Сярод нешматлікіх партрэтаў Ліліі Трохалевай ёсць работа пад назвай “Настаўніца”. Прыгожая, стройная жанчына каля стала з сшыткамі на фоне кніг аказалася… дваюраднай сястрой маёй мамы. Пра гэта я даведалася зусім нядаўна, калі паглыбілася ў вывучэнне творчасці вядомай самабытнай мастачкі са Смаргоні.
Жанчына з карціны – Алена Рудко, былая настаўніца беларускай мовы і літаратуры. Аказалася, Алена Віктараўна дружыла з Ліліяй Трохалевай.
Што магло звязаць дзвюх жанчын, паміж якімі розніца ва ўзросце – амаль два дзясяткі гадоў? “Апантанасць”, – я адказала сама сабе. Адна была заўзятай мастачкай, другая – не менш заўзятай настаўніцай. Абедзве – працавалі ў першай школе.
“Клапаціцца трэба не толькі пра страўнік…”
На жаль, няма ў жывых ні Ліліі Трохалевай, ні Алены Рудко. Мастачка памерла ў 1996 годзе, яе малодшая сяброўка – у 1990.
Трыццаць гадоў прайшло пасля смерці, а Леанід Рыгоравіч, муж Алены Рудко, і дагэтуль захоўвае скарб, які на працягу жыцця збірала жонка: кнігі, фотаздымкі, газетныя выразкі, лісты, лірычныя сшыткі, рукапісы твораў…
Родам Алена была з невялічкай вёскі Навасёлкі, што паблізу Войстама. Яе бацька рана памёр, пакінуў удаву з шасцю дзецьмі. Маці змагла не толькі паставіць іх на ногі, але і выгадаваць вартымі людзьмі.
Алена паступіла ў Мінскі педінстытут. Там жа вучыўся і яе будучы муж. З Леанідам яна пазнаёмілася “на бульбе”. Раней студэнты рэгулярна дапамагалі калгасам збіраць “другі хлеб”. А пасля сталі разам займацца ў лыжнай секцыі. “Алена Віктараўна і ў Смаргоні актыўна ўдзельнічала ў лыжных спаборніцтвах. Заваёўвала сярод жанчын толькі першыя месцы”, - робіць невялікую рэмарку Леанід Рыгоравіч.
А яшчэ яе ў горадзе ведалі як чалавека, улюбёнага ў школу, дзяцей і родную мову. Дзейнасць настаўніцы не абмяжоўвалася школьнымі ўрокамі. Алена Рудко актыўна супрацоўнічала з рознымі выданнямі: “Светлы шлях”, “Літаратура і мастацтва”, “Знамя юности”, “Настаўніцкая газета”, “Народная асвета”, беластоцкая “Ніва”. Метадычныя распрацоўкі ўрокаў і пазакласных мерапрыемстваў, невялікія празаічныя творы, разважанні пра стан беларускай мовы ў грамадстве – далёка не ўвесь пералік таго, што дасылала яна ў выданні.
“Мне могуць сказаць, што не моўныя пытанні трэба вырашаць, калі людзям не хапае мяса, каўбасы, мыла і іншых тавараў”, - чытаю адзін з газетных артыкулаў Алены Рудко, напісаны ў 1989 годзе. І тут жа настаўніца цытуе Ніла Гілевіча: “... перабудова павінна закрануць і эканоміку, і гісторыю, і культуру, і мову. Клапаціцца трэба не толькі пра страўнік, але і пра непустую душу”.
На адной хвалі
Настаўніца шмат часу аддавала пазакласнай рабоце, клубу “Роднае слова”, пасяджэнні якога праходзілі не толькі ў школе, але і ў ДК, і ў гарадской бібліятэцы, і ў іншых цікавых месцах. Сябры клуба ладзілі вечарыны паэзіі, сустрэчы з пісьменнікамі. У школу прыязджалі народны пісьменнік Янка Брыль, паэт Уладзімір Някляеў, беларускі фалькларыст, літаратуразнаўца, літаратар, доктар філалагічных навук Арсень Ліс, гісторык, археолаг, фалькларыст, літаратуразнаўца Генадзь Каханоўскі…
“Алена Віктараўна можа ганарыцца тым, што сярод выпускнікоў школы многія сталі выкладчыкамі роднай мовы і літаратуры, здзейснілі свае іншыя запаветныя мары. І яны пішуць сваёй настаўніцы пісьмы на беларускай мове з Масквы, Ленінграда, Ноўгарада, дзе не чуюць роднай мовы. А любяць яе па-сапраўднаму”, - расказвае Тарэса Кумішча ў газеце “Светлы шлях”.
Леанід Рыгоравіч паказвае вялікі стос пісьмаў да Алены Рудко ад Фёдара Янкоўскага, заснавальніка навуковай школы беларускай фразеалогіі, прафесара кафедры беларускага мовазнаўства Мінскага педінстытута. “Дачушка”, - менавіта так ён звяртаўся ў сваіх лістах да былой студэнткі. Іх сяброўскія адносіны, заснаваныя на глыбокім пазнанні роднай мовы, захаваліся да смерці “маэстра”.
Сярод сяброў настаўніцы быў і Міхаіл Ляпеха, захавальнік сядзібы Францішка Багушэвіча. “Ці не гэта сяброўства ў пэўнай ступені дапамагло Алене Віктараўне напісаць брашуру “Францішак Багушэвіч”, - цытую газетны матэрыял Леанарды Аляшэвіч, таксама былой настаўніцы беларускай мовы і літаратуры. - А як рыхтавалася аўтарка да адкрыцця музея ў Кушлянах! Не змагла пабыць на свяце, дзе хутка разышлася сярод удзельнікаў урачыстасці яе кніжачка, на жаль, без аўтографа. На маю просьбу даць аўтограф адказала: “Выйду з бальніцы – тады…”. Не выйшла…”.
Алену Рудко запрашалі выступіць на беларускім тэлебачанні, але таксама не атрымалася. Цяжкая, доўгая хвароба прыпыніла яе жыццё. Жанчыне было толькі 48 гадоў. 50-гадовы юбілей настаўніцы адзначалі ў яе роднай СШ №1. Сярод запрошаных гасцей – знаёмыя ўсе твары: у Смаргонь прыехалі вядомыя пісьменнікі, літаратуразнаўцы, фалькларысты… Людзі, якія былі з Аленай Віктараўнай на адной хвалі.
Алена Рудко вельмі любіла васількі. Яна памерла ў жніўні, калі гэтыя кветкі сваімі сінімі вочкамі выглядалі са спелага жыта. Памятаю, што ў дзень пахавання на яе магіле, сярод мора ружаў і гваздзік, я заўважыла прыгожы букет васількоў…
“Васільком у спелым жыце” назвала Алену Віктараўну яе сяброўка і калега Вольга Андрушчанка ў адным са сваіх “светлашляхаўскіх” нарысаў.