Хрушчоўка - жыллё для бедных
За апошнія паўстагоддзя будаўніцтва Светлагорск так і не набыў уласны архітэктурны твар. Гэта аксіёма. Светлагорск падобны на этыкетку, выпушчаную мільённым накладам на варштаце з надпісам “Зроблена ў СССР”.
Старыя мікрараёны Светлагорска – “Кастрычніцкі” і “Першамайскі” – былі забудаваныя ў 1960-70-х гадах мінулага стагоддзя хрушчоўкамі-пяціпавярхоўкамі. Іх мы сустрэнем амаль у кожным горадзе колішняга СССР. Створаныя з іх кварталы ў гэтых мікрараёнах тройчы паўтараюцца. Кажуць, госці горада часта блытаюць дамы.
У хрушчовак няма празмернасцей: строга прадуманая да міліметраў жылплошча, вузкія пакоі, шчыльная пляцоўка, маленькі ўваход у пад’езд, у дома няма страхі. Такое ўражанне, што праектавалі яго ў спешцы: на ўсім эканомілі. Тыпавы праект хрушчоўкі інакш як прыкладам убоства, матэрыяльнага і духоўнага, не назавеш. Як сказаў мне адзін тутэйшы будаўнік: “Хтосьці зэканоміў на страсе – атрымаў дзяржаўную прэмію, а нам пакутуй”.
Пакутаваць даводзіцца і з цякучымі стрэхамі, і з панэльнымі сценамі – праз 40 гадоў яны сталі прамярзать. Горад Светлагорск (як і іншыя такія ж гарады) атрымаў у спадчыну сур’ёзную праблему: дзяржаве трэба выдаткоўваць вялізныя грошы для ўцяплення панэльных дамоў. Кошт памылак савецкіх архітэктараў велізарны: колькі нерваў страчана жыхарамі і камунальнікамі ў сутычцы ілбамі. А нехта з гэтай бойкі выйшаў загадзя – і з грашыма ў кішэні. Аб прыгажосці, архітэктурнай эстэтыцы хрушчовак лепш не заікацца. Успомніліся словы нашага земляка, заслужанага архітэктара БССР Леанарда Маскалевіча (1) з кнігі “Жыццё, прысвечанае архітэктуры. Архітэктура, прысвечаная жыццю”: “Мы, архітэктары, павінны выяўляць волю да свабоды ў творчасці, да раскаванасці ў дачыненні формаўтварэння і волю да сталага пошуку новага, нязведанага”(2). Гэта, як кажуць, у тэорыі, а на практыцы светлагорская архітэктурная рэчаіснасць пярэчыць гэтым словам.
А ў 1960-70-х жыллё ў хрушчоўцы для савецкіх грамадзян было марай, нават зараз (які жах!) для маладых сем’яў. Набыць сёння свой кут ім вельмі складана.
Час “страчанай архітэктуры”
Менавіта так я назваў бы яго для Светлагорска. Пакажыце мне шэдэўры сучаснай (савецкай) архітэктуры горада, і я змяню сваё меркаванне?!
“Архітэктура - гэта сінтэз двух тыпаў каштоўнасцей: матэрыяльнага і духоўнага, - нагадвае наш зямляк Леанард Маскалевіч. - Ва ўсе эпохі, накіраваныя на стварэнне знешне бачнай абалонкі, яны вырашаюць маральна-этычныя, эканамічныя і нават палітычныя задачы. Бо па архітэктуры мяркуюць аб дзяржаве, і доўг архітэктара - працаваць на прэстыж сваёй краіны”.
Гледзячы на мікрараёны Светлагорска, вельмі сумняваюся, што хтосьці, плануючы іх, задумваецца аб прэстыжу. Рэдактар газеты “Mid Somerset Newspapers” Піліп Уэлч (графства Сомерсет, Вялікабрытанія), які прыязджаў у 2001 годзе да нас, ацаніў аблічча горада даволі жорстка: “Новабудоўля савецкага часу, дзе архітэктура ранняга Мілтана-Кейнса (3) спалучаецца са злачыннасцю і беднатой гета трэцяга свету”. Стромка! Ім, ангельцам, лёгка разважаць, а камусьці тут жыць!
Што ж прымусіла архітэктараў забудаваць старыя мікрараёны Светлагорска тыпавымі хрушчоўкамі? Я думаю, “паспрыяла” гэтаму будаўніцтва заводаў штучнага валакна і цэлюлозна-кардоннага камбіната, якое прыцягнула па закліку камсамола ў горад тысячы працаўнікоў з ўсяго СССР. Ім тэрмінова патрабавалася жыллё.
Шкада, што ў такім прыгожым лесе не здолелі стварыць маляўнічы горад-санаторый, горад-казку. Страчаны час, загублена месца. А паглядзіце, як арыгінальна пачынаўся будавацца стары горад - вуліца Леніна! Такіх месцаў я ў іншых гарадах нідзе не сустракаў.
Росквіт буйнапанэльнага домабудавання
У сярэдзіне 1970-х у Светлагорску з’явіліся першыя дзевяціпавярховыя дамы. Гэта быў перыяд росквіту буйнапанэльнага домабудавання, жыллё ўзводзілася на аснове зборнага індустрыяльнага метаду зноў жа па тыпавых праектах.
“Разумеючы, што архітэктура ў нас у выніку атрымоўваецца аднастайная не толькі ў Беларусі, а па ўсім СССР, - успамінае Леанард Маскалевіч, - паставілі перад сабою задачу: знайсці годны яе вобраз”.
Разнастайнасць шукалі ў зменлівых канструкцыях, але гэтае наватарства закранула толькі вялікія гарады: Мінск і абласныя цэнтры. Светлагорск зноў прайграў у набыцці ўласнага архітэктурнага твару.
Затым прыйшлі 1980-я і 1990-я гады. Сімвалам Светлагорска чамусьці стаў 16-павярховы цагляны жылы дом ў цэнтры горада. Пляц закрылі таксама жылымі шматпавярхоўкамі. Лепш бы пабудавалі там каталіцкі ды праваслаўны храмы, як гэта рабілі здаўна. Але час жа быў атэістычны! Першым і, мабыць, адзіным арыгінальным будынкам у горадзе атрымаўся касцёл, збудаваны ля ракі Бярэзіны.
Замест велічы форм - упрыгожвальніцтва
Нарэшце, прыйшло ХХI стагоддзе. Прамільгнула некалькі маленькіх цікавых жылых пабудоў у мікрараёнах “Бярэзіна”, “Палессе” - і ўсё. Сёння будаўніцтва жылля ў Светлагорску “скацілася” да тых жа тыпавых панэльных праектаў дзевяціпавярховых дамоў, распрацаваных у 1970-х гадах мінулага стагоддзя. У пагоні за танным жыллём зноў пакутуе архітэктурнае аблічча. Але ж ніхто ўжо не едзе ў Светлагорск жыць і будаваць заводы, колькасць насельніцтва горада скарачаецца. Мабыць, надышоў час ствараць прыгожае, зручнае жыллё - шэдэўры архітэктуры? Можа, ужо не трэба гнацца за аднастайнымі, прымітыўнымі, ярка афарбаванымі жылымі дамамі?
“Мая мэта ў архітэктуры - не ва ўпрыгожвальніцтве, – падказвае нам зямляк Леанард Маскалевіч, – а ў велічы форм, іх высакароднасці і навізне”.
Гэтага і бракуе сёння Светлагорску.
Падумаць толькі, уяўленне аб памяшканні туалета ў тутэйшага чалавека не змяняецца вось ужо паўстагоддзя!
Не жадалася б, каб арыгінальныя будынкі ў нас з’яўляліся дзякуючы замежнікам. Хочацца верыць велічным словам нашага земляка: “Архітэктура - гэта нацыянальная ідэя саборнасці, яна дазваляе звесці разам палітыку, эканоміку і ідэалогію”. Зрэшты, хай непаўторнасць гораду ствараюць чужынцы-іранцы (4), калі свае не змаглі гэта зрабіць за паўстагоддзя. У любым выпадку сваё апошняе слова скажуць сучасныя і будучыя пакаленні светлагорцаў. Як трапна прымеціў Леанард Маскалевіч: “Архітэктуру робяць майстры - архітэктары і будаўнікі, а адзнаку дае народ”.
Віктар Раманцоў.
2008 г.
Крыніцы:
1. Леанард Маскалевiч – заслужаны архiтэктар Беларусi (1985). Нарадзiўся ў 1936 г. у вёсцы Казлоўка сучаснага Светлагорскага раёна. Зараз жыве ў Мiнску.
2. Усе цытаты Л. Маскалевіча прыводзяцца з кнігі: Мартинович В.И. Жизнь, посвящённая архитектуре. Архитектура, посвящённая жизни. К 70-летию заслуженного архитектора Республики Беларусь Леонарда Викторовича Москалевича. – Мн., – 2006.
3. Мілтан-Кейнс (па-ангельску Milton Keynes) - горад на паўднёвым усходзе Вялікабрытаніі ў графстве Бакiнгемшыр, які знаходзіцца ў 72 км. на паўночны захад ад Лондана. Як горад Англіі Мілтан-Кейнс уяўляе сабой цікавасць тым, што пабудаваны цалкам па загадзя падрыхтаваным плане. У ім няма гістарычна склаладзенага гарадскога ядра, тыповага для ангельскіх гарадкоў.
4. Маецца на ўвазе будаўнiцтва гэтак званага «iранскага квартала» ў Светлагорску - гандлёва-жыллёвага комплексу. Яно пачалася ў 2010 г. фiрмай «Мэта-iнтэрнэшнл» (Iран).
Упершыню апублікавана ў асабістым блозе ЖЖ: https://dobramir333.livejournal.com/2442.html