Әйдәгез, дөрес әйтик: телләрне текстка карап кына аера аласызмы? Элекке тел белгече өчен бу гади эш, һәм монда бик катлаулы нәрсә юк.
Бүген мин сезгә Төньяк Европа телләрен тышкы яктан, билгеләре буенча ничек аерырга икәнен әйтермен. Аерым алганда, без кайбер Селтик (Ирландия һәм Уэльс), Алман (Инглиз, Голландия, Алман, Дания, Швеция, Норвегия, Исландия һәм Фарер), шулай ук Фин-Угор (Фин һәм Эстония) телләрен карап чыгарбыз.
Без беренче чиратта орфографиягә игътибар итәрбез (алфавит бөтен җирдә бер үк булса да, латинча), аннары мин ни өчен, минемчә, бу кызык кына түгеллеген аңлатырмын.
Шулай итеп, әйдәгез аермаларга күчик:
1. Ирландия. Кайвакыт ул инглизчәгә охшаган, текстта, әлбәттә, типтагы хәрефләрнең комбинацияләре булачак, һәм алар шулай ук укылалар, мөгаен, алар сезнең уйлаганча бөтенләй аерылып торалар, мөгаен. Моннан тыш, Ирландия телендәге текстта сез, һичшиксез, сүзнең башында сузык авазларның комбинацияләрен, шулай ук (TOGO тибы) һәм префикс сүзендә икенче урында баш хәреф кебек төрле күңел ачуларны табарсыз. Моннан тыш, Ирланд орфографиясенең төп принцибы - сузык аваз яки хәтта хәрефләр төркеме тирәсендә "тар" (,, яки "киң" авазлары булырга тиеш (. Aboveгарыда әйтелгәннәрнең барысына өстәп, Ирландия авазының озынлыгын күрсәтүче диакритик бейдж куллана - ул) Ирландия текстын бик охшаш тышкы Шотландия Гэль текстыннан аерып була: Ирланд телендә басым уңнан сулга (í), һәм Шотланд телендә сулдан уңга (à) басым ясала.
2. Уэльс. Бу шулай ук Селтик теле, ләкин бөтенләй Ирландия кебек түгел. Орфографиядә элекке телгә караганда "инглиз мотивлары" бик аз, ләкин таныш инглиз сүзен очрату ихтималы зуррак. Уэльсны башка телләрдән аерырга мөмкинлек бирүче функцияләрдән еш кулланыла, һәм беренче хәреф авазны да, сузык авазны да аңлата ала, шуңа күрә гадәтләнмәгән кайбер сүзләр “укылмый”. Шулай ук, Уэльс текстларында типтагы хәрефләрнең комбинациясе бик еш була, шулай ук "өй түбәсенә" охшаган диакритик озынлык иконасы бар: ŵ.
3. Инглиз. Күпчелегебез мәктәптә инглиз телен өйрәнгәнгә, без ничектер аның орфографик үзенчәлекләре турында уйламыйбыз, ләкин, әйтерсең лә. Инглиз телендә хәреф беркайчан да кулланылмый диярлек (берләшмәсә - бу сүз ахырында гына була). Комбинацияләр - еш кына ялтырап торалар, ләкин буын ахырында гына һәм башында беркайчан да. Диграф белән күрсәтелгән төнге тавышлар бик еш очрый. Моннан тыш, сузык авазлар бик еш бер хәреф белән түгел, ә башкалар кебек персонажлар кушылуы белән билгеләнәләр. Сузык авазларны икеләтергә рөхсәт ителә, ләкин булмаган очракта гына. Башка әйберләр арасында инглиз теле кыскартулар һәм өстәмәләрсез диярлек "саф" латин алфавитын куллана. Ул шулай ук беркайчан да диакритиканы кулланмый.)
4. Нидерланд. Тагын бер немец теле. Әгәр дә сез моны белмисез икән, диграф ярдәмендә аны җиңел аера аласыз, бу бүтән урында кулланылмый. Голландияләр шулай ук авазларның икеләтә артуы белән аерылып торалар: диграф
5. Немец. Күпчелек кеше өчен ул немец теленең стандарты. Аны аеру җиңел, андагы барлык исемнәрнең баш хәреф белән язылуы - ләкин сез һәм без моның белән кызыксынмыйбыз! Немецлар белән аерылып тора, бүгенге көнгә кадәр ул тулы гына кулланыла, һәм, нәтиҗәдә, анда "мутацияләнгән" тавышларны күрсәтер өчен өч хәреф бар: ä, ö, ü.
6. Скандинавия (Төньяк Алман) телләре. Мин аларны берьюлы карарга булдым, чөнки җиңелрәк булыр - аларның алфавитлары бик охшаш, ләкин барысы да диярлек ниндидер зәвыкка ия. Шуңа күрә аларның барысында å хәрефе бар. Әгәр дә ул текстта булса, сезнең Скандинавия телләренең кайберләре бардыр. Моннан тыш, аларның барысы да сирәк хәрефләр кулланалар, Киләсе - катлаулылык тәртибендә:
Беренчедән, Швед: югарыда әйтелгәннәрнең барысында немец хәрефләре генә кулланыла (төгәл алфавит фин телендә кулланыла, ләкин бу турыда киләсе абзацта).
Öгарыда телгә алынган ө әле Исландиядә. Ä урынына, башка Скандинавия телләрендәге кебек, æ кулланыла. Бу тел фарсы теленә охшаган, алар белән немец телләренең утрау төркемен тәшкил итәләр, һәм өч континенталь телдән бик аерылып торалар. Башка әйберләр арасында Исландия һәм Фарер текстларында ð һәм the хәрефләре бар. Сез аларны бер-берсеннән аера аласыз, кабат ө: Фаруз телендә, ø урынына.
Бәлки, иң кыены - Дания һәм Норвегияне аеру, чөнки аларда бер үк алфавит бар, һәм алар үзләре белән тыгыз бәйләнештә. Тышкы яктан, алар швед теленә охшаш, ä һәм ö урынына, алар тиешенчә есть һәм ø (һәм å турында онытмагыз), ләкин ð һәм not юк. Аларны ничек аерырга? Дания телендә "тыелган" хәрефләр еш очрый. Моннан тыш, Норвегиядә сүз уртасындагы аваз алдыннан еш очрый, һәм Дания амнистиясендә ул аваздан соң еш очрый.
7. Фин һәм Эстония. Бу телләрне ачыклау җиңел, чөнки монда таныш сүзләр табу ихтималы юк. Моннан тыш, бу телләрдәге сүзләр еш озын, хәрефләр икеләтә, күп авазлар бар, ләкин сүз башында берничә авазның кластерлары юк диярлек. Алар арасында орфографик яктан бераз аерылып торалар: фин алфавиты швед теленә тулысынча туры килә, һәм андагы күп сүзләр - белән тәмамлана. Эстон телендә сүзләр еш бетә - - һәм шулай ук the хәрефе дә бар.
Ә хәзер бераз интерактив: мин берничә өзек бирермен, һәм сезнең бурычыгыз, сез укыганны кулланып, кайсы телнең кайда икәнен ачыклау. Әйдә барыйк:
Бу эш булдымы? Аңлатмада языгыз
Хәер, ни өчен бу кызык кына түгел. Әлбәттә, орфографик телнең чагылышы гына, ләкин шулай да чагылдыру шактый төгәл, бу телнең тарихыннан һәм логикасыннан кайбер мөһим фикерләрне җиткерә.
Әгәр дә сирәк очрый торган тавыш (мәсәлән, басу) барлыкка китерелгән телгә кертелсә, ул һәр секунд яки өченче сүздә булырга тиеш - югыйсә бу артык һәм кирәксез люкс. Ул ясалма телләр турында сөйләсә дә, идея табигый телләрне күзәтү белән рухландырылган.
Гомумән алганда, берләшкән телдә бик еш очрый торган мондый искиткеч үзенчәлекләрнең "типологик атрибут" төшенчәсе белән уртак яклары бар (исеменнән күренгәнчә, бу тел теге яки бу төргә атрибутик була) - атрибутның типологик саналуы мөһим, бары тик телдә чыннан да еш очрый.
Гомумән, билгеле бер телнең кайбер тышкы үзенчәлекләрен белү бу телнең эчке, тарихи процессларының һәм гаилә бәйләнешләренең үзенчәлекләрен аңларга ярдәм итә ала (һәм, мөгаен, җир көчен бирә).
Сезгә ошаган булса - ошарга һәм язылырга онытмагыз, теләсәгез, интерактив нәтиҗәләрне аңлатмаларда бүлешегез.
https://zen.yandex.ru/media/languages_of_northern_europe/opredelenie-iazyka-na-glaz-5e3bd6fc4f83891831a2a9c7