Амандық тілеймін, құрметті оқырмандар! Биыл ұлы ақын, жазушымыз- Абай Құнанбаевтың 175 жылдығы екені бәрімізге мәлім. Сол себепті өзімнің бірінші мақаламды осы тақырыпқа байланысты жаздым. Сәттілік!
18-19 ғасырдағы қазақ әдебиеті, мәдениетінің айнасы, көшбасы мен мақтанышына айналған бірден-бір тұлға- ол Абай. Өз өмірінде шығыс-батыстан жиған-терген бар өсиет-ілімін өз шығармашылығына өріп, халықтың болашағын өрнектеген Абай Құнанбаев қазіргі театр өнерінде де, қазақ тарихында да ең елеулі, ең оқшаулы орын- төрді алуда. Абай Құнанбаевтың өмірі мен оның басынан өткен сабақты оқиғалардан шен, шабыт алып, екі туынды жазса, бірін «Абай» қойып, ұлы ағамыздың атын асқақтатып жүрген режиссерлер де аз емес. Ал өнер ордасы- театрда Абайды қалай суреттейді? Осы сұрақты қарастырып көрсек.
«Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла,»- деп кеткен Абай ағамыздың кішкене болсын, өмірінің жұмбағына бойлатқан режиссерлердің де, кейіпкердің егізіндей болып, саз балшықтай иіріліп, жоқ кейіпкерді тірілтіп, үлкен сахна қойнауында рөлді бар жан-тәнімен ойнайтын актерлердің де Абай бейнесін жасауда еңбектері зор. Ұлы Абай бейнесін осы күнге дейін уақыт көлеңкесімен қарауытпай, әр қойылым сайын қайта жандандырып жүрген адамдарға мың алғыстың өзі өте аз болмақ. Өз бетім, Болат Әбділманов, Жалғас Толғанбаевтың орындауындағы Абай бейнесін және Абайдың өзін сүйемін.
Абай- трагедиялық тұлға. Өз көзімен сонша өлім мен бейнет көрген қандай да қайратты адам болмасын, сынбаса да, көңіл оты басылады. Осыны анық білген театр мүсіншілері- режиссерлер орта жастан асқан, 45-50 жастағы Абайды ерекше суреттейді. Атап айтсам, көрермен көңілін аса тартатын нәрсе- сахна төріндегі Абайды сомдаушы актердің сабырлықты және табандылықты ерекше сипаттауы. Салмақтылық, өткірлік мен ойшылдық толы көзқарасы Абайдың әр адамның ішкі жан-дүниесін кітаптайын оқып, ішінен қорытып отыратындай. Әдемілеп, бір сызықпен қырылған сақал-мұрты Абай бейнесін одан сайын көркейтіп, ойшылдықтың нышаны ретінде тұрады.
Тағы түрте кететін нәрсе- Абайдың қайғылы оқиғаға реакциясы. Мысалға, Айдардың өлімі. Артқы жақта бар жұрт жоқтап жатса да, Абай аға ең соңынан ғана келіп, бар сезімін бір шүберекке түйіп, топшылап барып жоқтауы менің өзіме қатты әсерін тигізді.
Ал Абайдың жүріс-тұрысы театрда да өзіне тән сұлу салмақтылық пен ойшылдықтан құралған. Үстіндегі шапаны желбіреп, Абай жүрісін одан сайын көркейте түседі.
Бала кезіндегі мерейі шалқып, әжесі- Зеренің қойнында жүретін ерке Абайдың әзіл-сықақ толы дауысы жас өткен сайын жоғалып, оның орнын төмен, сабырлы, құлаққа жағымды дауыс басады. Бұл дауысты театрда жүрегің жып ететіндей қайталай білуі- үлкен өнер мен ерен еңбек.
Сөз зергері – Абайдың театрдағы бейнесін түйіндей кетсем, жаңағы айтылған ең кішкентай детальға дейін бәрін ойластырып, жүзеге асырып жүрген сахна адамдары үшін Абай бейнесін көрерменге жеткізуі- өткен тарих мен бүгінді байланыстыра ертеңге қадам басуы. Өзі айтқандай, бір-ақ кесек кірпіш емес, өзге ойшылдар- Шекспир, Әл-Фарабимен терезесін теңестіргені театр сахнасында да көрініс табады.
Абайдай тұлғаның бізге қалдырған аманатын- шығармаларын, оның бейнесін қанжығамызға жақын ұстауымыз- біз үшін ұрпақ толқыны ретінде үлкен парыз. Абай-бар халықтың Абайы, оның шығармалары халық аузында оның бейнесімен ілесе жүруі өте маңызды. Ал Абайдың бейнесін оның шығармаларына үйлестіретін-театр. Ондай болса, мәдени мұраны сақтап, ертеңгі күнге аман жеткізсек, озбасақ, тозбаспыз.