Когда я получила это письмо, я ничего не поняла.
Мне было 17 лет, и я не умела чувствовать боль других. Годы научили меня этому. Картины из жизни рядом с зоной отчуждения появляются сами собой, когда я перечитываю это письмо.
А потом было интервью Алексиевич. О чем она говорила? Да, о том, что мы живем в чернобыльской лаборатории. Вот тогда мне стало страшно.
Не знаю, почему об этом так мало говорили: ни дома, ни в школе. Боялись? Не знали? Не хотели?
Зато теперь мы знаем. Мы посмотрели сериал, прочти Википедию, свидетельства очевидцев, сходили на онлайн-конференцию, даже съездили посмотреть на трубы новой АЭС.
Теперь я наконец смогла по-настояшему прочитатьто письмо. И показываю его вам.
ЛIСТ У БУДУЧЫНЮ
З падзякай да маёй бабулі Аляксандры Рыгораўны
і настаўніцы Галіны Мікалаеўны.
Калі я атрымала гэты ліст, то нават не дачытала яго да канца. Занадта доўгі, задужа журботны, залішне прыватны. Ды ўвогуле, вельмі дарослы для маіх сямнаццаці. Вельмі далекі.
У школе нам задалі напісаць сачыненне пра Чарнобыльскую аварыю. Але як пісаць аб тым, чаго мы не памяталі, і аб чым не размаўлялі? Праз два месяцы школу заканчваць, здаваць экзамены – вось гэта было сапраўды “трагічна”.
Што я сама ведала пра Чарнобыль? Ён у мяне асацыіраваўся с майскімі выходнымі і парадам. На той парад упершыню за многа гадоў мы (сястра і я) з бацькамі не пайшлі, бо з'ехалі у Віцебскую вобласць. Тата потым расказваў, што нам пашанцавала быць далека, бо быў выбух. А тым, хто застаўся на Магілеўшчыне, дзе мы жылі, – не. Вось і ўсе веды. Таму прыйшлося прасіць маю бабулю, якая з'ехала з Гомельскай вобласці ў пачатку 90-х, распавесці мне пра падзею пад назвай “Чарнобыль”.
Гэты ліст ад яе.
Крыху пазней Святлана Алексіевіч у адным з інтэрв'ю скажа, што “...нас выкінула ў будучыню, ў чарнобыльскую рэальность. Мы жывем у чартоўскай чарнобыльскай лабараторыі, здабывая веды для ўсіх. Веды аб страхах будучага”.
Я ледзь разумела, аб чым яна.
Той кавалак газетнай паперы з інтэрв'ю я захавала. Ён перажыў маё студэнцтва, тры пераезды (лічыце, шэсць пажараў), быў маім талісманам падчас навучання ў пісьменніцкай школе, і ўсё яшчэ чакае аўтографа.
Ліст таксама захаваўся – папера, нажаль, бабулю перажыла. Сёння яе аповед бліжэй, чым шаснаццаць год таму. Я чытаю і перачытваю яго, бо разумею, адчуваю, спачуваю. То быў ліст у будучыню, да мяне трыццацігадовай. І да вас, хто чытае гэтыя радкі, колькі б вам не было. Да ўсіх тых, хто яшчэ не адказаў сабе на пытанне: “А ці варта ведаць?”
“Мы жылі на адлегласці 75 кіламетраў па прамой. Але пра падрабязнасці я даведалася ад пляменнікаў, якія жылі ў вёсцы бліжэй – у 18 кіламетрах. Вось што яны расказвалі.
Пра выбух на станцыі яны чулі, аблокі бачылі, але небяспекі не адчувалі. Ніхто пра яе не інфармаваў. Толькі 1 мая дэманстрацыю адмянілі, а ў вёску прыехалі аўтобусы з людзьмі, якія сталі ўгаворваць жыхароў хутка з'язджаць, нічога з сабой не забіраючы. Вядома, ніхто не згаджаўся на такое. Дайшло да таго, што дзяцей сілком садзілі ў аўтобусы i дазвалялi ўзяць з сабой толькі самае неабходнае: падушку і коўдру.
Па дарозе людзям сказалі, што іх вязуць у раённы цэнтр. Тым, у каго былі сваякі, раілі з'язджаць да іх. І чым далей, тым лепш. У першую чаргу вывозiлі маладых маці з дзецьмі, потым – астатніх. Але многія засталіся ў вёсцы, бо баялiся за хаты, рэчы, жывёлу. І гэта нягледзячы на тое, што за аўтобусамі прыехала міліцыя, якая павінна была ўсё гэта ахоўваць. Старыя наракалі на ўладу, цяжэй за ўсё было менявіта ім.
Праз нейкі час пакінутую жывёлу забрала дзяржава. У вёску нікога не пускалі, не дазвалялі забраць кінутыя рэчы. Там засталіся толькі сабакі і кошкі, якія ад голаду елі адзін аднаго.
Але наш пляменнік здолеў з кімсьці дамовіцца, аформіў дазвол і праехаў праз пост. Ён забраў сваю мэблю і прывёз яе ў нашу вёску. У дом яе не ўносілі, пакінулі ў хляве. Улетку з Польшчы прыехалі сястра пляменніка з мужам, які быў ваенным і змог дастаць дазіметр. Ён не казаў, якія лічбы паказаў прыбор, але мэблю трэба было выкідаць. Яе пашкадавалі, некалькі разоў мылі, чысцілі, сушылі і з часам перанеслі ў дом. Трохгадовага хлопчыка, які жыў у тым доме, потым паставілі на ўлік у паліклініцы. Яго кожны год вазілі на аздараўленне: спачатку разам з маці, потым аднаго.
Тая вёска падлягала абавязковаму адсяленню. Там усё памерла, зарасло пустазеллем. Каб пахаваць кагосьці на мясцовых могілках, трэба было дамагацца дазволу ўехаць на заражаную тэрыторыю.
Паступова па радыё, тэлевізары, у газетах сталі распавядаць пра небяспеку радыяцыі. Высветлілася, што нават у нашай весцы гэта небяспека захоўвалася. У школу часта прыязджалі людзі з дазіметрамі. Нам казалі, што ў памяшканні паказанні нізкія, а на школьнай пляцоўцы – высокія. І нам забаранілі выводзіць дзяцей на вуліцу, у лес, у поле. Піянерскі лагер на беразе возера зачынілі. Спыніўся рух цеплаходаў і ракет на падводных крылах па Прыпяці.
Нас папярэджвалі, што нельга есці ягады і грыбы, збіраць шчаўе ні ў лесе, ні ў агародзе. Але дзеці ўсё роўна елі. Сёй-той з вясковых піў каровіна малако, хоць гэта малако спачатку перастала браць нават дзяржава. Але потым забіралі. Казалі, што яно перапрацоўваецца і ідзе на тэхнічныя патрэбы.
Пасля дажджоў на паверхні лужын і рэчкі быў зелянява-жоўты налёт, падобны на пылок ад квітнеючых вербаў. У роце заўседы было горка, асабліва ў прыезджых. Яны так і казалі: “Усё нармальна, а як пад'ясі тут у вас – гарыць у роце”.
У краму вялікімі партыямі завозілі малако, смятану, тварог, марскую капусту ў слоічках, рыбу. У школе дзецям кожны дзень давалі арэхі і паўднёвую садавіну: бананы, апельсіны, мандарыны, гранаты. Фруктовыя сокі стаялі прама ў класах – іх дзецям дазвалялася піць колькі заўгодна.
Мы, настаўнікі, па чарзе ездзілі на аздараўленне з дзецьмі – там і працягвалі навучанне. Праз два-тры гады ў паловы з нашых вучняў лекары знаходзілі павялічаную шчытавідку. Маладыя бацькі пачалі з'язджаць у іншыя вобласці. Там ім даваліся працу, давалі ці будавалі жыллё.
Праз тры гады пасля выбуху мы здалі сваю карову на мясакамбінат. Але найперш трэба было яе вымыць, і абавязкова з парашком. На мясакамбінаце сказалі, што радыяцыя асабліва ўядаецца ў поўсць. Нам пашанцавала – нашу карову адразу прынялі. Хтосьці вазіў па некалькі разоў, усё з радыяцыяй прызнавалі.
Людзі не ведалі праўды: адны арганізацыі ставілі забараняльныя знакі, жоўтыя сцяжкі, там, дзе радыяцыйны фон быў больш 5-ці і вышэй кюры на квадратны метр, іншыя – іх здымалі, таму што трэба было даплачваць людзям грошы за радыяцыю. Народ іх называў “грабавыя”.
Жыць было страшна.”
Сачыненне я напісала на “выдатна”. Хутчэй за ўсё гэту адзнаку мне паставілі авансам: у настаўнікаў часта ёсть асаблівае чуццё, што добрая адзнака можа ператварыцца ў нешта большае. У маім выпадку так і здарылася. За што і здякую, бо я нарэшце зразумела, пра які страх распавядала Святлана Аляксандраўна, пра які страх пісала мне мая бабуля.
Спасибо, что дочитали это послание до конца.