(жылнамалар мақамымен)
1995 жылы Абайдың («ұлы» деген анықтауышын қыстыра жаздағанымды қарашы) 150-жылдығы тойланатын болды.
Мен үшін — дәл осы жылы Қазақстанда орыстілді әлем мен қазақтілді әлем алғаш рет бетпе бет кездесті. Дәлірегі, орыстілді-еурорухты Қазақстанға — қазақтілді қазақтар бары кәдімгідей жаңалық болды. Жоға, олар қазақ пен оның руханият сияқты бірдеңесі барын бұрын да сезетін; бірақ оны канттық-гегельдік дүниетанымның жетілмей қалған жекелеген салдары деп ойлайтын. Ойлайтын деппін ғой, ашық та айта беретін.
Алайда қазақтілді әлемнің рухани сұранысы болатыны, оның да адам сияқты — өмір мен өлім арасын, ақ пен қараны, ауыр мен жеңілді екшеп, сөз етіп отыратыны орыстілді Қазақстанды абдыратты. Олар алдымен таң қалды, сосын ашуланды. Себебі тойлауға тиын-тебен сұраған әкімдіктің ұзын қолы олардың да қалталарын сипай бастап еді.
Мұны қайдан білесің дейсіңдер ме? Тап сол жылы Алматыда болып, дәл осындай - жаңамәңгүрттер мен ескіқазақтардың үйінің арасында жүріп едім.
Әлқисса, шенеуніктер көшедегі кермелер үшін, өздерін тым ертерек «бизнесмен» деп атап алған кәдімгі коммерсанттарды қыса бастады. Міне, сол кезден бір диалог.
Мәңгүрт ұл:
- Мать, за этого, как его - Абай что ли - 100 баксов сбрили! Фигней занимается страна!
Қазақ шеше:
- Қой, олай деме. Үлкен адам ғой ол. Онсыз да ішіп қойып жатырсыңдар ғой, үндемей бере сал.
Мәңгүрт ұл:
- Ну дайте хотя бы эту Спинозу прочитать! Кайда? Кайда? «Йок!», как говорится!
Трэш дейтінім - кейін небір шіріген байлардың ақша қимай, кермелерді өз күштерімен жасағанын естідім (шын мәнінде - көрдім, ыхыхыхыхы). Бір-екі — баннер өнерінің «жақұтын» өзім де көрдім: сөздерінің қате болмауын және «қ»-ның құйрығының болуын қадағалап, 500 теңге алғам, әхәхәхәхә.
Бүгінгі күн биігінен күлкілі. Әйткенмен тілдік сол алшақтық әлі бар. Жер мен көк.
Дегенмен мерейтойдың монетизациясы жолға қойылды ғой жиырма төрт жылдан бері. Алақанына қарға тышатын болғасын, 175-жылдығында баяғыдай күңкіл болады деп ойламаймын. Ал өзім ең болмаса қырсықтан алашапқын қылып атап өтсем деймін. «Абайдың орыста мыңы, батыста он мыңы бар» деген сайын екіленіп, төртбақтанып, өршеленіп. Бұйырса, ол күн де келер.
Айтпақшы, жоқ заманның бір кереметі бар еді. Сол кезде Абай тақырыбында сапалы кітаптар шықты. Қазіргі тендери кезеңде сол кітаптарды қайталай алмаймыз ба деп қорқамын. Жоқ, қорқатын түгі жоқ: қайталай алмаймыз.
Ескерту: жазба таза субъективті сезімдер жетегінде және Абайдың тұлғасына дейін тарылып қалған дүниетаным деңгейінде жазылған. Есімі аталған есектер қазір дүниеде жоқ, бұрын да болмаған. Сотта-отта куәлік етуге жарамсыз өтірік әңгіме.