Тарихсы, к.и.н. Азат ЯРМУЛЛИН: "Төньяҡ-көнбайыш Башҡортостанда йәшәгән башҡорттарҙы ҡалған башҡорттар татар телле йәки татар, тип атау сәбәпле улар бөгөнгө көндә башҡорт мәҙәниәте, башҡорт милләтенә хеҙмәт итмәй. Төньяҡ-көнбайыш башҡорттары бөгөнгө көндә татар милләтен байыта. Төп проблема төньяҡ-көнбайыш башҡорттарының әҙәби башҡорт телендә һөйләшмәүендә түгел, үкенескә ҡаршы. Төп проблема әҙәби телдә һөйләшкән башҡорттарҙың төньяҡ-көнбайыш башҡорттарын татар, тип иҫәпләүендә. Был фекер 100 йыл эсендә беҙҙең аңға шул тиклем һеңгән, хәҙер "һаумыһығыҙ" тигән урынға "саумысыз, исәнмесез" тип өндәшкән һәр бер кешене беҙ татар милләтенән, тип уйлай башлайбыҙ. Ошо рәүешле беҙҙең милләттең бер өлөшө бөгөнгө көндә иҫәпкә бар - һанға юҡ кимәлдә. Беҙгә, әҙәби башҡорт телендә һөйләшмәгән башҡорттар үҙҙәренең ерле һөйләш телендә һөйләшкән милләттәштәребеҙ икән аңларға, ҡабул итергә ваҡыт".
Рөстәм Мәғрүф улы КАМАЛОВның фекере: "Әҙәби башҡорт телен ҡабул итә алманыҡ, ҡабул итмәйәсәкбеҙ ҙә инде. Ул бит беҙҙән йыраҡта ятҡан көньяҡ-көнсығыш башҡорттарының теленә нигеҙләнгән. Был – 1920 йылдарҙағы Башҡортостан Хөкүмәтенең оло хатаһы! Улар ҡыуаҡан диалектын ҡабул итмәһә, бөгөн ошо хәлдә ҡалмаҫ инек. Мин – ҡырғыҙ башҡорто, атай-әсәйем Илеш районының Яңы Күктау ауылынан. Әммә үҙем Йылан ырыуы төйәге Үрге Йәркәйҙә тыуғанмын. Үҙемде белә-белгәндән төньяҡ-көнбайыш диалектында һөйләшәм. Беҙҙең тел әҙәби башҡорт теленән дә, татар теленән дә айырыла. Әммә фонетикаһы яғынан татар теленә яҡын. Элек атайҙар “шоморт түгел — муйыл, босмаҡ түгел — мөйөш” тип һөйләшә ине. Әммә Ҡазанда сыҡҡан әсбаптар буйынса уҡып, һүҙ запасы ғына түгел, халыҡтың үҙаңы ла үҙгәрҙе. Бөгөн милләт булыуҙы тел билдәләй тип, әҙәби башҡорт теленә йәбешеп ятырға ярамай, иң мөһиме – үҙаң. Әле беҙҙең яҡтағы кешеләрҙең күбеһе үҙенең башҡорт булыуын таный. Даими эш алып барырға, өҫтәп, беҙҙең диалектта фәнни-популяр әҙәбиәт сығарырға кәрәк. Бөгөн көнкүреш теле булған диалектҡа ниндәйҙер статус биргәндә генә, татарлашыуҙан ҡотолорға мөмкиндер, тип уйлайым".