(В.В. Заболоцкий хикәяләре)
Очкыч сикерү юлы буйлап төшә иде, төшәр алдыннан бер минуттан да артык вакыт калмады. Кинәт авырту булды. Авырту башта, күкрәктә барлыкка килде. Ул тән аша хәрәкәтләнде, һәм, гаҗәп, сикерү юлында тизлекнең кимүе белән артты. Мин үз-үземә түгел, газ тармагын алга күчердем һәм .......
Балачакта һәм яшьлектә күпләр сәяхәтләр, коры җирдә һәм диңгездә булган маҗаралар турында хикәяләр укыйлар. Балалар фантазияләре Спилбергныкыннан начаррак эшләмәде. Төрле диңгез хайваннары, "гигант октопуслар, сперма китләре һәм башка җан ияләре" корабларга һөҗүм итә һәм бөтен экипажны диңгез тирәнлегенә алып китә алалар. "Очучы Голландия кешесе" турында, океаннарның киң киңлеген сугучы башка корабльләр турында хикәяләр бар иде. Күпчелек суднолар командасыз иде, ә кемдер палубада булса, бу диңгезчеләрнең скелетлары яки акылсыз кешеләр. Әлбәттә, вакыт, су һәм җил бу корабларны бик яхшы кыйнады, ләкин саклагычлар тулы су, чиста су, механизмнар, идарә итү һәм башка әйберләр яхшы иде. Шуңа күрә бу кешеләрне корабларны шундый ашыга-ашыга калдырырга нәрсә этәрде яки бу аларны акылдан яздырды. Күпләр бу табышмакларны чишәргә тырыштылар. Дүрт мастерлы "Фрея" баркы, өч катлы "Эби Эс Харт", "Марлборо" корабы һәм башкалар бик күп серләрен ачмады. Спекуляцияләр, гипотезалар барлыкка килде, алар ниндидер очраклы очрак эзләделәр. Бу гипотезаларның берсе - корабльгә дә, экипажга да инфраструктура тәэсире. Уртача 6 герц ешлыгы булган көчле инфраструктур тибрәнүләр диңгездә, аеруча үле шеш белән барлыкка килә, һәм инде 7 герц ешлыгы кешеләр өчен үлемгә китерә. Ifәм "диңгез тавышы" ешлыгы гадәттәгедән бераз аерылып торган шартлар булса, барлык нәтиҗәләр белән? Кораб бөтенләй тыныч җирдә инфраструктура дулкыны белән тотылырга мөмкин, һәм керә торган нурланыш ешлыгы 7 герц булса, бөтен экипажның үлеме кинәт килеп чыга, һәм иң сак тикшерү үлем сәбәбен ачыкламый - ул йөрәк тотуыннан килә. 7 герцтан башка ешлыкларда акылсызлыкка охшаган эффектлар булырга мөмкин. Экипаж кинәт гигант тибрәнү трибунасында пәйда булганда, корабльнең корабы яки массалары белән механик резонанс та мөмкин. Theичшиксез, юкка чыккан экипаж белән кайбер судноларда мастлар өзелә, гәрчә һава торышы хәбәрләре бу төбәктә көчле җилнең юклыгын күрсәтә. Инфраструктураны күреп булмый, хәтта тышкы күзәтүче дә инфраструктура каплау өлкәсенә төшкән кораб белән нәрсә булганын аңлый алмый. Шуңа күрә бу гипотезаны исбатлау кыен.
1981 елның маенда Валентин Назарян белән мин Як-38U самолетында сынау очышларында катнаштым. Киресенчә, бу кабина утларының эленгән өлешләре белән тикшерү очышлары иде. Программа өч рейстан торды: ике яктырткычның чыгарылган өлешләре булган ачык кокпитта очыш, икенчесе койрык утсыз, өченче рейс кабиналарның алгы һәм ябык койрык утлары белән. Очышта төрле тизлектә экипажның ачык кокпитларда эшләвен билгеләргә, тәкъдимнәр бирергә һәм пилот күрсәтмәләренә өстәмә тәкъдимнәр ясарга кирәк иде. Безне әйләндереп алган бар нәрсә һавада яши. Өйдә туйганлыктан, тәрәзәне ачабыз, шәһәрдән чыккач, авыл һавасының матурлыгын тоябыз. Carәм без машина белән яки тәрәзәләре ачык поездда ашыга-ашыга, тәнебезне калтырый, кайгырта һәм салкынлаштыра торган агым очкычларын яратабыз. Кокпитта яки кабинада пыяла артындагы һава агымын сизми каласыз. Тагын бер нәрсә - фонарь булмаганда, сез самолетта ачык кокпитта утырасыз. Сез алгы визор артында яшерәсез, һәм агым бүтән кайгыртмый, ә кислород маскасын ертырга яки башның башын тартып алырга тырышып, киемегезне ертып җибәрә. Airава материальләшә. Сез бу очкычларга кагыла аласыз, алар "мех" буйлап сукканда эластик һәм алар юлына кергәндә рәхимсез. Беренче рейс яхшы үтте, без сәгатенә алты йөз километр тизлектә туктадык. Бу тизлектә, алгы кокпиттагы пилот мөмкин кадәр тактага таба иелде, һәм арткы кокпиттагы агым мине иелде. Чыгару өчен поза алу өчен, аннары өч-дүрт секунд эчендә максималь көч кирәк иде. Meәм минем өчен бу бик көтелмәгән хәл иде, алты йөз тизлектә ачык кабинага һава вортислары эссе иде - кайнар иде һәм очыш тизлегенә карап, бу вортисларның бер өлеше бар иде. Икенче рейс беренчесенә бик охшады, чөнки минем кокпит кына ачык иде, югары тизлектә турбулентлык мине тагын да бөкләде, һәм биш йөздә мин эшли алыр идем, һава салкын булды. Өченче очышта мин ябык кокпитта идем, миңа иң югары тизлеккә оча алырлык тоелды. Алгы кабинада агым куртка ягын һәм партнерымның чәчләрен өзде, мин ябык кабинада утырдым һәм бу рәсемне карадым. Беренче кабинада югары тизлектә башкару тәмамлангач, без эшнең тәмамланганы турында хәбәр иттек һәм төшү ысулын сорадык. Әйтергә кирәк, Як-38 - бар яктан да уникаль самолет. Аның очып төшүе һәм вертикаль рәвештә төшүе аңлашыла, ләкин сикерү юлында тизлекне сәгатенә дүрт йөз егерме километрда тотарга, өч йөз сиксәнгә утырырга кирәк, бу башка самолетлар өчен артык. Күңел ачу өчен, бу самолет “диңгез кыяры” дип аталган, аның фузеляж формасы һәм төсе. Эчке самолетларның канатында андый йөк юк иде - квадрат метрга дүрт йөз килограммнан артык. Димәк, кояш баегач шундый тизлек. Десант сызыгында елга бөгеп китте. Егерме ике чакрым калды. Биеклеге алты йөз метр, тизлекне әкренләп киметегез. Унике километр ераклыкта, десант җиһазлары шакыды һәм сикерү юлына керде. Тизлекне дүрт йөз кмга кадәр киметә башлады. сәгатьтә. Очкыч сикерү юлы буйлап төшә иде, төшәр алдыннан бер минуттан да артык вакыт калмады. Кинәт авырту булды. Авырту башта, күкрәктә барлыкка килде. Ул тән аша хәрәкәтләнде, һәм, гаҗәп, сикерү юлында тизлекнең кимүе белән артты. Мин үз-үземә түгел, мин газ тармагын алга күчердем, аннары алгы кокпиттан "борчылмагыз". Кокпиттагы барлык уклар туңган кебек тоелды, һәм тизлек индикаторының укыннан бераз тайпылу, бер үк вакытта авырту артты яки кимеде, авырту үзәген тән тирәсендә әйләндерде. Сулыш алырга бернәрсә дә юк кебек иде, гәрчә кислород битлек астына керсә дә, иң күбе авырту сәбәбе ачык түгел дип курка. Кабина депрессияләнгәнгә, һәм минем кабинаның фонаре бикләнгәнгә, кайчандыр миңа кабинаның фонаре стаканыннан йомшак суккан кебек тоелды. Бу алгы кокпит визорыннан агым кибете кебек иде, һәм очыш тизлеге үзгәрү белән бу йогынты ешлыгы үзгәрде. Аң чиста, куллар һәм аяклар эшләде. Мин башымдагы көлне төзәтергә тырыштым, кислород маскасын чыгардым, бернәрсә дә булышмады. Очкыч тәгәрмәчләре бетонга кагылгач, авырту шундук үтте. Моны исбатлау өчен, минем тиремнән һәм ЗС астыннан бөтен дымда утыруым бит, муен һәм аркамнан тир ага иде. Ул очраклы рәвештә элемтә төймәсенә басмады һәм "беткәнгә Аллага шөкер" диде. Очыштан соң барысы да отчет яздылар. Әйдәп баручы белгечләр шундый нәтиҗәгә килделәр: бу миңа гына тоелды һәм бернинди тикшеренүләр үткәрү дә киңәш ителмәде, әгәр дә сез әйтсәгез, башта медицина советында сәламәтлек торышыгызны тикшерергә кирәк. Дөрес, берникадәр вакыттан соң ешлык үзгәрүләре белгече мине тапты, ә сөйләшү озын булды. Ахырда, ул: "Сез инфраструктурага кагылган кебек", - диде.
Бу Як-38Уда минем беренче очышларым иде. Аннары аэродромнарда да, ТАКР Новороссийск, Минск, Киев палубаларында да бик күп рейслар булды, ләкин мин андый күренешне кабат күрә алмадым.
https://zen.yandex.ru/media/id/5a527f2ac89010b7c615d82e/infrazvuk-5e84e6b96300d51ddf2f79c4