Укучылар соравы буенча оригиналь мәкаләнең тәрҗемәсе.
Мин моны күптән кызыксындырам: Татарстандагы зур диңгез елгаларының исеменә игътибар итсәк, без билгеле бер туры килмәячәкбез: хәзерге татар текстларында һәм карталарында рус телендә Идел дип аталган елгада, бу Идел елгага агыла, ул шулай ук Чулман дип атала. -Русия - Кама һәм Агидель елгасы аңа агып тора (Ак Идел, ягъни Белая Идел; О-руслар Ак. Ни өчен борыңгы татар ата-бабаларына ике Идела арасында Чулман дип аталган елга кертергә кирәк булган? Монда логика күренми.
Мин бу орфографиянең дөреслегенә күптән шикләндем, чөнки Татарстан татарлары Белая һәм Чулман Камьо кушылган җирдән, Иделгә агып торган урыннарда сөйләшәләр, төп исемен оныталар, Кама һәм Чулман "китап сөйләмендә" кулланыла. Алайса, онытылган борынгы исем нәрсә ул?
Чулман һәм Ак Идел кушылган җир астындагы бүлек теләсә нинди очракта бу елгаларның берсе дип аталыр иде. Ләкин, минем уйлавымча, бу сайт өчен Ак Идел исеме тагын да эзлекле булыр иде, чөнки ул "бүтән Идел" белән кушыла. Күптән түгел, Каюм Насыри ясаган 1874 елгы картаны карап, мин бушка шикләнмәвемә инандым. Чистополь янындагы картадагы су агымы, без хәзер Кама дип беләбез, "Ак Идел" дип имзаланган.
Шулай итеп, Татарстан территориясеннән Чулман елгасы ага алмый! "Татар системасы" Чулманда ул Ак Иделнең уң кушылдыгы булган, Рәсәй Вяткашындагы Нократ кебек.
Ләкин елга ничек имзаланды (Идел? Кайсы, Кара, ягъни Кара?), Казан янында ага, мин бу картада ясый алмадым, ничек кенә карасам да, Әгәр дә сездә шумкар күзе бар икән, зинһар, эзләгез :)
Менә табыш!
https://zen.yandex.ru/media/iskitkectatartele/kakaia-je-reka-techet-riadom-s-chistopolem-5e7ccbfc440f47775fa70b4a