Бүген без төрле телләрдәге тавышлар турында сөйләшәчәкбез. Төгәлрәге - телләрнең фонемик составы турында. Бу тема кызык, чөнки ул сезгә нинди тавышларның һәр телдә яки диярлек табылуын, һәм бик сирәк булуын аңларга мөмкинлек бирә. Нинди тавышлар таратылырга мөмкин, һәм аларсыз, бернәрсә дә.
<бу мәкалә, минемчә, конгломератлар өчен файдалы булырга мөмкин - ахырда, ясалма телләр ясаучылар үзләренә максатлар куйган очраклар була, аларның иҗаты гадәти таныш телләрдән аерылып торачак. Шулай итеп, мәсәлән, Клингон һәм Дотраки булдырылган. Ләкин, бүтәннәр дә, минемчә, кызык булыр.
Башта, нинди тавышлар киң таралган, кайсысы сирәк.
Аффрикалар авыр, чөнки алар, ике тавыштан тора (h = msh, m = mf һ.б.). Шулай ук сирәк һәм катлаулы тамаклар бик тирән яңгыраган тавышлар (мәсәлән, тирән k, ул тәрҗемә итүдә ул хәреф белән семит һәм башка телләрдә күрсәтелергә тиеш). Моннан тыш, "чирттерү" яки имплозивлар бик сирәк - алар эксхаляциядә әйтелми, без гадәттәгечә, ләкин бөтенләй башкача.
Нигезсез булмасын өчен, мин А.Пиперскиның "Дизайн телләре" ннән берничә мисал китерермен (гомумән алганда, ул үзе тикшерүче Ян Мэдисонның сүзләрен китерә, ул 624 телдә фонологик системалар базасын туплаган. Беренче карашка, сан аз, ләкин икенче яктан. ягы сезгә билгеле нәтиҗәләр ясарга мөмкинлек бирә):
Түбәндәге тавышларны "нормаль" дип санарга мөмкин:
Без шулай ук сирәк булганнарны атыйбыз:
Бу, әлбәттә, тулы исемлектән ерак, ләкин асылы чагылдырыла.
Моннан тыш, лингвистлар фонетик системаларны оештыруның кайбер үзенчәлекләрен ачыкладылар - алар фонетик универсаллар буларак билгеле - һәм аларның ярдәме белән дөнья телләрендә киң таралган, сирәк һәм беркайчан да булмаган нәтиҗәләр ясарга мөмкин. Аларның иң кызыклысын карап чыгыйк:
Башка берничә мөһим күзәтү бар, бу юлы Д.Петерсонның Телләр иҗат итү сәнгатеннән:
Ниһаять, мин фонетик иконалар һәм алар булган телләрнең мисаллары белән сирәк тавышларның (сузык авазларның) кечкенә исемлеген бирермен:
Гомумән, бу кызык, бәлки файдалы булыр дип ышанам. Бу очракта мин мәкаләне әзерләгәндә кулланган китаплар исемлеген калдырырмын:
Сезгә ошаган булса, ошарга һәм язылу турында онытмагыз, һәм сезгә бик ошаса - сез бу блогны дусларыгыз белән бүлешә аласыз. Укыган өчен рәхмәт!