Дьону туох хомотто?
Сэрэйиллэрин курдук, киинэ кэнниттэн санаа атастаһыыта салҕанар. Мөккүөрэ да суох буолбат. Ол эрээри, мөккүөр атааннаһыыга буолбакка, төттөрүтүн, түмсүүгэ, түмүллүүгэ салайыахтаах, саҥаны, ордугу айыыга күөртүөхтээх. Бу киинэ саха ыччата төрөөбүт дойдутун устуоруйатын, литэрэтиирэтин, тумус туттар дьонун билэ-көрө сатыырыгар сирдиирэ саарбаҕа суох.
Устуоруйа – көрөн турбут курдук буолбат. Кини токурутуулаах, таайтарыылаах. Үйэлэргэ үһүйээн буолан кэлбит чахчылары тиһэн, улуу суруйааччыбыт хаалларбыт сүдү айымньыта киинэ буолан тахсыыта – аҕыйах ахсааннаах норуот улахан кыайыыта, киэн туттуута. Хартыынаҕа нуучча кэлиэн иннинээҕи кэмҥэ Хаҥалас ууһун аҕа баһылыга, саха саарына Тыгын Дархан норуоту сомоҕолуур, биир тыынныыр, или тэрийэр модун санаата ойууланар. Социальнай ситиминэн тахсар санаалары ырыттахха, биһирээччи да, сиилээччи да баар.
Айым: Киинэ былаһын тухары “сахалар манныктар” диэбит курдук, кыргыһыы, кыдыйсыы хартыыната олус элбэх.
Нууччалары бастакынан көрсөн, или-эйэни төрүттээбит Бороҕон аҕа ууһун баһылыга Лөгөй Тойону албын-көлдьүн, тылыгар турбат ньуолбар, дьахтарымсах, баламат киһи курдук көрдөрдүлэр. Элбэх көлүөнэҕэ холобурга тутуллан кэлбит чулуубут Майаҕатта Бэрт Хара уоспаҕа быһыта сиэппит сирэйдээх, аҥала аҥардаах, эбиитин албынынан ойох ыларга соруммут киһи быһыытынан ойууламмыта олус хомолтолоох.
Көрөөччүлэр бу улахан бырайыактан элбэҕи күүппүппүт да, киинэбит тас эрэ өттө солотуулаах, ис-хоһооно күөрэ-лаҥкы буолан үгүс көрөөччүнү хомотто. Уһун кэмҥэ көрөн олорбутум тухары сахалар бэйэ-бэйэбитин кыргыһар-кыдыйсар, ох саанан курдарыта ытыалаһар, үҥүүнэн-батаһынан өтөрүтэ түсүһэр, бэйэ-бэйэни албыннаһарбытын-таҥнарсарбытын эрэ көрдөрдүлэр. Сымыйа буолбатах, ол кыдьыкпыт билигин да баар. Онон бэйэбитин эмиэ түһэн биэрдибит. Ыччаттарбытыгар, атын да омуктарга маны туох диэн быһаарабыт? Мин санаабар, киинэ бүтүүтүгэр “биһиги, сахалар, омук быһыытынан иннибитигэр эрэллээхпит” диэн эрийэ охсон көрдөрүөхтээхпит хаалла. Киинэ эмиэ суруйуу курдук суоруллубат. Онон киинэ курдук улахан ускуустуба күүһүн дьон өйүгэр-санаатыгар дьайыытын туһаммакка хааллыбыт.
“Тыгын Дархан”: уһулуччулаах киинэ тула санаалар 1
Нууччалар бастаан кэлиилэригэр Бороҕон аҕа ууһун баһылыга Лөгөй Тойон дириҥ өйдөөх киһи буолан, кэлии омугу кытта эйэлээх олоҕу олохтоон, хаан тохтуутун тохтоппута, өлөр өлүүттэн быыһаабыта. Уус Алданнар Лөгөй Тойоммутун, Майаҕатта Бэрт Харабытын дьон киэнэ дьаабылара гынан көрдөрдүлэр. Киинэни устааччылар дьону сомоҕолуур оннугар атааннаһыыны күөттээбиттэригэр, дьиҥнээх устуоруйаны түҥ-таҥ туппуттарыгар тоҕо бүтүн улуус кыбыстыахтааҕый?
Ити көстүүнү сыыһа өйдөөһүн тахсыбатын курдук, харда суруктар эмиэ бааллар...
Саргылана НОЕВА, филология билимин хандьыдаата: Киинэни ырытыһыы кэлин "Эн эһэҥ мин эһэбин үөхпүт үһү" диэҥҥэ майгылыыр таһымҥа тиийэн хаалла. Оннук таһымҥа сылдьан маннык дириҥ айымньы түгэх кистэлэҥ идиэйэтин ситэри билбэккин. Үрдүттэн чычаастыы көрөр уонна дириҥник хорутан өйдүүр диэн атын. Тыгын курдук, уустук кэмҥэ уустук санааны ылынан, Или (государственноһы) олохтуу сатаабыт киһи судургу киһи буолбатаҕа өйдөнөр.
Бытархайдаһыы хайдыһыыны үөскэтэр, ону ааһан ыччат санаатын алдьатар, муннарар. Лөгөй чопчу биир киһи буолбатах. Бу – хомуур типиичэскэй уобарас. Айымньыга, киинэҕэ, театрга хайаан да антипод баарын курдук.
Тыгын туһунан номох үгүс. Лөгөйү эрэ кытта буолбакка, Бөрө Бөтүҥнэри (Аммаҕа олохтоох дьон), боотур уустары (чурапчылар), Ньырбачаан уолаттарын (кэлин Бүлүү улуустарын төрдүлэрэ) кытта эмиэ уустук сыһыаннаах этэ. “Биһиги киһибитин, Лөгөйү, атаҕастаабыттар” диэн айманыы оруна суох уонна аҕыйах ахсааннаах омук ортотугар улуустаһыы курдук саарбах дьыаланы күөртүүргэ төрүөт буолар. Айымньыны аахпыт орто, саастаах көлүөнэ дьон сыыһа сыһыаныттан ааҕа илик эдэр ыччат мунаах санааҕа, сыыһа түмүккэ кэлэр.
Киинэ итэҕэһэ суох буолбатаҕа биллэр. Улахан саҕалааһын син биир туох эмэ дьиэктээх буоллаҕа. Айымньы кээмэйэ улаханын, сюжетнай лииньийэтэ элбэҕин, персонаж үгүһүн, туруорар проблемата киэҥин учуоттаатахха, уустук матырыйаал буолара өйдөнөр.
Киинэни оҥорбут хамаанда оруннаах сыанабылга наадыйар. Көрөөччү араас. Хас биирдии көрөөччү киинэттэн арааһы кэтэһэр, бэйэтэ түмүк оҥорор, наадалааҕын эрэ булан ааҕар. Айымньыны ааҕыы кистэлэҥэ ол. Ким эрэ таптал, ким эрэ охсуһуу, кыргыс кэмин тиэмэтин, атыттар аҕа-оҕо сыһыанын, ким эрэ бөлөһүөктүү хайысха күүркэтиллэн көстөрүгэр интэриэстээҕэ буолуо. Мөккүөрү сөптөөх хайысхаҕа туһаайан, хата ыччаты литэрэтиирэҕэ, култуураҕа, төрүт устуоруйабытыгар сыһыарыахха, болҕомто тардыахха, пропагандалыахха. Тэйитимиэххэ, кэҕиннэримиэххэ.
Или-эйэни тэрийэ сатаабыт, номоххо киирбит, чулуу киһибит Тыгын уобараһын тула түмсүөҕүҥ.
Бу киинэ дьон муунтуйан олорор быыһык кэмигэр тахсыбыта – саамай тоҕоостоох. Чөмчөкөлөөхтөрбүт өр толкуйдаан, эттэнэн, санааларын, күүстэрин ууран туран оҥорбут үлэлэрин ааһан иһэн сиргэ-буорга тэпсимиэҕиҥ, күлгэ-буорга кубулутумуоҕуҥ. Далан “Тыгын Дархан” айымньытын ааҕа илик, ааҕыахтарын ыарырҕатар саха дьонугар уонна бүттүүн саха норуотугар талааннаах режиссербут Никита Аржаков, сценарий ааптара Владимир Кузьмин, оператора Юрий Бережнев, тыһыынчанан саха дьоно туохха да тэҥнэммэт улахан бэлэҕи оҥордулар.
Хаартыскалар exo-ykt.ru, news.ykt.ru саайтартан ылыныллылар.