Са гуьрчег еке к1вале яшамиш жезвай са кас. К1валин къенепатар лап иер туьк1уьрнавай - гьар са зат1ни авай дуланажагъдиз герек, еке экуь гегьенш к1валерни авунвай гьахьтин пенжерарни.
И касди гьар са к1вал са кардиз кутунвай вичини - сана ада вижевай туьнар гьазурзавай, сана къаткидай, сана ктабар авай - гьана к1елни жезвай, сана пекер чуьхуьдай ва жуван жендекдин михьивал ийидай, сана мугьманар кьабулдай ва гьар жуьре маса к1валерни жагъидай квез къекъвенайт1а.
Къецелай и к1валихъ кьакьан емишрин тарар авай багълар галай элкъвез-элкъвез. Хъсан ширин еке емишар гъидай тарар цана гелкъвена абур чкадиз гъанвай и касди.
Чилни к1вал хъсан рагъ аватай чкадал алай. Гзаф инсанри вил гузвай пехилдивди и багъ-бахчадизни и касдин гьунаризни, ада вичин к1вал - югъ авунвай жуьредизни.
Гьавиляй абуруз дуствал кьаз к1анзвай, герек чпивай къвез и няметлу емишарни нез и хъсан к1валени яшамиш жедайвал.
И касдиз дустар к1ан ийидай, амма адахъ авайди тек кьве дуст тир.
Вучиз лагьайт1а я вахт амукьзавачир дустарал вичин крарин гъиляй, я кьаз жедай дуст авачир и хуьре - фитнейрикай, пап1русрикай, эрекьрикай, к1арарикай гьяз авачир и касдиз.
Вичиз вахт авайла ада фена са-кьве жалгъа яна хкведай, я тушт1а ктабар к1елдай, мукьва кьилийрин патав фидай. Жезмай кьван араяр хуьзвай касди, амма адаз чизвай гьикьван и дуьньядал яшамиш жезват1а кт1ай къен авай инсанриз ухшарбур.
Зегьметкеш касди и вичин багъдин девлет физ базарда маса гуз вичин кьил хуьзвай.
Са къарикай са юкъуз касдив вичин багъдай къизилар авай к1вати жагъана.
- мад гила завай ял ягъайт1ани жеда, к1валах тавуна - фикирна ида.
Пакад юкъуз багъдиз экъеч1айла акуна яд к1анзвай тарар, акъвазиз хьанач идавай фена яд гана. Вичин багъдал гзаф рик1 алай.
Къизилар жагъурлай кьулухъ и касди емишарни ужуз къиметдай маса гузвай, вич кардик квачиз ацукь тавун патал, бязи вахтара гьак1ни гудай хуьруьнбуруз садакьа хьуй лагьана.
Вичиз са куьмекчини кьабулна ида вичин багъда кар-кеспи авун патал.
Куьмекчиди са кьадар квалахна и иеси хъсан, рик1 михьи инсан яз фагьумна. Амма вичи вичикди ам виле-кьиле кьунвачир; адан хъуьтуьлвал акурлай вичел атайт1а ам итимдай гьисабзавачир
"Идахъ гзаф деринар авачир семе я, фад ч1алахъ жеда вичиз вуч лагьайт1ани, я са зат1ни ахтармишдач".
Иесиди идаз пулни гузвай вахт вахтунда, к1вализ емишарни хутах лугьудай, жедай хъсанвилерни ийизвай вичелай алакьдай.
Авайди я ахьтин инсанар и чилин винел ламран хесетар квай, гьикьван абурухъ инсанвилелди къакъутайт1ани, кьве гьарай гана т1валунал гатун тавунмаз, терс кими амалар-ихтилатар ийидай.
Чпив гьуьрметдивди дуьз рахайла абуруз ак1 жеда чеб и дуьньядал виридалай акьуллу хьиз - яз чпелай кимибур авач; са зат1ни арадал алачиз чпин такабурвал къалурдай.
Чебни алазни-алачиз рахунни ийида, чпи са менфятлу ихтилат ийизвайди хьиз;
герек авачир чкадал чпивай хабарни кьун тавунмаз меслятар къалурда.
Иесидиз и крар акунвай вичи кьунвайдай, ят1ани япал ийизвачир, адаз хвеши тир угъривал, тапарар, кагьулвал квачиз атана вичин к1валах ийизвай лагьана .
Хабар нивай - хабар куьмекчидивай.
Хъфена им са юкъуз к1вализ лагьана папаз:
- Паб, са т1имил бередилай зунни вун маса хъсан к1вале яшамиш жеда, захъ са вижевай план ава.
- Кьей хва, мад вуна к1арар яна кьил ч1ур хьанван, гьикьван хьуй ин азият, вучиз зун ваз гъуьлуьз атайди яя!!
Зун къуншидал алай са яман офицерди тухуда лагьанвааай....!
За ам гуьзлемиш авуна к1анзвайди тиир, кими зууун...!
Папаз к1анзвайди са багьна тир, вучиз лагьайт1а адаз чизвай къе-пака итимди гьакъи къачудайди, гьавиляй са къал турла адавай пул вахчуз жедай. Аткана ина са гьарай - эвер.
Итимдин недай т1уьнни рик1елай фена такьлакь хьана "им вуч гуж я зи кьилел аватнавайди я" лугьуз жувакди вичин кьилер-метер гатазвай папаз килигзавай.
Лап хъел атана идаз вичин папа офицердин ихтилат авурлай.
- Къала садра на лагь заз ам гьина яшамиш жезват1а - за адан дуван ийида и чук1улни гваз фена.
Вуна ибур гьак1ан кепекдик квачир ихтилатар ян ийизвайбур, тахьайт1а авайди ян ам? Ам ви бубадин гьи патахъай къунши я? Адан к1вал гьина авайди я?
Ваз ин чилел алайди са вун хьиз ян, к1амаш?
Акъвазна им папаз килигиз вичин суалриз жавабар гуьзетиз.
Гьелбетда, гьакъикъатда са офицерни авайди тушир, папа гьак1 лагьайди я, итимдин чандик са т1имил ц1ай кутун патал. Папаз хабар авачир крар икьван яргъаз фидайдакай, адаз кич1е хьана итимдинни вичин кьил квачирдак акатиз, амма кьулухъ элхкъуьриз геж хьанвай. Вичин итимдилай ам кьве сеферда гзаф такабур тир.
Папа амайдалайни гзаф гьараяр авурла итимдин япа са зат1 пад хьайи хьиз хьана, им кич1е хьана к1валяй акъатна катна. Вич биши жез кич1 авай адан чанда гзаф вахтунда.
- "Агь ламран руш, акъваз за сифте к1вал жуваз дуьз ийида, ахпа ц1ийи жегьил пабни хкида жуваз, секиндиз яшамиш жеда. Жув жуван цифен офицердин патав хъвач. Офицерди вичикай вучдат1а чидаз. Т1т1т1.. Аман и папарин кимивал. Ч1ар яргъи, акьул куьруь гьавиляй лугьузвайди я."
Фена им къуншидин патав вичин папалай шикаятар авун фикирда аваз. Ахъайна рик1 вичин кьиле авай кьван крарикай хабарар гана.
"Им уьмуьр туш, им са залум я"- гафарал куьтягь авуна вичин ахъаюн.
- Ак1 жедач тха, са кар акъудна к1анда, ахьтин папахъ галаз кьил дили жеда, уьмуьр адахъ галаз акъудиз жедач.
Вуна ам рахкурайт1а, ахпа адан хзанрихъ галаз душман жеда. Вавай жеда жув писдаказ тухуз, герек гьам вич хъфин патал вакай.
Ахпа мад са рехъ ава: вавай вичивай экъеч1на маса к1вале яшамиш хьайит1а жеда. Гьаниз ц1ийи пабни хкваш, куьгьнедазни арабир куьмек ая на".
И къунши вични инжиклу хьанвай идан к1валин серенжемрикай, вучиз лагьайт1а им шумуд лагьай сефер тир къал акъатиз. Вичи вичикди дустунал хъвер ийизвай, папан аявал жезвач лагьана. Адаз чизвай гьич са карни адалай алакь тийидайди.
Ят1ани вичин чандилай алатун патал и къуншиди рекьер къалурна, аждагьандин патав ракъурна.
Атана им тамуз, текдиз яшамиш жезвай аждагьандин патав, ихтилатдин кьил кутуна.
- Я аждагьан, и дуьньядал икьван гьахъсуз крар вучиз жезва?
Аждагьан кимиди тушир, адаз чизвай инсанрин хесет. Эгер патав атанват1а лагьай ч1ал я вичивай са зат1 к1анзва.
- Ваз вуч герек яз атанват1а лагь, ви шел-хвалрихъ яб гудай вахтар авач заз.
- Зазни к1анзва еке к1валер-къар, багъ-бахча, гьавиляй заз ви куьмек герек я. Вуна а иеси анай акъудна к1анда. Вуна ак1 авурт1а за жемятдиз вакай хъсан гафар лагьана, ви т1вар михьи хъийида.
Аждагьандиз идан чинин к1евивал акурлай, аламат хьана мадни.
- Вун акьван гуж авай кас ян? Вун вич вуж я?
- Зун вуж ят1а вуна гьадакай вучда, зун вуч усал акунван ваз?
- Иеси за акъудайла к1вал ваз вучиз жеда - хъверна аждагьанди - к1вале зун вич яшамиш жеда. Хъсан еке к1вал ян?
- К1вал вижевайди я валлагь, хъсан кьакьан, гьяркьуь, ц1ийи багьа к1вал я, къене ремонтни ава вири амай герек зат1арни.
- Гзаф хъсан я хьи, ак1 ят1а. Ваз икьван крар гьинай чида? Вун адан к1вализ гьик1 акъатайди я?
- Зун а к1валин иесиди кьабулна к1валахал, гьана вичиз закай гьамбал авунва, батмиш хьуй вич. Зун къе алай йикъал аку фена са низ ят1ани к1валахиз, жуван кьил-хзан хуьн патал.
- Вири инсанри ак1 кьил хуьзва ман, вун абурулай квел артух я? Зун гъавурда кьадай, эгер вун зун хьиз аждагьа тирт1а. Завай исятда фена садал тепилмиш хьана жуваз вуч к1ан хьайит1ани къачуз жеда.
Исятда зун и жуван тамуна авай к1валел исятда рази я. Ят1ани ахпа к1ан хьайит1а жуваз, за фена къачуда.
Амма зунни вун сад туш, гьавиляй вун къе зи патав атана акъатнава.
- Я, гьак1 я, аждагьан буба. Заз ви куьмек герек хьанва.
- Мад вуч ава ана?
- Ада багъдин емишар к1ват1 ийиз маса гузва базардал.
- Ят1а ак1 авуна к1анда, адан багъда емишар амукь тийидайвал, ам анай вич вичелди квахь хъувун патал.
- Вуна ак1 жуван крар четинар вучиз ийизва, я аждагьан? Вавай фена са декьикьада ам квадар жеда ин дуньядлай - бегенмиш тушир нугъатдалди лагьана куьмекчиди.
Аждагьандиз хъел атана, вичиз ида атана рекьер къалурзва лагьана, ят1ани япалнач, анжах дикъетдивди килигна: "мад вуч ахъайда на?" - хабар кьуна.
- Ин са т1имил вилик адаз вичин багъдай къизилар авай к1вати жагъана, заз вичи лагьайди я.
- Къизил заз герек авач, вуна багъдин т1вар кьурлай кьулухъ заз мад маса зат1-мат1 анай герек туш.
- Яя? Ят1а к1вале зун яшамиш жеда, багъдани вун, аждагьан. Ингье чун дуьздал атана.
- Гьа-гьа-гьа - хъверна аждагьанди - куьмекчидиз кич1е жедайвал. Вун лап кими я хьи, кьей хва. Ааа-гьа-гьа!!! Ваз зун киц1 хьиз бахчада кт1аз к1анзван!? - Кьей хва, кимиди.
Куьмекчидини галачир са хъвер авуна.
Садлагьана хкадарна аждагьади идан гъилериз к1асар яна хкудна т1уьна.
- Вач квахь инлай, мад за ви чакъалдин суфат ина тахкурай! Къведай сефер за ви кьил хкудда, кьей ахмакь!
Гьарай кьилеллаз ивини физ акъатна магъардай катна куьмекчи.
Ада к1валахзавай багъ тамун патав гвай, гьавиляй язух къведай гьарайрин ван атайла иесиди сес галайвал гьерекатна.
Вичин куьмекчидин кьилел атанвай дуьшуьш акурла идан рик1из так1ан хьана, фад-фад ам к1вализ хкана, хирер кут1унна жунадал, фу-яд гана.
Вилерилай накъвар физ галай-галайвал ахъайна куьмекчиди и касдиз вичи авур кардикай.
Кас мягьтел хьана вич михьиз маса гайи жуьре акурла и гьамиша вилик-патав гвай инсанди, анжах бейкефвал къалурнач, ам к1вализ рахкурна. Вичин к1вализ теклиф тавур мугьман къведайди чир хьана.
И ч1авуна аждагьадин иштягьар ачух тир багъдинни к1валин ихтилат рик1ел хкиз. "Гьикьван зун и ч1урун тама яшамиш жеда? Са т1имил гила инсанрин арадани жеда ман" - лагьана вичиз гуьзгуьдай килигиз.
Аждагьадиз инсанар гзаф так1ан тир:
"Вуч ажайиб тушни зат1ар .
Чпиг гвай дамах вуча ахпа,
Алакь тийиз чпелай са кар;
я къармах алач чпел, я ч1ар;
Авач я лув, я беденда къуват.
Сивевайни рахана мецел
Бала гъида чпин кьилел"...
Амма инсанрихъай игьтият хуьзваз, ада к1валин иеси гьелелиг рекьин тийидайвал хьана, вучиз лагьайт1а инсанар ажугъламиш хьун мумкин тир, садан гъилер хкудна, сад кьена лагьана.
Кар маса жуьредал дуьз авуна к1анзвай.
Вичих авай са бегьем ч1уру куквар акъудна арадал, лув гана и вичиз к1ан хьанвай багъдавай тарарин винелди гьарнихъ чук1урна.
"Эгер багъда емишар жез тахьайт1а, а иесини ана акъваздач. Тарар пучдай куквари абурун кар аквада."
Ахпа шадлухдай магъардихъ хъфей, дамахдивди вичин акьулдин тарифар ийиз-ийиз, аждагьадин кук1ва кьуна гапур, садра-кьведра-пудра.
Галатна кьил, вилерни аламатдивди экъис хьанвай. Са гуж-баладалди рекьир кьилихъ килигна аждагьа винихъ, акурди инсандин къамат я.
Кьуна агъур жендекни кьил эгъуьнна гьазурнавай фуруз вегьена, винелайни накьв хъивена кучук хъувуна, ахпа магъардизни нафт илизна къеняй ц1ай яна, вичин багъ галайвал хъфена иеси..
Залум куквар аткана тарара, паф авуна, регъвена эцигна. Иеси шехьна тарарихъ, аждагьадин магъардиз хьиз вичин багъдизни ц1ай яна, куквар тамуз ва маса багъларихъ акъат тавун патал. Гьа юкъуз к1вализ куьлег яна, к1ват1на вичин пекерни, къачуна къизилрин пайни, фена ам маса гьукуматриз, ана авай инсанри чпин багъ-дере гьик1 туьк1уьрнават1а килигиз.