Дыгын Оонньууларын 7 төгүллээх чөмпүйүөнэ Уйбаан Белолюбскай
Күндү ааҕааччы, успуорду таптааччылар, бүгүн эиһиги Дыгын оонньууларын сэттэ төгүллээх муҥутуур кыайыылааҕа Күүстээх Уйбаан – Иван Прокопьевич Белолюбскай туһунан кэпсэтиибин ааҕыаххыт.
Иван Прокопьевич кимтэн киинээххин, хантан хааннааххын ааҕыыччыга билиһиннэр.
– Самаан сайын силигилээн турар кэмигэр бэс ыйын 22 күнүгэр 1977 сыллаахха Уус Алдан улууһун Баатаҕай нэһилиэгэр Марфа уонна Прокопий Белолюбскайдар дьиэ кэргэннэригэр 5 оҕонон күн сирин көрбүтүм. Бииргэ төрөөбүт бэһиэбит, мин кыраларабын, 3 эдьиийдээхпин, убайдаахпын. 1979 сыллаахха Кэптэнигэ көһөн кэлэбит. Оҕо сааһым онно ааһар. Кэптэнигэ оҕо уһуйааныгар сылдьабын, оскуолаҕа үөрэнэбин. 1994 сыллаахха Лөгөй орто оскуолатын бүтэрэбин.
Успуорка бастакы хардыыларыҥ туохтан саҕаламмытай?
– Кэптэнигэ көһөн кэлэн баран эдьиийдэрим, убайым хайыһар успуорт сиэксийэтигэр сылдьыбыттара, Григорий Константинович Дьячковскай дьарыктаабыта. Ону көрөн улааппыт оҕо, мин кинилэри батыһан 3 кылаастан этэ быһыылаах, оскуоланы бүтэриэхпэр диэри итиэннэ устудьуоннуу сылдьан хайыһарынан дьарыктаммытым. Успуорка сыстарбар сүрүн оруолу Григорий Константинович оҥорбута. 1997 сыллаахтан мас тардыһыытыгар көспүтүм.
Төрөппүттэриҥ успуорка төһө сыһыаннаахтарый?
– Дьонум спортсмен буолбатахтар, ийэм бэтэринээр үөрэхтээх, аҕам тутааччы. Саастарын тухары идэлэринэн үлэлээбит дьон буолаллар. Сойуус ыһыллыбытын кэннэ бааһынай хаһаайыстыба тэринэн, Баатаҕайга көһөн, Чараҥайга сайылык туттан онно олохсуйбуттара. Төрөппүттэрбит биһигини успуорка тахсыылаах буоларбытыгар күүск-көмө, тирэх буолбуттара, сөптөөх суолу ыйан сирдээбиттэрэ.
Өбүгэҕэр киирдэххэ күүстээхтэр бааллар этэ дии, били хаартыскаҕа сүүнэ улахан маһы көтөҕөн турааччы кимий?
– Ити ийэм аҕата, миэхэ эһээм буолар, Петр Егорович Лугинов, Күттэс уола Бүөтүр диэн. Ууһут Бүөтүскэ диэнинэн биллэр, сүрдээх ууһут, тэтиэнэх киһи үһү, дьон чиэппэр күүстээх диэн кэпсииллэрэ. Ол эрээри мин төрүөм иннинэ олохтон барбыт буолан дьон кэпсээнинэн эрэ билэбин. Удьуордааһын, утумнааһын баар буолуон сөп быһыылаах, холобур, биэс бииргэ төрөөбүттэн эдьиийим Катя, убайым Сергей успуорка кэккэ ситиһиилэрдээхтэр.
1990-с сылларга төннүөххэ. Ол курдук тоҕус уон алтаҕа Уус Алдаҥҥа бастакы Саха сирин норуоттарын спортивнай оонньуулара ыытыллыбыттара. Ону көрбүтүҥ дуо?
– Бастакы ыытыллыбыт оонньууларга 100 миэтэрэҕэ СГУ аатыттан сүүрүөхтээх этим. Ол гынан баран, тымныйан хааламмын кыттыбатаҕым, көрөөччү быһыытынан сылдьыбытым. Киһи-аймах мустубута сүрдээх элбэх этэ, кырдьык успуорт бырааһынньыга буоллаҕа. Мас тардыһыыны убайым киирсэр буолан сүрдээх интэриэһиргээн көрбүтүм. Ол кэнниттэн мас тардыһыытынан дьарыктанарбын саҕалаабытым.
Бастакыгын Дыгын оонньууларыгар хас сыллаахха кыттыбыккыный?
– 1997 сыллаахха бастаан Манчаары оонньуулара буолаллар, ол кэнниттэн нэдиэлэ быысыһан Дыгын оонньуулара ыытыллаллар. Онно кэлэн кыттабын уонна төрдүс буолабын. Оччолорго 20 саастаахпын. Ол саҕана 100 миэтэрэҕэ куулу сүгэн баран мэһэйдээх сиринэн сүүрүү баара. Сиэрдийэ үрдүгэ 50 см. ону ойо-ойо сүүрэбит, онно иккис иһэммин охтон хаалбытым. Охтоммун 11 буолбутум. Онтон ыла Дыгын оонньуута баар эбит диэн сэҥээрэн, киһи кыттыан сөп эбит диэммин сыллата Дыгыҥҥа кыттыбытым. 1998-ка кыттабын, онтон 1999-ка бастакыбын кыайабын. Ол кэнниттэн 2000-2001 сылларга балаһыанньанан киллэрбэттэр. Оччолорго 25 саастарын туолбут эр дьон кыттыахтаах диэн балаһыанньалаан кэбиһэллэр. Дьэ онтон 2002-тэн Дыгын оонньууларыгар тохтоло суох 10 сыл устата кытыннаҕым дии. Ол курдук 2007-ҕэ иккиспин бастыыбын, онтон ыла 2008-2012 сылларга субуруччу Дыгын оонньууларын кыайыылааҕа буолабын. Онтон 4 сыл тохтоон баран 2016-ҕа киирэн кыттабын уонна 2017 сыллаахха 40 сааспын туолан сылдьан бүтэһикпин кыттан Дыгын оонньууларын дуоһуйан, астынан түмүктээбитим.
Дыгын оонньууларын түмүктээн баран Манчаары оонньууларыгар кыттыбытыҥ дии? Кэлэр Манчаарыга кыттаҕын дуо?
– Мас тардыһыытыгар уонна хапсаҕайга бэтэрээннэргэ 90 киилэҕэ бастаабытым. 2018 сылга дойдум дьоно улахан успуортан атаарбыттара, онон аны күрэхтэһиигэ кыттыбаппын диэн быһаарынан сылдьабын. Биир киһи күрэхтэһэрин күрэхтэстим дии саныыбын.
Салҕыытын кэлэр сырыыга ааҕыҥ
Айаал МОЛОКОТИН