Бемырзэ Зураб
КIапсэ
Жыхьэнэмэм кIуэнур япэ жэнэтым щIагъаплъэ жи – «мис мыращ узыхэнар, имансыз» жари. Абы зифыщIыжу къыщIалъэфыжри, гуэныхь зыфIэфIу щытахэр зрагъэвыкI шыуанышхуэм хьэмбыIуу ирагъэтIысхьэ. Мудэ апхуэдэ гуэрт къыщыщIар. Унагъуэ ищIэри, зы къуэ цIыкIуи игъуэтыжри, мис мыракъэ насыпыр жэуэ хэплъа къудейуэ псори зэхэкъутэжри и щхьэгъусэ Амалэ сабийри ищтэри и дыщым кIуэжат. ТIуми уайупщIамэ къыбжаIэфынутэкъым яку къыдэхъухьар, зы щхьэусыгъуэшхуэ гуэрэ е мыхъумыщIэ къаIэщIэщIыхьауэ аратэкъым. Мудэ цIыху щэхужьт, къайгъэтэкъым, еIэмэ-лажьэу псэут, и щхьэгъусэ цIыкIури «дыгъэм укъуэплъэмэ нэхъ нэху гуэрэ къуэлъыну пIэрэ» жызыIэу щхьэпрыплъхэм ящыщтэкъым, иIэм зригъэзэгът. Ауэ… Ауэр – къызыхэкIар унагъуэ ящIэн къудейм папщIэ зэрызэрышарат, ягу я псэр зэмынэIуасэу къызэрынарат. «ЩIалэфI дыдэщ, хъыджэбз нэсщ, унагъуэфI къыхэкIащ» - абы нэхъ лъабжьэ зыхуамыщIа зэщхьэгъусэхэмя фIагъыр зэхалъхьэри, хамагъэ зэхахыжащ. НэгъуэщI яIэтэкъым.
Арати, Мудэ и къуэ илъэсихым итыр игу къэкIыху кIэлъыкIуэмэ къришажьэурэ илъагъут, я унагъуэр зэфIагъэувэжыну зэщхьэгъусэхэр хуэпхъэртэкъым. Илъэс дэкIри, Арджэнхэ я пхъум лъыхъу къыхуэкIуащ, дэкIуэну хъыбари къэIуащ. Мудэ сыбырым кIуауэ лажьэти, хъыбарыр щызэхихым Амалэ къыхуиIуэхуащ: «Уэ пщIэнум ухуитщ, сабийр хамэ унагъуэ изгъыхьэнукъым, сынэкIуэнущи къэсщтэжынущ» жери. Абы нэхъ хэмылъуи илэжьри, нэгъуэщIри хыфIидзэри къежьэжащ. Ар зэхэзыха Арджэнхэ я пхъум сабийри ищтэри и дэлъху нэхъыжьым – Iумал деж зыщигъэпщкIуащ.
Арщхьэ «бзагуэм уахэхуэми хъыбар ущыщIэкъым» жыхуаIэм нэхъей, Мудэм и къуэр здагъэпщкIуар къыжрамыIэу къэнакъым. Абы нэхъ ямыIуэхуу, уеблэмэ абы папщIэ къалъхуауэ цIыху щхьэхуэхэр щыIэщ уи фIэщ зэрыхъун- сыт хуэдэ Iуэхуми хащIыкIыу, хъыбарзехьэу.
Мудэм къызэрысыжу Iумал деж иIуэнтIащ. АрщхьэкIэ Арджэнхэ я пхъурылъхур щIагъэпщкIуар къратыжыну арат? Къайгъэ къикIщ, Iумал и ныбжьэгъухэр къыхыхьэжри, Мудэр къаубэрэжьащ. Ар уэрамэ, сэрамэ дыкIуэжынти ныбжьэгъухэр къэтщтэнти дакъезэуэнт, е дыдэтIысхьэжынти накIэ щIаудар дгъэхъужу дыдэсынт, сэ сщIэрэ… Муди а иужьрейращ зэрыщыгугъахэр псори, сыту жыпIэмэ цIыху щэхужьт, и макъ зригъэIэтауэ игъащIэм зэхахатэкъым. Ауэ цIыху щэхухэм нэхъ ерыщ щыIэкъым. Мудэр яубэрэжьыху зэригъэзэхуар зызэрихъумэжынуракъым – атIэ зыубэрэжьхэр зыхуэдэхэращ. Жэщ нэгъунэ къуажэгъунэ къуэгъэнапIэм къуэсщ, иужьым ежьэри зыукIахэр псори зырызурэ къыдишурэ, Iумал щымыхъукIэ, адрейхэр лIэн-къэнэну иубэрэжьыжащ. ИтIанэщ и къуажэ къыщыкIуэжар.
Арджэнхэ зыдэс жылэ щIылъэныкъуэм зыкъаIэтами, «фыукIати, фиукIыжащ, фыпыкIыж» жари нэхъыжьхэм ягъэсабырыжащ. Ауэ Мудэ и ерыщагъыр зынэсыр яцIыхуакъым. ЕтIуанэ махуэми и закъуэпцIий къакIуэри, Iумалрэ езырэ, Арджэнхэ я хьэжьыр я Iэжьэгъуу зэрыфыщIащ. Ахэр зэрыукIыху Амалэ сабийри иIыгъыу и дыщым ежэхыжащ. ЗэрыфыщIурэ щезэшым Мудэр къыдэкIыжщ, машинэм итIысхьэжри къежьэжащ. И щыкъу анэмрэ адэмрэ къэса щхьэ ягъуэтыжакъым. Арджэнхэ дунейр ягъахъэт, Мудэр ирагъэгъэтIысыну, ауэ щыкъу адэм яхуидакъым. Мэзант и цIэри, мылIыжь къайгъэми, и псалъэм къару хэлът.
- Арджэнхэ къэралым и кIэ къуагъ къуэсу псэукъым! Лажьэр фи ныбэ цIыкIум итIысхьауэ искъым, цIыхухъу хуэдэу зэвгъэзэхуэнкIэ!-жери пиупщIыжащ.
- Асымыгъуэ дыдэрэт, Умэ, арат и къуэ нэхъыжьым зэреджэр, къиукIащ! ЗэрыбгъэукIыпэну! Нобэ ди къуэр иукIащ, пщэдей сэ сыщIиукIыхьынщ – адэкIэ сыт?? – жиIэу щыкъу анэр къивыкIами, Мэзан хуидакъым.
- Мудэ и щхьэр мафIэм хэлъщ. Уи къуэм узэрыхуэгузавэм хуэдэ гуэрщ ари къезыхужьар. И бынщ. Мы Iуэхур нэгъуэщIщ зэрызэхэгъэкIын хуейр, - жери, Мэзаныр къыдэкIыжащ.
АпщIэндэху Мудэ хэгупсысыхьауэ кIуэжт и унэм. Пшапэ зэхэуэгъуэ гъуэгур шархъиплIым яIуантIэт, езыр зэхэуфат. АдэкIэ ищIэнури, Iуэхум зэрыбгъэдыхьэнури гурыIуэгъуэтэкъым. Зыт наIуэр – къыкIэлъыкIуэ махуэми къыдэкIынути, Арджэнхэ зэуакIуэ кIуэнут. Е иукIынут, е къаукIынут. Быныр «нокIуэ» жэуэ хамэлI дауэ зэрептынур! Мудэ рулым здыкIэрысым зихъуащ. ИтIанэ нэбгъузкIэ зы хьэ фIыцIэшхуэ и машинэм къыбгъурыту жэуэ къыщыхъуащ. Плъэри – зыри щыIэтэкъым. Ауэ и щхьэр къызэриIуэнтIэжу хьэ фIыцIэр нэбгъузкIэ илъагъут. ПсынщIэ зищIми къыкIэрыхутэкъым, плъэми илъагъутэкъым. Хъэрэмэхъищэ!
Псыхэнэ дэжыпIэм деж къэувыIэщ, машинэм къикIри зиплъыхьащ – зыри щыIэтэкъым, хьэи, бгъэи. ИтIысхьэжу щежьэжым зыри илъагъужакъым. Къэсыжщ, пIэм зыхиIубэри жеящ, къэмыхъейуэ. ГукIи, псэкIи езэшат.
Пщэдджыжьым гуоу макъым къигъэушащ. Зыгуэр къаджэт я деж. Мудэ и закъуэт псэури, къэтэджри дэкIащ. Куэбжэпэм Мэзанрэ нэгъуэжь лIыжьитIрэ фоч зэгуэт зырыз яIыгъыжу щытт. Мудэ и щхьэм япэ къихьа гупсысэм пигъэгуфIыкIащ.
- МэгуфIэ, ей… - жиIащ зы лIыжьым игъэщIагъуэу.
- Уи пIэм ситамэ сыгужьеинт,- пищэжащ адрейм.
Мэзан яхуеплъэкIщ заригъэущэхури, Мудэ къыхуеплъэкIыжащ.
- Ассаламу алейкум, щIалэ.
- Уалейкум, Мэзан.
- Зыхуапи къыдэкI, - абы нэхъ жимыIэуи IукIыжащ.
Мудэ дыхьэжащ зихуэпэну.
- «Дэнэ сыздэфшэр?» жиIакъым, адыгэлI ирокъу, - къэпсэлъащ ещанэ лIыжьыр.
Машинэм и кIэ итIысхьэпIэмкIэ Iумалым и щхьэр къришиикIащ.
- СыадыгэлIкъым, нтIэ иджы! Сыт? СфIэгъэщIэгъуэнти, сыщIэупщIащ!
- Хэт уи гугъу зыщIыр. Зыущэхуи ис, накIэ фIыцIэ ухъужауэ,- пиудыжащ Мэзан. Iумал и щхьэр иригъэлъэдэжащ.
Мудэ къыдэкIыжщ, зы лIыжьыр абыхэм я кум дэсу Iумал бгъэдагъэтIысхьэри, ежьахэщ. Псори щымт. «Сыздэфшэр дэнэ?» жэуэ Муди щIэупщIэтэкъым.
Еуэри, Псыхэнэ гъуэгу зэхэкIыпIэм нэсри, губгъуэмкIэ дагъэзыкIащ. Еуэ макIуэ, еуэ макIуэ. ЛIыжьхэр щэхущ, щIалитIми зыри жаIэкъым. Хьэрыщхьэжь мэз кIыхьым блэжри и жьантIэм къыщыувыIащ, тхури къикIащ.
Мудэрэ Iумалрэ заплъыхь, лIыжьищым я фочхэр зэрагъэзахуэ.
- Иджы, - жиIащ Мэзан. – Толэ и мэл пщыIэм дыгъужь къеуэсащи, къэдуущэкIуну дыкъэкIуащ. Езым зэрыжиIэмкIэ мы мэзым хэсщ.
- Аращ, мыбдежщ. Ар шэчыншэу соцIыху, - къэпсэлъащ лIыжьхэм ящыщ зыр. Арагъэнт Толэр.
- Мэзыпэм къапхъэн игъэуващ, абдеж УэIил тIысынущ, - лIыжь ещанэм и щхьэр арэзыуэ ищIащ, Мэзан жиIэр фIэкъабылу. – Толэрэ сэрэ мэз гъунитIыр дыубыдынущи дыкърикIуэнущ.
- Дэ щэ? – щIэупщIащ Iумал.
- Фэ гъуэмылашхэу фыкъыздэтшащ.
- Гъуэмылэ куэдыIуэ къэтщтащи дыпэмылъэщынкIэ дошынэ.
- Фэ тIуращ нэхъ шхакIуэу мы псыхъуэм дэсу жаIар. ЗыкъытщIэвгъэкъуэфыну зыгуэркIэ?
ЛIыжьищым гушыIэ зырыз зэпадзыжу жаIэри, дыхьэшхыжащ. Мудэрэ Iумалрэ зэплъыжащ.
- Фэ хьэгъащтэу мэзым фыхыхьэнущ,- жиIащ Мэзан.
- Сыту??
- Хьэгъащтэу. Хьэм хуэдэу фыбанэурэ фыкърикIуэнущ мэзым и кIыхьагъым, дыгъужьыр къащтэу къапхъэнымкIэ къэкIуэн папщIэ. ДэнэкIэ къыхэмыжами, дэ фочышэкIэ дыпежьэнущ.
- Хьы-хьы, - пыдыхьэшхыкIащ Iумал. Мудэ зиущэхуауэ щытщ. – Джэду макъыу дыпщIэуну фыхуейкъэ?
«Баргъэ» жэуэ Мэзан и фочымкIэ уэри, Iумал и лъапэм пэгъунэгъуу щIыр къыдригъэпхъеящ.
Iумал, дэлъеящ. Зыри жиIэн хущIымыхьэ щIыкIэ Мэзан етIуанэ кIэщIэуэри аргуэру щIалэр дригъэлъеящ.
- Хъуа! Хъуа! КъызгурыIуащ! Дыбэнэнщ нтIэ!
Мудэ псалъэ жиIэкъым.
- Иджыпсту дывгъэлъагъут фи бэнэкIэр тэрэзмэ, - закъыхуигъэзащ УэIилым.
- КхъыIэ, гушыIапIэ дывмыщIыт иджы! – къитIэтIащ Iумал. Мудэ щэхущ.
ЛIыжьищми я фочхэр зэфIагъапкIэри я лъапэм кIэщIэуэурэ, щIалитIым лъапэрисэ ирагъэщIу щыщIадзэм, Iумалыр къэгуоуаш аргуэру.
- Хъун! Хъун! КъыдгурыIуащ!
Мудэ ерыщти, зыри жимыIэу дэлъейт. Къэувыжхэри зэплъыжащ. ТIуми я накIэхэр щIэхуауэ, я натIэхэр теудыжауэ, я Iупэхэр бэгыжауэ щытт.
- Хэт япэ къыщIэзыдзэнур? – къэпсэлъащ Мэзан.- Мыр мыпхуэдизу дызэвмыгъажьэ! Ижь-ижьыж лъандэрэ щакIуэ кIуэмэ хьэгъащтэ здашэ, псэущхьэр кърихужьэну. Дэ дылIыжьщ, зыщIыпIэ дытIысу дыщысыфмэ аращ.
- Сыт мыпхуэдиз щIыжыпIэр, Мэзан! Мы быдзафэхэр щыту дэ лIыжьхэр хьэгъащтэу мэзым дыщIэхьэжын хуейуэра?? – Толэ къэгубжьащ.
- Гъэу, гъэу, гъэу! – къэбэнащ Мудэ. Iумал ар щызэхихым, тIэкIу зиIэжьэри къыдежьууащ. – Гъэу, гъэу…
Мудэ макъ гъуму банэт, Iумал абы макъ псыгъуэкIэ кIэщIэбэнэжт.
УэIил Iумал бгъэдыхьэри и тхьэкIумэр иубыдыжри щIалэм и IупэмкIэ зригъэзыхащ.
- Зэхэсхкъым тэмэму. Зэ сегъэплъыжыт уи бэнэкIэм…
- Гъэу, гъэу, гъэу! – и макъ къызэрихькIэ игуоуащ лIыжьым и тхьэкIумэм Iумал зэгуэпауэ.
- Мис иджы хъун хуэдэщ, - жери модрейр IукIыжащ.
ЩIалитIым рацие къыIэщIалъхьэщ, машинэм итIысхьэри лIыжьищыр ежьэжащ.
Iумалрэ Мудэрэ зэплъыжащ. Зэплъри, щэхуу зызэрадзри зэзэуэн щIадзащ. Зэ зыр ищхьэм къакIуэт, зэм адрейр. Къэтэджмэ джэлэжурэ зы сыхьэт ныкъуэкIэ зэрыфыщIауэ, рацием Мэзан къигуэуащ.
- Фи банэ макъыр зэхэтхкъым!Iумал! Мудар!
ЗэпщэфыIитIыр зэкIэрыхужри, Iумал бэуэбапщэу рациер къищтащ.
- Гъэу, гъэу! Пу, айнасын, сыт жысIэр! ДынокIуэ! ДынокIуэ!
- Зывгъэхъей! Дыгъужьыр къыхэфхуным дежьэурэ ди щIалэгъуэр вгъэкIуащ!- Мэзан къэгуоури, адэкIэ лIыжьхэм я дыхьэшх макъ къэIуащ.
ЩIалитIыр мэзым щIыхьэри лъэныкъуитIкIэ зэбгырыкIауэ, банэурэ мэзыпэмкIэ макIуэ. Мо зэгуэпахэр, нэхъыжьхэми зыри жрамыIэфу, фочыпэкIэ къагъэуджахэр зэгуэудыпэти, я макъ къызэрихькIэ гуоут.
- Гъэу! Гъэу! Гъэу! – мэзым хьэ гуп щIэгъуэщыхьауэ щIэтым хуэдэщ.
- Еее! Нэхъ ину! Нэхъ ину! Дыгъужь щыгъэтыжауэ тхьэкIумэкIыхь къыхигъэжынукъым фи макъым! – мэгуоу Мэзан рациемкIэ, щIалэхэм я банэ макъыр нэхъ кIащхъэ зэрыхъуу.
- Гъэу! Гъэу! Гъэу!
Зы дэгъэзеипIэ гуэрым деж Мудэ и кIэнтIыIум мывэ къохуэ. ЩызэплъэкIым, Iумал щытщ и дзэхэр зэригъэшхыу.
- Сыт, си унэм зэуакIуэ унихьамэ, пхуэзгъэгъун уи гугъэу ара, фIей?!
- Сызэзэуэн дэсу слъэгъуакъым фи къуажэм. Фи лIыгъэр гупкIэ зэхуэвмыдзысмэ, зырызу зыри фриIыскъым!
- Ара жыпIэнур?!
-Ара жысIэнур!
- Хьэ щэху фыхъуа?! – къогуоукI Мэзан Рацием.
- Гъэу! Гъэу! Гъэу! – щIалитIым банэурэ зызэрадзауэ зэроукI, зэроущэб, зэрофыщI. ЛIыжьхэм къамыцIыхун папщIэ тIури зэзэмызэ къыхобэныкI.
- Гъэу! Гъэу! Гъэу!
Зы сыхьэт щытекIам, тIуми зыри яхузэфIэмыкIыжу, зэбгырыукIуриикIауэ щылът. Я щхьэ къызэрамыIэтыфу банэ макъ защIт. Апхуэдэу Мэзан къащхьэщыхьащ.
- Мыхэрелъ, мы делитIыр. Фытэдж! Дыгъужьыр къапхъэным къиубыдащ.
ЩIалитIыр къыщыпщри Мэзан и ужьым иту ежьащ.
Дыгъужьыр кIапсэкIэ ирапхауэ жыгым бгъэдэтт. Щхьэхуиту зи гъащIэр зыхьа псэущхьэм кIапсэм и мыхьэнэр къыгурыIуэтэкъым езыр. ЗэрыхузэфIэкIкIэ ишэщIауэ, и лъакъуэхэмкIэ щIыр къритхъуу еIэурэ зитхьэлэжт. И пщэм иращIа кIапсэр нэхъ лалэ ищIмэ нэхъ жьы зэришэфынур е къыгурымыIуэрэт, е къыгурыIуэну хуэмейрэт… И къурмакъейр щиубыдыкIауэ тхъурымбэ къыIурытIэтIт дыгъужьым. ЛIыжьхэм зыри ямыщIэу еплъу щытт.
Мудэ дыгъужьым и нэм щIэплъащ. Хьэуэ, дыгъужьым къыгурыIуэт кIапсэр лалэ ищIмэ, нэхъ зэримытхьэлэнур. Ауэ хуейтэкъым. КIапсэр лалэ ищIмэ – ар къызэрытекIуамкIэ зиумысыжын хуейт, и щхьэхуитыныгъэмрэ лIыгъэмрэ ищэу жьы Iубыгъуэ къызэрищэхумкIэ зызыхуиумысыжын хуейт. ЛIэмэ нэхъ къищтэнут абы нэхърэ. Екъут, и пщэр щиубыдыкIауэ зитхьэлэжт.
Мэзан фочыр къиIэтащ дыгъужьым еуэну. Мудэ ар щилъагъум сэр кърихщ, «къызэдзэкъэнщ» жимыIэу дыгъужьым бгъэдэлъадэри, кIапсэр и кум деж зэпигъэхуащ. Къэнар и пщэм зэрыфIэлъу дыгъужьыр мэзым хэлъэдэжащ.
ЛIыжьищыр къэуIэбжьауэ къоплъ. Iумал зыри хуэмеижу машинэм итIысхьэжауэ исщ. Мудэ зыри жимыIэу кIуэри Iумал бгъэдэтIысхьащ. Модрейри къыхуеплъэкIа арфIэкIа зыри жиIакъым.
- Сыт жыпIэнур, Мэзан? Иджыри зэ хэтхуэнхэ мэзым? Дыгъужь яутIыпщар къыхахужыну?
Мэзан и нэхэр игъэплъызу щIалитIым я дежкIэ плъащ.
- Хьэуэ. ФынэкIуэж!
Къехыжыху щIалитIыр жеяти, машинэр Арджэнхэ дахуащ. Жэщ хъуат. Щыкъу анэм и жьэр Iурыхуащ и къуэмрэ Мудэрэ жейбащхъуэу, ятIэм хэкухьарэ зэхэфыщIауэ машинэм къыщикIым. И жьэр Iурызыгъэхуар я щытыкIэрарэ Мудэ я пщIантIэм къызэрыдэбэкъуар арарэ къыбгурыIуэнутэкъым.
- Папэ! – жери сабийр жэри Мудэ зридзащ. Модрейми иджыри къыгурыIуатэкъым къыздашар. Сабийм едэхэщIа и ужь зиплъыхьри, Мэзан еплъащ.
- ФыкIуи тIуми зыфтхьэщIи, хьэщIэщым фыщыжей.
- Ассымыгъуэ…
- Бэяут! КIуэи Iэнэ тхузэтегъэувэ!
- Тхьэ Iэнэр зэтетыхэм,- жери щыкъу анэри щIэлъэдэжащ, лIыжьхэр игъэхьэщIэну. Мудэрэ Iумалрэ затхьэщIыжыху сытыху хуабэм нэхъри зэпкъригъэлэлри, пIэхэм иджалэри мыпсэлъэжыфу жеящ. ЛIыжьхэр Iэнэм тIысри жэщныкъуэ нэс ефэмэ ешхэу щысащ. Ягу къагъэкIыжыныр куэдт. ЗэрыцIыкIурэ зэныбжьэгъут.
- Хьэлэч мыхъун лIыжь!- жиIэурэ щыкъу анэр Мэзан и щIыбыкум пщэдджыжьым иухьт.
- Сыт, зи унагъуэр бэгъуэн, хъуар?
- Асссымыгъуэрэт, щIалитIыр ныжэбэ псом зэпеуэу пщIыхьэпIэкIэ мэбанэри хэлъщ. Я жьэр увыIакъым. КIуэи ефэндыр къаши дыуэ егъэтх! Мыбыхэм сыт яфщIар?
- Я къарур яухри, бзэ зэраIэр къацIыхужащи аращ. Iуэхукъум,- жиIа мыхъумэ, къыфIигъэкIакъым Мэзан.
ЩIалэхэр къэтэджу шха и ужь унагъуэр къигъэтIысри яжриIащ.
- Иджы, къулейсыз гуп, си унафэм фыкъедаIуэ. Мудар щIалэ цIыкIур ещтэжри мэкIуэж…
- Сыт жиIэр иджы??? – къыщылъэтащ щыкъу анэр. Амали и нэр къыщихуауэ щIалэ цIыкIур зрикъузылIащ.
- Зыущэху! Уи пхъум етIуанэ дэкIуэну игу къэкIащ жэуэ цIыхуитIым я гъащIэ ебгъэкъутэну?? И сабий хамэ цIыхухъум и унагъуэ ису дауэ мо щIалэр зэрыпсэунур? Хьэмэрэ езы сабийр хамэ Iэнэ тешхыкIрэ, хамэ цIыхухъу и Iэгуфэ щIэту дауэ къызэрытэджынур?? Дэ къэдгъэнэжын жысIэнщи, зы илъэситхукIэ лIыжь-фызыжь кIэрахъуэ дыхъунущ, IэпэкIэ дызэрашэу. Иджыпсту псом я нэхъапэр сабийм и насыпращ. Адрейуэ хъуар – щхьэзыфIэфIыгъэщ! Мы унагъуэр си унафэщи зыщIэтыр, сэ апхуэдэ унафэ сощI! Си унафэ щIэтыну мыарэзыр – и щыгъын зэщIикъуэу дэкIынкIэ хуитщ! – ар щыжиIэм щыкъу анэм губжьауэ еплъати, модрейм и Iупэ пIащIэхэр зэтрикъузэри етIысэхыжащ.
- АдэкIэ, - пидзащ Мэзан и пхъум зыхуигъазэри. – А узыдэкIуэм ишэр уи бынкъым, уэращ. УдэкIуэну ухуей – зыри къыппэрыуэкъым. Ауэ уи щхьэ насып папщIэ уи быным и насыпыр умыкъутэ. УдэкIуэнумэ - дэкIуэ. Абы уэ ухуитыжщ. Уи бын плъагъун хуей хъумэ, здэщыIэр боцIыху. Мудар и щхьэ закъуэу мэпсэу, сэ ар лъэпкъ къуэпсу зыщыгугъыр къыкIэрысчу апхуэдэ гуэныхь зытеслъхьэнукъым си жьыщхьэ. Мудар, гъуэгу махуэ! Уи къуэм и унафэр бдыхэслъхьащ, си пхъум и унафэр езым и щхьэ Iуэхужщ. Зэрыхуейуэ ирещI…
Нэхулъэ зэщIэчыгъуэщ. Мудэрэ и къуэмрэ машинэм ису къокIуэж. ТIури щэхущ. ЩIалэ цIыкIум фIэгъэщIэгъуэну зеплъыхь, Мудэ зэгупсысын иIэщ. Псыхэнэ гъэзапIэм нэсахэу щIалэ цIыкIур къэджащ.
- Па, лъэныкъуэ зезгъэзыну сыхуейт…
Мудэ гъуэгум тежри, и къуэм и Iуэху зэфIигъэкIыху тутын ефэну машинэм къикIащ. Дунейр пщэдджыжь щIэплът. Жьы имышэм хуэдэт. Гъуэгум къыбгъэдэлъ къуэшхуэм пшагъуэ дэпщхьэжт. Мудэ абы здеплъым, пшагъуэм дыгъужь къыхэбэкъукIащ. ЩIалэр плъэри – дыгъужьым и пщэм кIапсэ кIэрыщIат.
- Папэ, еплъыт мо хьэм…
Мудэ зыри жимыIэу дыгъужьым йоплъ. Модрейри къоплъэ. Пшагъуэр мэпщ. ЩIыр мэджэрэз. ГъащIэр макIуэ. Дыгъэр щхьэхынэу мэхущхьэ. Дыгъужьымрэ щIалэмрэ зоплъ. Дакъикъэ зытIукIэ зэплъауэ, щхъуэжьым и пэр дригъэзейщ, памэщ, зызэпигъазэри пшагъуэм хыхьэжащ.
- Папэ, хэт и хьэт ар?
- Ар хьэкъым, си сабий, дыгъужьщ.
- Хэт зи дыгъужьыр, па?
- Си гум, тIасэ, си гум и дыгъужьщ…