Николай Марков, автор архивыннан фото, Сергей Андреев, Денис Дементьев, Максим Шелепенков һәм Ашхат Yunнысов
Күптән түгел бу бренд автобусларын илебезнең аз яки аз кеше яшәгән почмагында табарга мөмкин: гади һәм уйланмаган, алар бик күп җитештерелгәннәр һәм зур шәһәрләрдә дә, читтә дә, яхшы юллардан ерак урнашкан. Без КАВЗлар турында сөйләшәбез - Горький йөк машиналары берәмлекләрендә төзелгән капотлы автобуслар. Курган автобус заводы гомеренең соңгы еллары бөтенләй башка машиналар белән бәйләнгән, ләкин Совет чорында предприятия эшчәнлеге "капотлар" белән генә чикләнмәгән. Тагын нәрсә? Хәзер күрсәт!
СССРда беркайчан да автобуслар җитмәгән, һәм 1950-нче елларда кытлык тулысынча аянычлы булган. Илнең ерак почмакларына автобуслар белән тәэмин итүдәге вәзгыятьне бераз яхшырту өчен, 1957 елның 19 сентябрендә РСФСР Министрлар Советы Курганда яңа автобус җитештерүне оештыру турында указ кабул итте, алар инде 1958 елда PAZ-651A моделенең "тартмалары" төзи башладылар. Моннан тыш, Кургандагы пассажир машиналары белән беррәттән, махсуслаштырылган машиналар да ясала башлады: мәсәлән, авылларда һәм трансгумант көтүлекләрдә чит ил сәүдәсе өчен PAZ-659 кибете. Пассажир бүлмәсе урынына, аның гәүдәсендә пыяла тәрәзә һәм счетчиклы сәүдә бүлмәсе, товар саклау һәм ташу өчен шкафлар бар.
Тагын бер Курган "пассажир булмаган автобус" KAVZ-663 дип аталган. Ул GAZ-63E тулы тәгәрмәчле шассига нигезләнгән һәм машина төзелеше заводы белән тәэмин ителгән, алга таба аның организмына геофизик аппаратлар һәм җиһазлар куелган. Чыгыш үз-үзе йөри торган сейсмик станцияләр, агач станцияләре һәм шундый ук югары махсуслаштырылган махсус җиһазлар иде.
1960-нчы елда КАВЗда оештырылган эксперименталь-эксперименталь остаханә хезмәткәрләренең металлда тормышка ашырган беренче проектларының берсе - KAVZ-831 трейлерлар сериясен төзү. Бу сериягә мобиль такта, офис, торак бинасы һәм күчмә кино керде. Аларның барысы да PAZ-651A серияле автобус белән берләштеләр. Трейлерлар бик уңышлы булып чыкты, ләкин халык икътисадының зур ихтыяҗына карамастан, алар эшләмәде: завод моның өчен буш куәткә ия түгел иде.
1970-нче елларда Курган автобус заводы профильне үзгәртә алды, KAVZ-3100 Себер тибындагы вагон тибындагы 9,5 метрлы шәһәр автобусларын җитештерүне оештырып. Техник яктан, Сибир параллель рәвештә эшләнгән LiAZ-677 автобусы белән берләштерелде, ул бер тәрәзә бүлеге белән кыскартылган тән, көчсезрәк двигатель (ZIL-130 дан) һәм "автоматик машина" тартмасы моделе белән аерылып тора. Себернең беренче прототибы 1963-нче елда ясалган. Машинаны тәмамлау һәм куәтләр әзерләү ун ел дәвам итте, ләкин 1975 елга оештыру эшләре тәмамланды, кирәкле рөхсәтләр алынды, һәм Курган кешеләре 20 автобусның беренче партиясен җитештерә башладылар.
Түгәрәк технологияләр белән җыелган бу кичә барысы да чикләнгән иде. Сәбәбе, гаҗәп, автобуслар "барбхуикалар". Факт шунда: X бишьеллык планда СССР Министрлар Советы автомобиль ремонтлау заводларында һәм башка махсус булмаган предприятияләрдә автобус җитештерү практикасын бетерергә тырышты. Курган автобус заводы өчен, KAVZ-685 тартма җитештерү программасы икеләтә артты. Шуңа күрә, министрлык боерыгы буенча, Сибири җитештерүгә алдагы әзерлек башта туңдырылды (1976 елның октябреннән), аннары тулысынча туктатылды.
Ләкин очраклы рәвештә 1980-нче еллар башында смена автобуслары заводның җитештерү программасына керделәр. 1978 елда, Lviv Бөтен Союз Дизайн һәм Эксперименталь Автобус Институты Урал-375К шассиында машинаның 4947 моделе өчен Көнбатыш Себердә һәм Ерак Төньякта газ һәм нефтьчеләрнең смена бригадаларын ташу өчен проект эшләде. Нефтекамск чүп машинасы заводы бу "сменаның" төп җитештерүчесе итеп сайланды. Тюмен нефтьчеләре өчен 200 "әйләнү сменасы" ның беренче партиясен чыгару 1981 елга Минавтопром планында күрсәтелде, ләкин NZAS җитештерү корылмалары әзерләү срокларына туры килмәде. Шуңа бәйле рәвештә, министрлыктан TS-4947-ның ашыгыч үсеше турындагы күрсәтмә KAVZга "төшерелде".
Курганда бу мегаполис тәртибе дәртле түгел иде: башта "вакытлыча" проектка зур көчләр һәм чаралар салу перспективасы ошамады, һәм алар бүлеп бирелгән берничә ай эчендә бөтенләй яңа продуктны үзләштерә алмады. Шуңа да карамастан, хәлдән чыгу өчен оригиналь юл табылды: Кургандагы Lviv машинасының төгәл күчермәсе урынына, алар Урал-375К шассиында тиз арада "әйләнү сменаларын" җыя башладылар, KAVZ-685B серияле автобусларның үзгәртелгән органнарыннан ясалган 24 урынлы пассажир модуллары. үз индексы KAVZ-49471). Шулай итеп, КАВЗдагы министрлык заказы вакытында үтәлде. Курган сменасы эшчеләре бик уңышлы булдылар, шуңа күрә алар заводның җитештерү планыннан 1985 елның гыйнварында гына чыгарылды - NZAS автобус кибете дизайн куәтенә җиткәч.
Соңыннан, KAVZ тагын ике тапкыр "әйләнү сменалары" җитештерүгә кайтты, пассажир органнары белән "тартмалар" сериясеннән. 1985-нче елда Авиация һәм сәнәгать инженериясе министрлыгы планы нигезендә завод ZIL-130G-80 озын тәгәрмәчле KAVZ-49471 пассажир модуле белән 4959 автобус прототибы җитештерде. Бу гибрид таулы җирләрдә эшләү өчен эшләнгән, стандарт KAVZ-685 автобуслары тарту-динамик һәм тормоз характеристикалары җитмәгәнлектән үзләрен иң яхшы итеп күрсәтмәгәннәр. KAVZ-4959 сынаулары Кыргыз ССРның Ош автотранспорт трестының Озген моторында булды, аннан соң бу модель өчен техник документларның тулы комплекты Кыргызстан предприятияләренең берсенә - Токмак ARZга күчерелде.
Киләсе тапкыр "тартмадан" тән белән "смена" берникадәр вакыт Курган автобус заводының җитештерү программасына кайтты, 1998-нче елда, Спецгазавтотранс ассоциациясе Урал-4320 шассиында YaMZ-236M2 дизель двигателе белән шундый машиналар партиясенә заказ биргәндә. Бу автобуслар үзләренең KAVZ-4224 индексын алдылар.
KAVZu Олимпия уеннары алдыннан бик гадәти булмаган заказны үтәргә тиеш иде: аннары заводка вагоннар партиясен чыгарырга кушылды. Спорт атларын ташу өчен 5982, ZIL-133G1 триаксиаль шасси кулланып. Бу вагон үзе Шумерля шәһәреннән Ваннар өчен Баш Союз Дизайн Бюросы тарафыннан эшләнгән. Ләкин үсеш компаниясендә шундый зур (озынлыгы 10 метрдан артык!) Автомобиль төзергә мөмкинлек бирүче бушлай җитештерү корылмалары булмаганлыктан, автобус заводын эшкә тоташтырырга кирәк иде. Беренче прототип 1978-нче елда Курганда җыелган, киләсе елда 15 данә ясалган, 1980-нче ел башында тагын 5 данә. Соңрак, 1987-1988 елларда завод тагын бер тапкыр "ат арбасы" темасына әйләнеп кайтты, 59821 вагонның 12 үзгәртелгән моделен чыгарды.
X биш ел ахырыннан KAVZ программасына кертелгән автобуслардан бөтенләй ерак булган җитештерү формасы турында сөйләргә кирәк. Бу продуктлар 25 тонналы диңгез контейнерларын бушату, туплау һәм ташу өчен 7806 моделенең авыр порт йөкләүчеләре иде. Аларны уйлап табучылар форклифтлар өчен Lviv GSKB иде.
Чынлыкта, бу проектта Курган автобусына соңгы җыючы гына билгеләнде, чөнки күрше Курган тәгәрмәч тракторлары заводы барлык оригиналь эре металл конструкцияләр (шасси каркасы, йөкләү) һәм шасси элементларында (двигатель, гидромеханик тапшыру, руль, тормоз системасы) җитештерелгән. һәм хәтта такси йөкләүчеләрнең җиһазлары бүтән көнкүреш машиналары һәм тракторлары белән тулысынча берләштерелгән иде. Кургандагы 7806 модельнең 5 йөкләүченең беренче партиясе 1980-нче елда җыелган. Яңартылган 7816 йөкләүче җитештерү 1989 елда тәмамланды.
Иң экзотик KavZ бренды автобусы BTR-80 шассиында төзелгән монстр иде. Курган дизайнерлары аны үстерү белән инициатива белән шөгыльләнделәр, алга таба дәүләт органнарыннан зур заказ алуына өметләнәләр. Машина кызыклы булып чыкты: чит илләрдәге йөзү сәләтен һәм йөзү сәләтен саклап, ул 11 пассажирга һәм шоферга бөтенләй башка уңайлыклар тәкъдим итә алды, һәм зур пыяла мәйданы аркасында күренүдә проблемалар булмады. Машина төгәл йөк-пассажир дип уйланганлыктан, борт платформасы арткы өлештә электр җайланмасы өстендә бирелгән.
Беренче Кавзобер 1994-нче елда заводтан китте. Чынлыкта, мондый экзотик автобуска сатып алучы табу башта күренгәннән катлаулырак булып чыкты, шуңа күрә Курган кешеләре "булганча" сатырга булдылар, BTR-80 шассисының икенче күчермәсе, алдан үзгәртү өчен әзерләнгән һәм Арзамасский машина заводында сатып алынган. Иң кызыгы - бер елдан соң завод эшчеләре андый автобусның икенче күчермәсен ясарга заказ алдылар - һәм аны клиент биргән икенче кул "батарея" дан яңадан эшкәртергә туры килде.
Ләкин хәтта KAVZ GAZelle пассажир модификациясе төзелде, GAZelle һәм UAZ нигезендә автомобиль лагерьлары, шулай ук Урал җитештерү ZIL йөк машиналары шассиында автобуслар. Ләкин бүтән вакыт турында күбрәк!
https://zen.yandex.ru/media/mmariya/samye-neobychnye-mashiny-zavoda-kavz-5e4fc1cd6754405ed3b8cabb