бир райондан болсун, тек миллети учун ишлеме рази адамлар болсун. Экинчилей де бирев биревню кандидатурасын гёрсетмейли, гьар Нац. Советде ишлеме сюеген адам, оьзю туруп: « Мен, пеленчеев пеленче миллетиме къуллукъ этме сюемен»,-десе, шолай ёлдаш миллетине пайдалы болур деп . Бирдагъы яны. Алда йимик 50 адамны сайламай, 10-15 ишлеме сюеген адамланы сайласакъ, гележекде иш гёрсетежек Совет сайлама болурбыз.
Бары язгъанымны жамын чыгъарып айтсам, шо Ататюркню сёзлерини магьнасын терен агьлап къоркъунгъанлыгъым борчлу этди, шу макъаламны язма. Эсиме гелмей бугюнгю Абсалитдинни командасы бизин бу балагьдан къутултма болажагъына. Инанаман, Уллубий Буйнакский, Джалалитдин Къоркъмасовну гьисабындагъы гючлю адам миллетибизден де чыгъып, янгы Национальный совет де къуруп, алдыбыздагъы къоркъунчлу толкъундан миллетни къутгъарарына.
9 байсан 2021й. Махмудов Рауф. Адильянгыюрт.
(Макъала автор язгъан кюйде, гьар гьарпы ва нохтасы алышынмагъан)
