Олунньу 13 күнүгэр Саха сирэ бүттүүнэ саха тылын күнүн бэлиэтиир. Нэдиэлэ устата бу күҥҥэ анаан уһуйааннарга, оскуолаларга, орто уонна үрдүк үөрэх кыһаларыгар араас тэрээһиннэр ыытыллаллар. Дьокуускайга олунньу 13 күнүгэр саха тылын инники дьылҕатын быһаарсар улахан мунньахха бырабыыталыстыба чилиэттэрэ, дьокутааттар уонна саха тылын учууталлара көхтөөх кыттыыны ылаллар.
“Тоҕо олунньу 13 күнүгэр саха тылын күнүн бэлиэтиибит?”, – диэччилэр бааллара саарбаҕа суох. Тоҕо диэтэргит, Семен Андреевич Новгородов саха тылын бастакы алпаабытын “Сурук бичик” диэн букубаары, “Ааҕар кинигэ” диэн ааҕарга уонна үөрэнэргэ аналлаах кинигэни оҥорбута. С.А.Новгородов 1892 сыллаахха олунньу 13 күнүгэр Боотурускай улууһун 2-с Хатылы нэһилиэгэр (билиҥҥинэн Чурапчы улууһун Болтоҥо нэһилиэгэ) төрөөбүтэ. Ол иһин алпаабыты оҥорбут улуу киһибитин чиэстээн, кини төрөөбүт күнүгэр сөп түбэһиннэрэн сахабыт тылын күнүн бэлиэтиибит.
Күндү ааҕааччылар, саха тылынан суруллубут айымньылары төһө билэҕит? Мин санаабар, саха литэрэтиирэтин төрүттээбит А.Е.Кулаковскай – Өксөкүлээх Өлөксөй “Байанай алгыһа” уонна “Ойуун түүлэ”, П.А.Ойуунускай “Кыһыл ойуун”, “Былааһы сэбиэккэ”, “Бассабыык кэриэһэ”, “Бырастыы”, “Улуу Кудаҥса”, “Александр Македонскай”, В.С.Яковлев – Далан “Тыгын Дархан”, “Тулаайах оҕо”, “Дьикти саас”, И.М.Гоголев – Кындыл “Хара Кыталык”, “Иэйэхсити кэлэтии” онтон даҕаны атын саха норуодунай суруйааччыларын айымньыларын бары ааҕыах тустааххыт. Оттон оҕолорго анаан П.Н.Тобуруокап, Р.Д.Ермолаев – Баҕатаайыскай, С.А.Саввин – Күн Дьирибинэ, И.В.Мигалкин айымньыларын хайаатар даҕаны аахтарыахтааххыт итиэннэ олох кырачааннарга остуоруйа курдук ааҕан биэриэхтээххит.
Онон күндү ааҕааччылар, сахабыт тылын инникитэ бэйэбит илиибитигэр, оҕолорбутун сахалыы остуоруйаларынан иитэн, үөрэтэн, сахалыы тыыны, куту иҥэриэхтээхпит. Сүрүнэ диэн, үлэбититтэн кэлээт оҕолорбут үөрэллэрин, мэниктииллэрин уоскутар инниттэн төлөпүөнүнэн, планшетынан аралдьытыах оннугар, сахалыы остуоруйаны кэпсээн, онтон тугу өйдөөбүттэрин уруһуйдатан оҕолорбутун аралдьытыахтаахпыт. Саха тыллаах, сахалыы толкуйдуу үөрэммит киһи – инникитин омук тылын баһылыыра ордук чэпчэки буолуоҕа. Оттон омук дойдутугар төрөөбүт тылын, үгэһин, култууратын, уус-уран литэрэтиирэтин айымньыларын билэр эрэ киһини сыаналыылларын өйдүөх тустааххыт!
Ити курдук санаабын суруйан туран, Сэмэн Данилов “Саха саҥата” хоһоонунан кылгас ыстатыйабын түмүктүүбүн.
Саха саҥата
Эппэр ийэм үүтүн кытта
Иҥмит эбит, быһыыта,
Кустук өҥнөөх,
Кымыс сыттаах
Сахам мандаар саҥата.
Кини миигин
Таптыыр, ыллыыр
Тыыннаах, сырдык дууһалыыр,
Кини миигин
Кырыыр, алгыыр
Эрдээх хоһуун санаалыыр.
Кини миэнэ -
Барҕа баайым,
Өлбөт мэҥэм - мин дьолум.
Кини миэнэ -
Ыалдьар ыарыым,
Үлэм, күнүм - мин соргум.
Кэмниин тэҥҥэ,
Дьоммун кытта
Кэхтибэккэ сайдыахтын
Кустук өҥнөөх,
Кымыс сыттаах
Сахам аптаах саҥата.