– Мәссаған ! Керемет ! - мұндай сөз тіркесін « Богатырь » көмір кенішінің шолу алаңына алғаш рет келген кез келген адам айтады. « Богатырь » – шынында да алып кен орны!
Өнеркәсіптік туризм туристік сегменттер тізімінде маңызды орын алмайды, бірақ оған да қызығушылық танытушылар бар. Адамның қ ар қ ынды іс-әрекетінің объектілерін зерттеу және ойлау жанры ретінде қалыптасқан өнеркәсіптік туризм XIX ғасырдың соңында, техникалық революция адамзат өркениетіне көбірек ы қ пал еткен кезде танымал болды. Адамдар электр энергиясының қалай өндірілетінін, бу қозғалтқыштарының қалай жұмыс істейтінін, алғашқы көліктердің қалай жасалатынын білгісі келді. ХХ ғасырда адамзат болашаққа үлкен серпіліс жасады. Егер біз ғасырдың басы мен аяғындағы технологияларды салыстыратын болсақ, біздің ата-бабаларымыздан небәрі үш буын ішінде қаншалықты алыстағанымыз белгілі болады. Сондықтан бүгін елге көмірді кім беретінін көрейік. Екібастұзға қош келдіңіз!
Бұл жер әрдайым көмірге бай және Кеңес Одағы деп аталатын үлкен елдің өсі мтал қуаты үшін үнемі көбірек өндіру қажет болды. Өткен ғасырдың 50-ші жылдарының ортасынан бастап Екібастұз көмірі Р К ФСР Орал өңірінің Электр станцияларына жеткізілді. Алғашқы көмір қазақстандық шикізат үшін сынақ полигонына айналған Красногорск ЖЭО-ға теміржолмен жөнелтілді. Оның сапасы керемет деп танылып, Екібастұз көмірі мен электр станцияларын салуды бастады, бұл арқылы үлкен шекаралас аймақ тұрғындарының үйлеріне жарық жүргізілді .
1970 жыл ғ ы 30 қ арашада « Богатырь » кеніші өзінің алғашқы жұмыс күнін бастады, ал 15 жылдан кейін ол Гиннестің рекордтар кітабына әлемдегі ең қуатты көмір кеніші ретінде кірді! Жылына 56,8 млн. тонна көмір рекордтық көлемде осы алып карьерден сол рекордтық жылы өндірілді. Содан бері көп ештеме өзгермеді. «Богатырь» жыл бойына тәулік бойы жұмыс істейді, тағы жүз жылға жететін көмір өндіреді. Бүгінгі таңда қиманың ұзындығы-12 шақырым, ені-6 шақырым, тереңдігі екі жүз метрге жетеді, бұдан «Богатырьдың» ең қуатты және үлкен ғана емес, сонымен бірге әлемдегі ең терең екенін көреміз.
Көмір әртүрлі тәсілдермен өндіріледі, барлығы көмір қабаттарының тереңдігіне байланысты.
Шахта әдісі үлкен тереңдіктен өндіру кезінде қолданылады. Ол үшін шахтаға көлденең немесе тік білік бұрғыланады.
Гидравликалық - терең шахталарда көмір өндіруді қамтиды, ал көмір жынысының бетіне тасымалдау кернеулі су ағындарының көмегімен жүзеге асырылады.
Карьердегі ашық әдіс кен орындары 100 метрден аспайтын тереңдікте болған кезде қолданылады. Бұл артық жыныстардың қабатын бұзу және жоюдан тұрады. Осыдан кейін экскаваторлар, су зеңбіректері, конвейерлер көмегімен тау жынысы ұсақталады.
Шол у алаңынан керемет панорама ашылады. Алып қара карьерге қараған кезде тыныс ашыла ды! Алдымен сіз үлкен шұңқырды көресіз, оның қабырғаларында ғы арқандай бұралған жолдар, содан кейін ғана үлкен тостағанның түбінде және қабырғаларында қозғалатын кішкентай сары жәндіктер көзге түседі . Мұқият қараңыз, бұл ойыншықтар емес. Бұл 110 тонна көмірді бірден сүйрейтін үлкен БелАЗ д ар! Бірақ , бұл маңызды және үлкен техника көмір кенішінде көзге әрең көрінеді . Шеттерінде темір жол жүр іп жатыр , әр бірнеше минут сайын ұзын пойыздар карьерден көмір шығарып, әрлі-берлі жылж у да. Жұмыс бір минутқа да тоқтамайды. Күндіз де, түнде де, жылдың кез келген уақытында тонна лап көмір өндіріледі.
Шол у алаңының жанында-ашық аспан астындағы шағын мұражай бар . Мұнда бұрын адамдарға « Богатырьда » көмір өндіруге көмектескен техника тұр. Алғашқы кішкентай машиналар бұл көлемді қалай жеңе ал ған дығы таң қал дырады ! Бірақ мұнда үлкен арнайы техниканың өкілдері бар: экскаваторлар мен жүк көліктері. Ал , бүгінде үлкен машиналар жұмыс істейді.
«Богатырь» көмір кенішіндегі ең ірісі СРс(К)-2000 роторлы экскаваторлары болып табылады. Бұл машиналар-даналап шығарылатын тауар, ол кезең-кезеңімен жаңғыртылып отырады. СРс(К)-2000 экскаваторының биіктігі – 45 метр, салмағы 2 мың тоннадан асады, ал бағасы 100 миллион доллардан асады. Айналмалы ротордың көмегімен СРс(К)-2000 экскаваторы сағатына 4500 тоннадан астам көмір шығара алады.
Екібастұз көмірін пайдаланатын жақын маңдағы өнеркәсіп объектілері қаланың кез келген нүктесінен көрінеді. МА ЭС-1 және МАЭ С-2 құбырлары кеме діңгегі сияқты аспанға соғылып тұрады. Бұл құрлықтағы ең қуатты энергетикалық кешен. Ол электр энергиясын шығарады, ол сымдардың желісі бойынша елдің барлық бағытына бөлінеді. Электр қуатын тек қазақстандықтар ғана пайдаланбайды: Өзбекстан мен Ресей де Екібастұз МАЭС өндіретін электр энергиясын сатып алады.
Мұнда да рекордсыз болған жоқ. Гиннестің рекордтар кітабына сәйкес, Екібастұз МА ЭС-2 әлемдегі ең биік құбырға ие. Оның биіктігі 420 метр. Бұл Париждегі Эйфель мұнарасынан, Нью-Йорктегі Эмпайр-стейт-билдинг ғимаратынан және Мәскеудегі « Федерация » мұнараларынан да биік .
Екібастұздағы МАЭС-2 құбыры ғаламшардағы ең биік 50 нысанның қатарына кіреді. Сонымен қатар, бұл әлемдегі ең биік түтін мұржасы және Орталық Азиядағы ең биік ғимарат.
Екібастұз-еліміздің энергетикалық жүрегі. Бұл жер өнеркәсіпке қызығушылық танытқандарға немесе әлемдегі ең керемет деген нысандарды көргісі келетіндерге ұнайды. Таза да әсем қала туристерге өз рекордтарын мақтанышпен көрсетеді. Ә рине, мәңгі есте қала тын ды ғы сөзсіз .
Фото и материал: собственность OMG Kazakhstan.