Аммо бу глобал муаммоларга алоқамиз йўқ, дунёни яхши томонга ўзгартириш учун ҳеч қандай имкониятимиз, қурбимиз ва кучимиз йўқ дегани эмас. Биз ўз имкониятимиз, яхши одатларимиз, билим ва тажрибаларимиз, фарзандларга, ўзимиздан кичикларга маслаҳат, насиҳат, хулқ-атвор ва ижобий хатти-ҳаракатлар воситасида бераётган тарбиямиз орқали дунёнинг яхши томонга ўзгариши учун ҳисса қўшамиз.
Коррупция – фақат пора олиш ёки бериш эмас!
Энди мавзуни торроқ олсак. У бизнинг ҳаётимизга бевосита алоқадор бўлган мавзу – коррупция. Келинг, бу ҳақда сўзлашдан аввал коррупциянинг нима эканини тўлиқроқ тушуниб олайлик. Чунки одатда биз коррупция деганда фақат пора олиш ва беришни тушунамиз. Тўғри, бу ҳам коррупция. Аммо унинг қуйидаги шакллари ҳам бор:
талон-тарожлик;
фирибгарлик;
таъмагирлик;
ҳуқуқларни суиистеъмол қилиш;
манфаатлар тўқнашувидан фойдаланиш;
ноқонуний равишда нафақа ва имтиёзлардан фойдаланиш, ноқонуний мукофотлар;
таъсирга эга шахсларнинг арзандасига айланиб олиш;
таниш-билишчилик, ошна-оғайничилик;
ноқонуний хайрия ва ҳомийликлар...
Коррупция – улкан ижтимоий зўравонлик, халққа, одамларнинг ҳуқуқ ва манфаатларига қаратилган тажовуз. Лекин кўпчилигимиз буни англамаймиз, тан олмаймиз ёки ўзимизни ўзимиз алдаймиз. Ҳамма қилаяпти, ҳамма бераяпти, ҳамма... Мажбурман, бошқа йўли йўқ, энг осони шу, вақтим зиқ, балки ҳеч ким билмас... Ўзимизни қийнагимиз келмайди, бошқалардан устун бўлишни истамаймиз, кўзимиз оч – жиноят қилишга мойил ва ташнамиз. Бу каби иллатларни кейинги авлодларга мерос қолдираяпмиз. Ёшлар ўқиш, ишлаш, яшаш машаққатларига чидамсиз, тоқатсиз ва ҳаракатсиз бўлиб бораяпти.
Коррупциядан ким энг кўп зарар кўради?
Албатта оддий одамлар, аҳолининг заиф қатламлари – камбағаллар, уйсизлар (уйи йўқлар ҳам), оддий ишчилар, боқувчиси йўқ оилалар, болалар... Қайси даражадаги, қандай кўринишдаги коррупция ҳолати бўлмасин, унинг юки халқнинг елкасига юк бўлиб йиғилаверади. Масалан. Бир хорижий компания мамлакатга кириб келиш учун юқори лавозимли амалдорга катта миқдорда пора берди. Иш бошлаганидан кейин маҳсулоти ёки хизмати нархига ўша берган порасини ҳам қўшади: бир сўмлик нарса 1,2 ёки 1,5 сўмга айланади. Бу «устама» халққа сочиб юборилгани учун унинг оғирлигини сезмаймиз, аммо ундай нарсалар бир ёки ўнта эмас, минглаб, миллионлаб бўлса, зарралар мисқолларга, мисқоллар ботмонларга айланиб, оддий одамларнинг елкасини майиштириб юборади.
Мен бераётган пора, ноқоний фойдаланаётган имтиёз ёки нафақа халққа зиёни тегмайди, деб ўйласангиз, сизга ўхшаб ўйлайдиган яна миллионлаб кишилар борлигини тасаввур қилинг. Алалоқибат бу тушунчангиз ўзингизга зиён ва зарар эканини англаб етасиз. Чунки сиз бир томондан, яна бир одам эса бошқа бир томондан юлиш, талаш, тортиб олиш, ўзлаштириш, жиғилдонга уриш, қон қақшатиш билан шуғулланаяпсиз. Ишлатган свет, газ, сув пулини тўламаслик учун минг хил найранг ўйлаб топдик. Оқибатда кўплашиб бизга хизмат кўрсатган компанияларни сунъий ҳосил қилган ўпқонга улоқтирдик: улар ўзларини ўзлари эплай олмай қолди, ўз вазифаларини бажаришга на пули, на кучи қолди. Амалдорлар халқни, халқ эса «тепа»дагиларни айбдор қилди. Натижа нима бўлди, ким кўпроқ зарар кўрди? Халқ! Оддий одамлар, ўзимиз! Бу мисолни хоҳлаган соҳа, истаган ташкилот, у хоҳ давлат, хоҳ хусусий бўлсин, таққослаб кўраверинг. Худбинлигимиз, эгоистлигимиз, мумшиклигимиз фақат ўзимизга зарар бўлаяпти.
Коррупцияга қарши қандай кураша оламиз?
Коррупцияга қарши кураш, хусусан коррупция ҳолатларини аниқлаш ва фош этиш, айбдорларни жазолаш, сабаб ва оқибатларни бартараф қилиш бўйича давлатнинг ўз усуллари, воситалари, қонун-қоидалари бор. Аммо оддий, «кичкина» одамлар ҳам унга қарши кураша олади. Юқорида глобал муаммоларга қандай кураша олишимиз мумкинлигини айтиб ўтган эдим. Коррупцияга қарши курашда ҳам шундай йўл тутиш мумкин. Бунда биринчи ўринда ўзбек оналарига шундай хитоб қилган бўлардим:
Азиз оналар! Биз оналарни бошига кўтарган халқмиз. Ким бизни қандай ҳақорат қилса чидашимиз мумкин, аммо «онангни» деса ақлдан озар даражага етамиз, керак бўлса бўғзидан олиб, тилини ёки жонини суғуриб оламиз. Бу сизга қанчалик ғурур бағишлашини тасаввур қилиш қийин эмас. Келинг, шугина фазилатимиздан миллатимиз, давлатимиз равнақи йўлида фойдаланайлик, зора нафи тегса. Болангиз гапни тушунадиган, сўзлар моҳиятини англаб етган вақтда унга қуйидаги гапларни айтиб қўйсангиз:
«Болам, биламан, бир куни катта одам бўласан, катта-катта мансабларда ишлайсан, катта одамлар билан гаплашасан, бирга ишлайсан. Ўша вақтлар келганида менинг бир гапим қулоғинг остида янграб турсин: ҳеч қачон пора олма, ҳеч кимга пора берма! Менга (ва отангга), аёлинг, болаларингга ҳаром пул олиб келма, ўзингни ва бизларни ҳаром ишларга аралаштирма. Пора ишларингни биз биламизми, йўқми, қатъи назар, агар шундай қилсанг, мен сендан, сенга берган оқ сутимдан икки дунёда ҳам рози бўлмайман!»
Дўстлар! Поранинг, коррупциянинг катта-кичиги, арзирли-арзимаси бўлмайди! Бир сўм ҳам пора, навбатда турмаслик учун танишингга қўнғироқ қилишинг ҳам коррупция! Буларнинг барчаси бир кун келиб ўзингизга, болангизга, яқинингизга қайтади. Биз андиша, ўзбекчилик, одамгарлик, деб кўп нарса йўқотдик, жуда кўп қийинчилик ва машаққатларга учрадик. Ҳозир ҳам қийин шароитда яшаётганимизни сезганимиз, ҳис қилганимизча йўқ. Ҳақиқатга тик қараш, ҳақ-ҳуқуқларимизни талаб қилиш, ҳар нарсада, ҳам бир масалада энг яхшисига лойиқ эканимизни англаб етиш вақти келди.
Бирор масалада олдига кирганингиз амалдор, мутасадди давлат берган ойлик ва шартларга рози бўлгани учун ўша ерда ишлаяпти, ўша маоши, мансаб ваколатларида сизнинг ҳам ҳаққингиз бор. Сиз унинг олдига боришингиз ва ҳожатингизни айтишингиз учун ҳам у ўша ерда. Буларни у билмаса ҳам сиз билинг ва сизга энг муносиб шаклда муомала қилиши, ҳожатингизни ваколати доирасида ўз вақтида ва сифатли адо этиши – унинг вазифаси, бурчи ва мажбурияти. Агар у зиммасидаги бурчи ва мажбуриятларини адо этмаса, бу ҳақда юқори органларга мурожаат қилишингиз асло «козёллик», сотқинлик, хоинлик эмас! Аксинча, жамият ўнгланиши, аҳволимиз яхшиланиши, сиздан кейингилар сиз дуч келган қийинчилик ва адолатсизликларга дуч келмаслиги учун бажаришингиз шарт бўлган мажбуриятдир. Агарда ҳамма ушбу мажбуриятни адо этса, жуда яқин келажакда чинакам фаровон ҳаёт кечиришни бошлаймиз.
PS: Ҳозирги ҳолатлардан хулоса чиқариб айтиш мумкинки, коррупция ҳолатлари бўйича ҳамманинг ҳам мурожаатлари, даъволари қаноатлантирилаётгани йўқ. Аммо бу умидсизликка сабаб бўлолмайди. Бир порахўр амалдор ҳақида жуда кўп мурожаатларнинг келиши албатта эътиборсиз қолмайди. Энг муҳими бирдам ва бардам бўлиш, лоқайдлик, ўзгалар муаммосига эътиборсизлик, менга нима, нима алоқаси бор, деган тушунчалардан йироқ бўлиш лозим. Унутманг, бугун у, эртага эса сиз!
Фото: lexcorpus.ru