Արցախյան գյուղը 1-1,5 դար առաջ․ ջրաղացներ և օղեգործություն

Աբրամ Կիսիբեկյանի «Հուշեր» աշխատության մեջ անդրադարձ կա Արցախի 19-րդ դարավերջի եւ 20-րդ դարասկզբի կենսակերպին։ Աշխատությունը տպագրվել է 2011թ․ ՀՅԴ Արցախի ԿԿ նախաձեռնությամբ եւ Արցախի կառավարության ֆինանսավորմամբ։

artsakhnow.am-ը կներկայացնի փոքրիկ հատվածներ գրքից, որտեղ խոսվում է արցախցիների կենցաղվարման մասին 1-1,5 դար առաջ։ Նախորդ անգամները մենք ներկայացրել էինք Շուշիի կենցաղի մասին պատմություններ: Այժմ կներկայացնենք, թե ինչպես էր ապրում արցախյան գյուղը Կիսիբեկյանի հայրենի Սխտորաշեն գյուղի օրինակով: Այս գյուղը խորհրդային տարիներին տեղափոխվեց, նրա հիման վրա կառուցվեց Կարմիր Շուկա գյուղը: Սխտորաշենը հայտնի է իր տնջրե բազմադարյա ծառով:

Այս շարքի նախկին հատվածները կարդացեք՝

Ինչպես էին լուծում շուշեցիները փայտի հարցը մեկ դար առաջ

Հացի խնդիրը Շուշիում մեկ դար առաջ

Կանաչեղենը Շուշիի խոհանոցի անբաժան մասն էր նաև մեկ դար առաջ

Կիսիբեկյանենց ընտանիքի օրինակով, մաս-մաս կներկայացնենք, թե ինչպես էր աշխատում արցախյան գյուղի տնտեսությունը 19-րդ դարավերջին և 20-րդ դարասկզբին:

Թե ինչպես էին 1-1,5 դար առաջ ստանում գործվածքներ, կարդացե՛ք այստեղ։

Արցախյան գյուղի տնտեսությունը 1-1,5 դար առաջ. շերամապահություն և բանջարաբուծություն

Արցախյան գյուղի տնտեսությունը 1-1,5 դար առաջ․ ոչխար, խոզ, մեղու

Ջրաղացներ

Մեծ հորեղբայրս միևնույն ժամանակ աշխատում էր մեր ջրաղացում։ Սանջանբեկ Դանիելբեկյանից հորեղբայրս գնել էր Քյոնդալան գետի վրա գտնվող նրա երկու ջրաղացը, որը մեր գյուղից գտնվում էր 2-3 կմ հեռավորության վրա։ Ահա, մեծ հորեղբայրս մեր տան շեմքից նստում էր էշը և ճանապարհվում դեպի ջրաղաց։ Նա, ստուգելով ջրաղացների դրությունը, պահանջված դեպքում կատարելով որոշ չափով նորոգումներ, թողնում էր այնտեղ ջրաղացպանին մենակ ու նորից նստելով՝ իր էշը՝ ճանապարհվում էր դեպի ոչխարների հոտը։

Նա ջրաղացի լեզուն շատ լավ էր հասկանում և առանց որևէ մեկի օգնությամբ կարողանում էր նորոգել նրա բոլոր թերությունները։

Այդ անդնդախոր ձորում՝ ժայռի մեջ, երկու փոքրիկ պահեստ ուներ, որտեղ թաղված կարասներում պահում էր «շնադ», զանազան խմիչքներ և ուտելիքներ՝ չորացրած ձուկ, օղի, գինի,  որ բերում էին ջրաղաց հաճախորդները։

Մեր բազմանդամ ընտանիքին շաբաթական 10-15 փութ ալյուրը հազիվ էր բավարարում և ամբողջ ալյուրը պատրաստում էր հորեղբայրս՝ Եգոր ապին։ Իմ բոլոր հորեղբայրներիցս ամենաբազմազավակ ընտանիքը նրանն էր։

Բացի ոչխարի հոտից և ջրաղացից, ուրիշ ոչ մի աշխատանքի նա չէր մասնակցում և ամեն առավոտ մի հաց դնելով իր պարկի մեջ՝ նստում էր իր էշը և հեռանում տնից։ Ամբողջ օրը թե ի՞նչ էր անում դրսում, ոչ ոք նրանով չէր հետաքրքրվում, և թե մեր տնտեսության մյուս ճյուղերում ինչ էր կատարվում նրա համար ոչ մի նշանակություն չուներ։ Հորեղբայրս բացի իր անմիջական աշխատանքից, կատարեց մի շատ հրաշալի ու գեղեցիկ գործ, որը նրան անմահացրեց ամբողջ գյուղում։ Նա մեր գյուղի ձորերում, որտեղով հոսում են առուները, տնկեց տասնյակներով ընկուզենիներ, և այսօր կարելի է տեսնել բազմաթիվ ընկուզենիներ, որոնք նրա անունով կոչվում են «Եգոր ապու տնկած ընկուզենիները»։

Օղեգործություն

Չորրորդ հորեղբայրս՝ Արշակը, ղեկավարում էր օղեգործությունը։ Տարին աշխատում էր միայն չորս ամիս՝ մայիսի սկզբից մինչև սեպտեմբերի 10-ը։ Նա այդ չորս ամիսը զբաղված էր թութ թափելով, օղի քաշելով և օղու տակառները պաշտպանելով։ Դրա համար էլ նրան գյուղում կոչում էին «Զավոդչի Արշակ»։

Նա տարվա մնացած ամիսները փակվում էր իր առանձնասենյակում․ թառ էր պատրաստում և նվագում նրա վրա։ Մնացած ամբողջ տնտեսության մեջ նա ոչ մի մասնակցություն չէր ունենում։

Երբ թութն սկսում էր սպիտակել, կենդանանում էր «Տնջրուն տակը», որտեղ գտնվում էին թթենու այգիները։ Գյուղացիներից ոմանք իրենց ամբողջ ընտանիքը, ոմանք էլ իրենց ընտանիքի միմիայն մի մասը, փոխադրում էին Տնջրուն տակը, որտեղ գտնվում էին նրանց կալերն և մարագները։

Հայրս էլ լծում էր սայլը և մեր տակառներն ու բոլոր պարագաները փոխադրում մեր «Եռաբաղը»։

Գյուղը կամաց-կամաց ամայանում էր։ Տներում մնում էին միայն պառավ կանայք։

Սկսվում է թթի շրջանը («սեզոնը»)։ «Զավոդչի» հորեղբայրս պատրաստում էր սպիտակ կտավից երկու վրան («չադիր»), որոնցից մեկի տակը գտնվում էին օղի թորելու պարագաները, օղու տակառները, իսկ մյուսի տակ անձրևից ու արևից պաշտպանվում էին աշխատավորները, և այնտեղ էլ քնում էր հորեղբայրս։

Այս աշխատանքում մասնակցում էին մեր բազմանդամ ընտանիքի անդամների մեծ մասը՝ կանայք, աղջկերք, երեխաներն ու տղամարդիկ, բայց դարձյալ աշխատող ձեռքերի կարիք էր զգացվում, ուստի վարձվում էին նաև մի քանի հոգի՝ որպես «սեզոնային» աշխատողներ։ Ահա տարվա այդ 3-4 ամսում եռում էր կյանքը Տնջրուն տակին այգիներում։

Այդտեղ աշխատանքները վերջացնելուց հետո մարդիկ չվում են գյուղը։ Այստեղ կյանքը նորից իր հունի մեջ է մտնում։ Կենդանանում է գյուղը, իսկ այգիներում ընդհակառակը՝ նորից տիրում է լռությունը։

Շինարարություն

Աշխատանքները այգիներում, կալերում և բանջարանողներում համարյա վերջացնում էին։ Աշնանացանը որոշ չափով թեթևացել էր։ Հորեղբայրներս սկսում էին աշխատել շինարարության վրա։ Հայրս վերջացնելով աշնանացանը, սկսում  էր իր եղբայրների հետ զբաղվել բնակարանային կառուցումներով։

Այդ բազմանդամ ընտանիքը և նրա բազմաքնակ անասունները շատացնելու ու պատսպարելու համար ամեն տարի կառուցվում էին մեր բնակարանին կից նոր սենյակներ ու գոմեր։ Ամեն օր աշխատում էին մի քանի որմնադիրներ և սևագործ բանվորներ։

Մեր ընտանիքից  մի քանի հոգի անտառում կիր էին պատրաստում, ոմանք էլ ավազ ու քար էին կրում և, այսպիսով, ամեն տարի ավելանում էր մեր սենյակների, գոմերի թիվը։ Մեր բնակարանը լիովին ընդունում էր ավելի փառահեղ ու հսկայական տեսք։

http://www.artsakhnow.am/%d5%a1%d6%80%d6%81%d5%a1%d5%ad%d5%b5%d5%a1%d5%b6-%d5%a3%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b2%d5%a8-1-15-%d5%a4%d5%a1%d6%80-%d5%a1%d5%bc%d5%a1%d5%bb%e2%80%a4-%d5%bb%d6%80%d5%a1%d5%b2%d5%a1%d6%81%d5%b6%d5%a5%d6%80/