Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры (орус. Ошский Государственный академический узбекский музыкально-драматический театр имени Бабура) Кыргызстанда эң байыркы, Борбордук Азияда экинчи байыркы профессионал театры болуп эсептелет.
Мазмуну
Тарыхы
1914 жылы Рахмонберди Мадазимов жетекчилиги астында Ош шаарынын орус-тузем мектеби мугалими Балтыходжа Султанов менен бирге театралдык кружок негизделген.[1][2].
1918 жылы Рахмонберди Мадазимов жетекчилиги астында Ош уездинын башка агартуу ишмерлери жана мугалимдери Бекназар Назаров, Иброхим Мусабоев, Журахон Зайнобиддинов, Назирхан Камолов, Абдурашид Эшонхонов, А. Саидовдор менен бирге Түркстан фронти Реввоенсоветине караштуу концерт бригадасынын базасында Кыргызстанда биринчи жолу жергиликтүү мусулман элдерден түзүлгөн өз демилгеси менен иштөөчү театралдык кружок негизделген. Театр труппасынын биринчи директору, көркөм жетекчиси жана башкы режиссёру Рахмонберди Мадазимов Борбордук Азиянын жана Кыргызстандын театралдык кыймылдын биринчи негиздөөчүсү жана уюштуруучусу болгон[3]. 1919 жылы кружок драма труппасы болуп калыптанды, ал труппага кийин Абдукодир Исхоков, Исроилжон Исмоилов, Жалил Собитовдор кошулду. Бул труппа Кыргызстан түштүгүндө театралдык көркөм өнөрун өнүктүрүүго гана эмес жана кесиптик музыкалык көркөм өнөрун өнүктүрүүго дагы кызмат кылды. Анткени труппанын репертуарында спектакль коюудан тышкары, көптөгөн концерттик программалар коюлду, ошондой эле спектаклдерди коштоогон элдик обондор үчүн музыкалык иштеп чыгуу жүргүзүлгөндүктан музыкант-профессионалдардын калыптанышы жолундо өзгөчө этабы болду. Андан ары бул труппа Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театрынын түзүү үчүн негиз болуп калды.[4] Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры Борбордук Азияда Ташкент шаарындагы Хамза атындагы өзбек улуттук академиялык драма театрынан (1913-27 февраль 1914 жылдары негизделген) кийинки экинчи байыркы профессионал театры болуп эсептелет[5].
Театр Ош уездинын бардык райондорунда болуп, ал жерде спектаклдер коюп басмачылык менен көркөм өнөр жана маданият куралы менен күрөшту. Театр артисттери Ош шаарынын милициясынын негиздөөчүсү жана биринчи башчысы жана Кыргызстан Улуттук коопсуздук комитетинин негиздөөчүсү жана Ош уездинын ЧКнын биринчи башчысы Балтыходжа Султанов менен бирге басмачылыкты жок кылууда активдүү катышкан. Театр өзүнүн арабасында театр реквизити менен бирге куралдарды бекитип кызылдарга ташып, басмачылар бандалары жайгашкан жерлерден өткөргөн, ошентип Кызыл армияны курал-жарак жана ок-дарылар менен камсыз кылган.
Театр труппасында Рахмонберди Мадазимов тарабынан коюлган Маннон Уйгурдын "Түркстандык табып" пьесасы өз убагында реакцион диний ишмерлердин кескин нааразылыгын келтирди. Ошол кезде труппа курамында аял актрисалар жок эле, анда аялдардын ролун Журахон Зайнобиддинов мыкты аткарган. 20-жылдар аягында сахнада биринчи жолу актриса аялдар көрүндү. Ислам жактоочулары тарабынан таланттуу актрисалар Н. Юлдашева жана Р. Парпиевалар ырайымсыз өлтүрүлгөн[6].
Жарандык согуштун убагында Ошко чектеш болгон райондор согуш майданына айланды. Ош шаарынын милициясынын башчысы жана Ош уездинын ЧКнын биринчи башчысы Балтыходжа Султановдун сунушу боюнча театралдык труппа бул фронттун катышуучусу жана большевиктер партиясынын үгүтчүүсү болуп калды. Театралдык труппа Ош уездинин бардык айылдарында, базарларда, аянттарда жана эл көп чогулган башка жерлерде спектаклдер жана концерттерди коюп, басмачылардын кара ниеттерин көрсөттү. Көрүнүктүү революция ишмерлери Балтыходжа Султанов жана Фазылбек Касымбековдор театралдык труппанын жаш жамаатына бутга турууга жардам берди[7].
Б. Султановдун кудасы Ош өзбек театрын биринчи негиздөөчүсү, директору жана көркөм жетекчиси Рахмонберди Мадазимов мындай айтып жүргөн: Корбашы Мадаминбек Андижанга жакын жерлерде талоончулук кылып, тургундарга куралдуу кол салып журду. Ош шаарынын милициясынын башчысы жана Ош уездинын ЧКнын башчысы Балтыходжа Султанов жана Ош гарнизону Андижан аскердик гарнизонун курал-жарак менен камсыз кылуу учун жардам берууну каалады. Бирок ал жакка куралды кандай жеткирүүгө болот? Бул көйгөйдү театр артисттери чечти. Арабаны жасалгалашты, анга курал-жаракты жайып коюшту, үстүнөн төшөктөр коюшту. Артист Рахмонберди Мадазимов грим сыйпоолоп жана чоң "ишан"-диний үгүттөөчү болду. Дагы эки актёр анын "муридтери"-шакирттери болуп калды. Өзүнө жакын мусулмандардын ыйык Куран китебин коюшту, аны окуп жолго тушту. Араба Ходжаабадга жакындап барганда ок атылганы угулду. Арабаны ондогон басмачылар курчооду. Ошондо арабакеч басмачыларга бармагы менен "жымжырт" деп белгисин көрсөттү жана парданы тартып койду. Басмачылар "ишан" жана анын "шакиртерин" көрүүшту жана жүгүнүүшту. Андан кийин аларды Андижанга чейин урмат менен жеткиришти. Курал-жарак менен камсыз кылуу үчүн труппанын мындай "постановкалары" бир нече жолу кайталанды.
Кыргыз АССР эл комиссарлары Кеңешинин 1929 жылдагы токтомуна ылайык театр өз ишин кесипкөй негизде баштаган. Ошол убакыттан баштап театр сахнасында көйгөйлүү маселелерди чагылдырган чоң пьесалар жана чыгармалар коюлган. Сахнада Рахмонберди Мадазимов тарабынан коюлган Камил Яшин жана Музаффар Мухамедовдун "Гулсара" музыкалуу драмасы чоң окуялардын бири болуп калды. 1929-1931-жылдары театрда Рахмонберди Мадазимов тарабынан К. Яшиндын "Лолахон", "Ажи-ажи" пьесалары коюлду. Бул чыгармалар идеялык душмандардын кара ойлорун ачып берди. "Лолахон" спектакли Араван, Өзгөн, Кара-Суу, Ходжаабад эмгекчилерин арасында көп жолу коюлуп жатты.
Театр кызматкерлерине карата реакциялык элементтер бир катар кол салууларды уюштуруштуу. Театр артисттери Рахмонберди Мадазимовду, Розияхон Муминованы, Тожихон Хасанованы, Уринбой Рахмоновду кармап алуу жана көздөрун чукуу үчүн жалдангычтар даярдалган эле. Артисттердин коопсуздугун камсыз кылуу үчүн аларга куралдуу сакчылар коюлган эле.
Уюштуруу кыйынчылыктарга карабастан, Театр өзүнүн репертуарын жаңы идеялык жана чоң көркөм чыгармалардын эсебинен кеңейтти. Театрга бул учун СССРдин эл артисти Рахим Пирмухамедов, Өзбекстандын эл артисттери Хикмат Латипов жана Кудрат Ходжаевдер чоң практикалык жардам көрсөттүшту. Ош театрынын сахнасында Рахмонберди Мадазимов тарабынан "Эки коммунист", "Достор", "Алишер Навои" жана башка чыгармалар коюлду.
1934 жылы театр жамааты Ленинград, Москва, Ташкент шаарларында биринчи гастролдорундо катышты. 1934 жылдын августунда театралдык жамааттын курамында 70 адам Ленинград шаарына гастролдорго барды. Театр репертуары "Фархад менен Ширин", "Лейла менен Маджнун" жана башка өзбек пьесалары тузду. Ленинграддын искусство сүйүүчүлөру театр чыгыштарын жакшы кабыл алышты. Ошондуктан узак эмеске пландаштырылган бул гастролдор дээрлик бир айга созулдуу. Театрдын жамааты чыгармачыл жолугушууларды ишканаларда, окуу жайларында, укмуштуу "Аврора" крейсерда жүргүздү.
Бардыгы болуп 22 концерт беришти. Гастроль аягында артисттерди Ленинград партия обкомунун биринчи катчысы Сергей Миронович Киров кабыл алды, ал белгилегендей, коюлган спектаклдер жана концерттер ленинграддыктарга чоң таасир кылды жана алардын эсинде калат. Жолугушууга Уринбой Рахмонов, А. Насриддинов, Кадыржан Хамидов, З. Умаров, Гуламжан Исраилов, Б. Махмудов, Тожихон Хасанова, Лайлихон Моидова, Р. Ахмедов, Б. Ортиков, И. Худайбердиев, Зиямиддин Шакиров, Лутфулло Ходжаев, Р. Мухаммаджанов, Ж. Юсупжанов, Ж. Мухаммаджанова, Д. Каюмов, П. Салиев жана башкалар катышкан. Жолугушуунун аягында алар С.М. Киров менен сүрөткө түшүүштү. С.М. Киров өлгөндөн кийин 1937 жылы драма театрге С.М. Кировдун аты коюлду.
1934 жылы Ташкентте пахтакер алдыңкылардын чогулушу өткөрүлгөн. Өзбек ССР Борбордук аткаруу комитети президиумдун төрагасы Юлдаш Ахунбабаевдун чакыруусу боюнча театрдын жамааты слёт катышуучуларыне концерт коюу үчүн Ташкентке барды. Слёт катышуучулары обончу Абдулла тарок Файзуллаевдун, артисттер Уринбой Рахмоновдун, Р. Муминованын, Т. Хасанованын, Л. Моидованын, К. Хамидовдун, Ж. Исраиловдун чыгыштарын кулак тундурган кол чабуулар менен кабыл алды. 1934 жылы театр Москва гастролдорунда эле катышкан. 26 май-4 июнь 1939 жылы Москвада кыргыз искусствосунун I декадасында катышкан жана чыгармачылык топ катышуучулары М.И. Калинин менен жолукту[8].
1939 жана 1940 жылдары Фрунзе шаарында гастролдордо катышкан. 1939 жылы театрдын жетекчи артисттери Розияхан Муминова жана Абдулла тарок Файзуллаев Кыргызстанда биринчи болуп Кыргыз ССРинин эмгек сиңирген артисти наамын алышкан[9].
Улуу Ата-Мекендик согуштун башынан бери театрдын көптөгөн артисттери өз ыктыяры менен согушке барды. Согушта Уринбой Рахмонов оор жараат алгандан кийин, Ош шаарына жиберилди. 1942 жылы ал театрдын көркөм жетекчиси болуп дайындалды жана театрды 1949 жылга чейин жетектеген.
Улуу Ата Мекендик согуш мезгилинде Ош театрынын артисттери фронттордо болуп жана жоокерлерге мекенчилдик спектаклдер койду. Уринбой Рахмонов, Б. Хасанова, Э. Бутаева, М. Атабаев жоокерлерди эрдикке чакырды. Бул жылдары сахнада Уринбой Рахмонов тарабынан Камил Яшиндын "Бороон", "Оккупанттерге өлүм!", Сабир Абдулланын "Курбан Умаров", Уйгундын "Жашоо ыры", Билль-Белоцерковскийдын "Чек арачылар" , Корнейчуктун "Фронт" чыгармалары коюлду. Театралдык жамаат эмгекчилердин массасын аскердик-патриоттуулук духунда тарбиялоого чоң салымын кошкон.
Театралдык жамааттын чыгармачылык потенциалын ачып берүү үчүн сахнага Уринбой Рахмонов тарабынан коюлган Хамзанын "Бай жана батрак", "Майсаранын жоруктары", К. Тренёвдун "Любовь Яровая" Шиллердын "Алдоо жана сүйүү", С. Абдулланын "Тахир менен Зухра", М. Ордубадинын "5 сомдук келин", Хуршиддын "Фархад менен Ширин", К. Яшиндын "Гулсара", Уйгундын "Жаз", "Алтынкуль" чыгармалары чоң ролду ойноду[10].
Театралдык жамааттын жана театрдын жетектөөчү актёру Журахон Рахмоновдун чыгармачылык көтөрүүда Ош театрынын сахнасында коюлган Ч. Айтматовдун "Саманчынын жолу", К. Яшин жана М. Мухамедовдун "Дилором", Шекспирдын "Отелло" чыгармалары чоң ролду ойноду. Кийинки жылдары Журахон Рахмонов Шараф Рашидовдун "Кубаттуу толкун" , К. Тренёвдун "Любовь Яровая", "Кизил галстук", Шиллердын "Алдоо жана сүйүү", К. Гольдонинын "Эки мырзага малай", Александр Островскийдын "Добул", Насриддин Байтемировдун «Уркуя», "Той алдында дүрбөлөн", "Сүйүү, жаз жана шайтан" чыгармаларында роль ойногон.
14-25 октябрь 1958 жылы Ош өзбек драма театрынын жамааты Москвада кыргыз искусствосу жана адабиятынын экинчи декадасында катышкан. 1961жылы 20 февралында Кыргызстан театралдык коомунун I съездинде катышкан. 1967 жылы Ош өзбек драма театры Тажик ССРда гастрольда болчу. Гастролдор чоң ийгилик менен өтүү, жамаат Тажик ССР маданият министрлигинин ардак грамотасы менен сыйланды жана театрдын жетектөөчү артисти Дилдорбек Рахмоновдун ойногон ролдору жогору бааланды.
11-17 июль 1967 жылы Москвада Кыргызстандын маданият жана искусство Кундорундо катышкан. 4-14 сентябрь 1969 жылы Өзбек ССРда кыргыз адабияты жана искусство декадасында катышкан. 2-10 апрель 1970 жылы В.И. Ленин 100 жылдыгына арналган СССР элдеринин искусство майрамында катышкан[11].
Театрдын жетектөөчү актёру Журахон Рахмонов кыргыз тилин мыкты билгени учун, ал С. Ибраимов атындагы Ош кыргыз академиялык драма театры (24 ноябрь 1972 жылы уюшулган, 1974 жылы курулган) ачылганга чейин кыргыз улуттук жазуучулардын классикалык жана заманбап чыгармаларын пропагандалады жана театр сахнасында коюуда активдүү катышкан. Ал кыргыз авторлорунун чыгармаларын аткарууда ролдорду нукура кыргыз тилинде ойноду. 1957 жылы ал Кыргыз ССРынын маданият министрлигинин ардак грамотасы менен, ал эми 1976 жылы IX беш жылдык ударниги медалы менен сыйланган. Ташкентте гастролдор бүткөндөн кийин маданият жана искусство пропагандалоо жана өнүктүрүү учун кошкон зор салымы үчүн Журахон Рахмонов Өзбек ССР Жогорку Совети Президиумунун 5 июль 1974 жылдагы №164 Жарлыгы менен Өзбекстан эмгек сиңирген артисти (медаль № 877) ардак наам менен сыйланды[12]. Кыргызстан тарыхында эки артист гана бул ардактуу наам менен сыйланышкан.
С.М. Киров атындагы Ош театры 1992 жылы Бабур атындагы өзбек музыкалуу-драма театры болуп атын озгортту.
2004 жылы Бабур атындагы Ош өзбек музыкалуу-драма театрына «Академиялык» деген статус берилди[13].
2006 жылы Кыргыз Республикасынын маданият жана маалымат министрлигинин чечими менен театрга "Мамлекеттик театр" макамы берилди.
29 ноябрь 2014 жылы Борбордук Азияны байыркы театрынын 95 жылдык юбилейине арналган театрализациялашкан концерт коюлду. 2020 жылы театр өзунун кылымдык юбилейин белгилөө тоюн өткөрөт[14].
“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясыдан көчурмө
Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры алгач (1919-жылдан) өз демилгелүү драма ийрими болуп, 1932-ж. профессионал музыкалуу драма театры катары Ош шаарында уюшулган. Театр 1934–1992-ж. С.М. Кировдун ысмын алып жүргөн, 1992-жылдан Бабурдун атында. Театр концерт программасы менен бирге драма жана музыкалуу драма спектаклдерин коёт. 1934-ж. концерттик программа менен Москва, Ленинград шаарында гастролдо болгон. Койгон белгилүү спектаклдери: К. Яшен, «Эки коммунист» (1933); Г. Зафари, «Халима» (1933); К. Гоцци, «Турандот каныша», Н. Гоголь «Текшерүүчү» (1934); Ж. Турусбеков, «Ажал ордуна» (1936); Хамза, «Бай жана батрак» (1939), «Майсаранын жоруктары» (1941); И. Акрамов, «Адолат» (1950, 1975); Г. Гулам, «Ташбалта ашык» (1960, 1974); К. Маликов, «Бийик жерде» (1960); К. Жантөшев, «Тоо бүркүтү» (1965), Ч. Айтматов, «Саманчынын жолу» (1966); А. Рахмат, «Абдулла Набиев» (1967); Ш. Рашидов, «Кубаттуу толкун» (1969); А. Абдугафуров, «Ач көздүк» (1972); Т. Абдумомунов, «Ашырбай» (1974); Н. Байтемиров, «Уркуя» (1977) ж. б. Алгачкы артисттери: Рахмонберди Мадазимов, Бекназар Назаров,Уринбой Рахмонов, Абдулла тарок Файзуллаев, Журахон Рахмонов, Разия Муминова, Лайлихан Маидова ж. б. Режиссёрлору: Ф.А. Литвинская, С. Юлдашев, Э. Мурадов, С. Умаров, сүрөтчүсү Т. Сафаров, дирижёру Т. Арифхожаев. Театрда Кыргыз ССР эл артисти Турсунхон Солиева, Кыргыз ССР эмгек сиңирген артисттери Ж. Рахмонов, Х. Хасанов, Т. Урунова ж. б. иштеген.
2004 жылы Бабур атындагы Ош областтык өзбек музыкалуу-драма театрына «академиялык» деген статус берилди[15].
Театр артисттерин эскерүү
Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын чечимдери менен Ош облусунун көчөлөрүнүн театрдын артисттерин ысымдарын ыйгаруу аркылуу бекемделген.
- Театр негиздөөчүсү Уринбой Рахмонов урматына Ош облусу, Кара-Суу районунун, Кызыл-Кыштак айылынын Беш-Капа участкасы жаңы конуштарын үч көчөсү анын ысмы менен аталган.[16]
- Кыргызстан эл артисттери Розияхон Муминова, Нематжон Нематов жана Лайлихон Моидова урматына Ош шаарында көчөлөрү алардын аттары коюлган.
- 1977 жылы Ош шаардык аткаруу комитетинин төрагасы жана Ош облустук маданият башкармалагы Республиканын эмгек сиңирген артисти Журахон Рахмонов өлгөндөн кийин анын урматына Ош шаарынын Алебастрова көчөсүнө атын берүү демилгеси менен чыгышкан.
Театрдын негиздөөчүлөрү
- Бекназар Назаров
- Иброхим Мусабоев
- Абдурашид Эшонхонов[23]
- А. Саидов
Театр артисттери
Кыргызстан эл артисттери
Өзбекстан эл артисттери
Өзбекстан эмгек сиңирген артисттери
Кыргызстан эмгек сиңирген артисттери
- Саримсок Каримов
- Тупахон Нурбоева
- Шаробиддин Тухтасинов
- Хошимжон Хасанов
- Кодиржон Хамидов
- Ганижон Бутаев
- Бозорбой Юлдашев
- Мавлонжон Курбонов
- Минура Расулжонова
- Мастурахон Усмонова
- Рисолатхон Урунова
- Алла Аскарова[53]
Кыргызстан маданиятка эмгек сиңирген ишмерлери
- Таврис Мутыкович Сафаров
- Фаина Анатольевна Литвинская[56]
Кыргызстан маданиятын мыктылери
- Нуржахон Гапирова[61]
- Олимжон Комилов
- Бахром Тухтаматов (2014)
- Зиёйдин Камолов
- Дилшод Курчиев
- Ойбек Юлдашев
- Бахтиёр Хурбоев[62]
- Дилшод Азимов[63]
- Хаётхон Мадрахимова
- Одина Аббосова (2014)[64]
- Маъмура Аскарова (2014)
- Бахтиёрхон Хайитмухамадова (2017)[65]
- Илхом Ахмад (Маматохунов)[66]
- Ёкутой Шаропова[67]
Театрдын репертуары[68]
Театр түзүүлгон күндөн тартып сахнасында 600 ашык чыгармалар коюлду.
- 1924 жыл - Махмуд Рахмон «Түштүктөн рапорт».
- 1939 жыл - Билль-Белоцерковский «Чек арачылар», Хамза «Бай жана батрак», Сабир Абдулла "Тахир менен Зухра".
- 1941 жыл - К. Яшин жана М. Мухамедов «Гулсара», Хуршид "Лейли менен Меджнун", Сабир Абдулла «Курбан Умаров».
- 1945 жыл - Уйгун «Жашоо ыры».
- 1946 жыл - Мухтаров «Аялдын абийири».
- 1952 жыл - Шукур Саъдулла «Ёрилтош», Махмуд Рахмон «Кубаныч», Абдулла Каххар «Жибек сузана».
- 1954 жыл - Шукур Саъдулла «Талаада майрам», Бахром Рахмонов «Жүрөк сыры».
- 1956 жыл - Комил Яшин «Равшан жана Зулхумор», З. Фатхуллин «Ата-Мекенди сүйүү», И. Ахмедов «Сырлар сандыгы».
- 1958 жыл - Хамид Алимджан «Ойгул жана Бахтиёр», М. Шатров «Революция аты менен».
- 1960 жыл - Кубанычбек Маликов «Бийик жерде», Хамид Гулям «Ташбалта ашык», Карло Гоцци «Каныша Турандот».
- 1963 жыл - Мухаммаджон Хайруллаев «Бала», Абдулла Каххар «Табыттан добуш», Яхёхон Маматхонов «Мели хоббон, Наби товон».
- 1964 жыл - Ахмад Бобожон «Поэма трагедиясы», Байсеитов, Шаңгытбаев «Бали, бали, кыздар ай», Шекспир «Отелло», Касымали Жантөшев «Шайтан кыз», Премчанд «Нимми».
- 1965 жыл - Сахиб Жамал «Гули сиёх», З. Фатхуллин «Жаштыктагы сүйүү», Касымали Жантөшев «Тоо бүркүтү», Иззат Султан «Бүркүт учушу».
- 1966 жыл - Иззат Султан «Белгисиз киши», Сабир Абдулла «Гул менен Нооруз», Чыңгыз Айтматов «Саманчынын жолу», Уйгун «Парвона».
- 1967 жыл - Алишер Навои «Дилором», Адхам Рахмат «Абдулла Набиев», Уткир Рашид «Жуучу», Касымали Жантөшев «Кыз муруту менен».
- 1968 жыл - Абдулла Кадыри «Төркүнөн чаян», Анатолий Софронов «Ашпозчу аял эрге тийди», Мирзабек Тойбаев «Жаңы келин», Ж. Бекниязов, Исмаилов «Эки от ортосунда», Абдугани Абдугафуров «Өкүнүч».
- 1969 жыл - Н.В. Гоголь "Үйлөнүү", Хамид Гулям «Укмуштуу нерсе», Шараф Рашидов «Кубаттуу толкун», Мирзакалон Исмоилий «Ферганада таң чыкты".
- 1970 жыл - Токтоболот Абдумомунов «Жыгылган оогонго күлөт», Мамед Саид Ордубади «5 сомдук келин», Шухрат «Арзан куйөө», Димитрас Псафас «Жалганчы керек».
- 1971 жыл - А.Д. Иловайский «Чандунун укмуштуу окуясы», Гунтекин «Шариат менен алдоо», Умаржон Исмаилов «Рустам», Суорун Омоллоон «Таң алдында».
- 1972 жыл - Мухтаров «Шайтан муун», Токтоболот Абдумомунов «Атабектын кызы», А. Абдугафуров «Балойи нафс».
- 1973 жыл - Абдукаххор Маннонов «Жашоонун башталышы», Александр Островский "Добул", Хамид Гулям «Ташбалта ашык», Саидмуродов «Тоо сулуусу».
- 1974 жыл - А. Абдугафуров «Куйдирмаган кундош», Жура Махмудов «Сулуу», Аалы Токомбаев «Ашырбай», Рихси Орифжонов «Жазасы жок кылмыш», Саид Ахмад «Келиндер козголоңу».
- 1975 жыл - Турсун Сабиров «Орзигул», Н.В. Гоголь "Текшерүчү", Умарахунов «Алыстагы адам», Хутаев «Карыялар жаш жаны менен», Исмаил Акрам «Адилеттүүлүк».
- 1976 жыл - Мехрибон Назаров "Достун колу", Т. Абдумомунов «Эч кимге айтпа», Бабаханов «Тамашакөй Али», Ахмедов «Сырлар сандыгы».
- 1977 жыл - Папаян «Той алдында дүрбөлөн", Насриддин Байтемиров «Уркуя», А. Абдугафуров «Аталардын мурасы», Аалы Токомбаев «Жаныбарга боор ооруу».
Мындан тышкары, театр сахнасында көптөгөн концерттик программалар коюлган.
Башкы режиссёрлор
- Гуломжон Исроилов
- Собиржон Юлдашев
- Эркин Муродов
- Салохиддин Умаров
- Махмуджон Гуломов
- Абдурашид Бойтемиров
- Каримжон Юлдашев
- Набижон Мамажонов
Театрдын көркөм жетекчилери
Театрдын директорлору
- Солихон Ахмаджонов
- Бобохон Ортиков
- Абдугани Нурбоев
- Салимжон Ёдгоров
- Фаттох Мансуров
- Лутфулла Исаков
- Махмуджон Умаров
- Алихон Жураев
- Нурмамат Солиев
- Солижон Розиков
- Мухаммадусмон Азизов
- Комилжон Восилов
- Хошимжон Юлдашев
Колдонулган адабияттар
- “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 5 том, 763 бет. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2014. илл. ISBN 978 9967-14-111 -7
- Ысмайыл Кадыров «Кыргыздын гиннесс китеби», Бишкек, "Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору", 2008 жыл. 216 б., 94 бет — ISBN 978-9967-14-059-2. (кирг.)[71].
- А. Абдугафуров "Ошский узбекский музыкальный театр", Фрунзе шаары: Кыргызстан, 1980 жыл. - 59 с. 21 см, ББК 85.4. (узб.), (рус.) и (кирг.)[72].
- А. Абдугафуров «Видные сыновья Оша», Ош шаары: Ошская областная типография, 2000 жыл — 176 с. (узб.) и (рус.)
- "Кыргызстандын гүлдөп-өсүшү үчүн" энциклопедиясы ("Во имя процветания Кыргызстана" Энциклопедическое издание о выдающихся узбеках Кыргызстана) Под рук. Жураева Б.Ж. (Абдугафуров А., Рахманов Д.Д. и др.), Ош, "Ризван", 2017, страницы 27-32, 287-309, страниц 336| ISBN= 978-9967-18-344-5 УДК 351/354. ББК 66,3(2Ки).
- Театральная энциклопедия, Том IV / Глав. ред. С.С. Мокульский, П.А. Марков. — Москва: Гос. науч. изд-во "Сов. энциклопедия", 1965. — С. 241. — 1152 с.
- Киргизская Советская Социалистическая Республика: энциклопедия / глав. ред. Орузбаева Б.О. Институт истории АН Кирг. ССР. — Фрунзе: Глав. ред. Киргизской сов. энциклопедии, 1982. — С. 432, 443. — 488 с.
- Энциклопедия Ошской области, Раздел "Театральная жизнь" / гл. ред. Орузбаева Б.О. Академия Наук Киргизской ССР. — Фрунзе (Бишкек): Глав. ред. Киргизской сов. энциклопедии, 1987. — С. 109-111. — 445 с. ББК 92я2 (рус.).
- Национальная энциклопедия Узбекистана / Государственное научное издательство "Ўзбекистон миллий энциклопедияси" Академии наук Республики Узбекистан. — Ташкент: Государственное научное издательство "Ўзбекистон миллий энциклопедияси", 2000-2006. — С. 219, буква "Ў". (узб.)
- Национальная энциклопедия «Кыргызстан», 5 том / гл. ред. Асанов Ү.А. Центр Государственного языка и энциклопедии Национальной академии наук Киргизской Республики. — Бишкек: Центр Государственного языка и энциклопедии, 2014. — С. 763. — ISBN 978-9967-14-111-7. (кирг.)
- Кыргызстан: энциклопедия / глав. ред. О. Ибраимов Центр Гос. языка и энциклопедии АН КР. — Фрунзе: Центр Гос. языка и энциклопедии, 2001. — С. 485, 520. — 546 с.
- Искусство советской Киргизии. — Москва; Ленинград: Государственное издательство "Искусство", 1939. — С. 41, 42, 44. — 173 с. Мат-лы к декаде кирг. искусства в Москве. 1939 г.
- Киргизский театр: очерк истории / Львов Н.И. — Москва: Искусство, 1953. — С. 129. — 227 с.
- Культурное строительство в Киргизии: ч. 1. 1930-1941 гг.: Народное образование / Каниметов А.К. Институт истории АН Кирг.ССР. — Фрунзе: Киргизское государственное издательство, 1957. — С. 18, 47.
- Искусство Киргизской ССР / Новиченко Е.И, Сальникова О.И.. — Фрунзе, 1958. — С. 40, 70. — 142 с.
- "Розияхон Муминова "Декада киргизского искусства и литературы в Москве" / Ф.А. Литвинская. — Фрунзе: Киргизгосиздат, 1958. -16 с.: ил.; 20 см.
- Таджихон Хасанова: Нар. артистка Киргиз. ССР / Ф.А. Литвинская. — Фрунзе: Киргизгосиздат, 1958. -20 с.: ил.; 20 см.
- Вопросы коммунистического воспитания / Глав. ред. Алтмышбаев А.А. Институт философия и права АН Кирг. ССР. — Фрунзе: Изд-во Академии наук Киргизской ССР, 1963. — С. 86, 98. — 99 с.
- Нация и национальные отношения / Глав. ред. Алтмышбаев А.А. Институт философия и права АН Кирг. ССР. — Фрунзе: Илим, 1966. — С. 91, 92. — 142 с.
- Киргизская ССР в ... году: указатель литературы / Государственная республиканская библиотека Киргизской ССР им. Н.Г. Чернышевского. — Фрунзе: Библиотека, 1966. — С. 467, 468.
- История Киргизской ССР / Глав. ред. Джамгерчинов Б.Д. Институт истории АН Кирг. ССР. — Фрунзе: Кыргызстан, 1968. — С. 64. — 708 с. УДК 9(С54)
- Библиография Киргизии (Том 4,Выпуск 6) / Ж.Л. Амитин-Шапиро. — Фрунзе: Киргизстан, 1970. — С. 177.
- История советского драматического театра, Том 6 / Москов Институт истории искусств. — Москва: Наука, 1971. — С. 324, 326.
- История киргизского искусства / Салиев А.А. Институт философии и права АН Кирг. ССР. — Фрунзе: Илим, 1971. — С. 76, 108. — 407 с.
- История советского крестьянства Киргизстана / Шерстобитов В.П. Институт истории АН Кирг. ССР. — Фрунзе: Илим, 1972. — С. 156, 522. — 610 с.
- Вопросы истории Коммунистической партии Киргизии, том 11 / Институт истории партии при ЦК КП Киргизии. — Фрунзе: Кыргызстан, 1975. — С. 251.
- Путешествие по Южной Киргизии / Картавов М.М. Исаев. А.. — Фрунзе: Кыргызстан, 1978. — С. 21. — 45 с.
- Второй Всесоюзный фестиваль драматургии и театрального искусства народов СССР: сборник справочных и библиографических материалов / Государственная центральная театральная библиотека, Управление театров (Руссия). — Москва: Гос. центр. театральная библиотека, 1979. — С. 10. — 80 с.
- Культурное строительство в Киргизской ССР в годы довоенных пятилеток / Данияров С.С. Институт истории АН Кирг. ССР. — Фрунзе: Изд-во Илим, 1980. — С. 243. — 281 с.
- "Годы и роли: Творч. портр. нар. артистки Кирг. ССР Т. Салиевой" / Ф.А. Литвинская. — Фрунзе: Кыргызстан, 1981. — 76 с. 4 л. ил.; 16 см.
- "Народное движение в ирригационном строительстве Киргизии, 1939-1941 гг." / Будянский Д.М.. — Бишкек: Илим, 1991. — С. 130. — 164 с.
- "Эпос "Манас" и эпическое наследие народов мира" / Аскаров Т.А., Койчуев Т.К.. — Бишкек: Кыргызстан, 1995. — С. 192. — 207 с.
- История милиции Кыргызстана, том 1 / Асаналиев Т.А. Бишкекская высшая школа милиции МВД КР. — Бишкек, 1996. — С. 100-101. (рус.)
- "Социальные тенденции Кыргызской Республики 1999-2003: 2001-2005" / Абдыкалыков О.. — Бишкек: Национальный статкомитет, 2007. — С. 136.
- "Проблематика поэтического слова в кыргызском зарубежье" / Сабирова В.К., Сарыбаева Г., Эрназарова Г.Б.. — Ош: ОшГУ, 2018. — С. 3. (рус.)
