З 2 па 4 жніўня на Чарэйскім возеры ў 160 км ад Мінска прайшоў фестываль месца SPRAVA. Яго наведвальнікі ўбачылі нямала загадкавых арт-аб'ектаў: люстраны лес, разабраны на органы макет чалавека, "гняздоўе паэтаў" і многае іншае.
Была сярод іх і дзіўная статуя з рогам у ілбе, якая стаяла над агароджай у забалочанай нізіне. Пазней высветлілася, што гэта інсталяцыя называецца "Культурны перагной". Дызайнер Макс Осіпаў распавёў, як ён працаваў над ёй, і ў чым наогул сэнс гэтага арт-аб'екта.
"Ёсць легенды пра тое, як беларускія прыгонныя лэдзі нараджалі проста ў полі, кармілі цыцкай дзiцё, клалі яго некуды ў цянёк, клапатліва накрывалі нечым ад камароў і давай далей працаваць, як ні ў чым не бывала. Стварэнне інсталяцыі "Культурны перагной" было прыкладна такім жа.
У мяне была задача стварыць за пару дзён інсталяцыю ў рамках праекта "Гняздоўе паэтаў" на сцежцы на фестывалі SPRAVA. Я вызначыў, што буду працаваць з кавалкам савецкай скульптуры партызана, якая некалькі гадоў валялася на двары ў Мацвея Сабурава [адзін з арганізатараў фестывалю. – Еўрарадыё]. Што я хацеў сказаць свету – я не ведаў да апошняга.
Я быў і арганізатарам, і піяршчыкам, і сммшчыкам, і грузчыкам. У момант, калі я пачаў працу, мне давялося яшчэ і апрануць каску, і прышпіліць сябе за пояс ланцугом, каб зняць траву, дрэвы і хісткую цэглу з Белай царквы, стоячы на вышцы. І так, гэта было афігенна.
А месца-та я выбраў! Гэта яма ў лесе. Хутчэй за ўсё, некалі там была ўтульная сажалка з карасікамі, матылямі і стракозамі. А цяпер гэта яма з перагноем і гарганцюанскімі аб'ёмамі камароў на квадратны сантыметр. І я паступова, з перапынкамі, арганізоўваў у ёй прастору, актыўна думаючы пра тое, што я, уласна, там раблю. Думка была, формы не было.
Потым Уладзімір Булаўскі ўвечары распавёў ля вогнішча пра культурны перагной. Што мы ўсе — гэта той самы перагной, місія якога — пераварыць і ператварыць у нешта пажыўнае ўсё, што мы напрацавалі за апошнія 100 гадоў. Каб потым некаму новаму, пазбаўленаму ад неабходнасці змагацца з усімі гэтымі постсавецкімі комплексамі, было ў разы лягчэй. Я быў згодны з гэтым часткова. Я не лічу, што нам наканавана быць перагноем. І праца прыкладна пра гэта.
Вось яма з перагноем. Вось у ёй праходзіць мяжа ў выглядзе плаціны. За ёй — куча гнілога лайна. Перад ёй — сухая паверхня з сенцам. На плаціне стаіць істота-аднарог з некалькіх светаў адразу. Наогул не складана пераступіць і азнаёміцца і з тым, і з іншым. Але можна заліпнуць на сюр-істоту, якая ахоўвае гэтую мяжу. А на самай справе галоўнае ў гэтай працы — прастора, з якой яна аглядаецца. Яна сухая, роўная і камфортная. Рабi-не-магу. Што мы ў SPRAVA і робім".