Проекттарҙың иң кәрәклеһе генә тормошҡа ашырыласаҡ

Фекер алышыуҙа республиканың юғары уҡыу йорттары вәкилдәре — Өфө фәнни-техник университеты, Өфө дәүләт нефть-технология университеты, Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты, Рәсәй Фәндәр академияһының Өфө федераль тикшеренеү үҙәге һәм Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы вәкилдәре ҡатнашты. Сессияның маҡсаты — Өфөнөң юғары уҡыу йорттары араһындағы кампусы 2025-2030 йылдарға әҙерләнгән эшмәкәрлеге программаһына яңы гуманитар йүнәлеш индереү. Был Башҡортостандың күп милләтле һәм күп динле кешеләренең тарихи хәтерен, милли һәм мәҙәни үҙаңын һаҡлауға булышлыҡ иткән фәнни тикшеренеүҙәргә булышлыҡ итеү, шулай уҡ социаль үҫеш өлкәһендә идара итеүҙең яңы алымдарын булдырыу өсөн кәрәк. Хәтерегеҙгә төшөрәбеҙ, 2023 йылда раҫланған Өфөнөң юғары уҡыу йорттары араһындағы кампусы эшмәкәрлеге программаһына дүрт өҫтөнлөклө йүнәлеш — «Һанлы һәм «йәшел» химия, «Алдынғы етештереү технологиялары һәм инженерия», «Биомедицина һәм генетика» һәм «Яңы йәшәү мөхите» ингән. Хәҙер уларға гуманитар йүнәлештең ҡатмарлы проекттарын тормошҡа ашырыуҙы — тарих, социология, политология, хоҡуҡ, иҡтисад, фәлсәфә, мәҙәниәтте өйрәнеү, этнография һәм филология өлкәһендә тормошҡа ашырыуҙы өҫтәргә ниәтләйҙәр. «Беҙҙең Өфөнөң юғары уҡыу йорттары араһындағы кампусы биш йыл самаһы эшләй һәм бер нисә мөһим стратегик фәнни йүнәлеште үҙләштереүҙе билдәләүсе паровоз булараҡ сығыш яһаны. Федераль статусҡа ғариза биргәндә техник һәм тәбиғи фәндәр буйынса тикшеренеүҙәрҙе өҫтөнлөклө векторҙары итеп билдәләнек. Ул ваҡытта был иң өмөтлө йүнәлеш булып тойолдо, сөнки беҙ конкурс һайлап алыуҙы уңышлы үтеү өсөн ярыштыҡ, — тине төбәк башлығы Радий Хәбиров осрашыу башында. «Әммә гуманитар өлкә, ҡыҙғанысҡа ҡаршы, ситтә ҡалды. Тормош күрһәтеүенсә, гуманитар аспекттарға, шул иҫәптән сәйәсәткә, этникаға, граждандар мөнәсәбәттәренә, мәҙәниәткә һәм телдәргә ҡағылышлы бөтә нәмә бик мөһим. Башҡортостан Башлығы билдәләүенсә, фәнни-ағартыу өлкәһен үҫтереү буйынса эре федераль программаларҙа гуманитар тикшеренеүҙәрҙе берләштергәнгә тиклем республика был өлкәләге проекттарға, асылда, дәүләт тәртибе шарттарында ярҙам итергә әҙер. – Был теманы һәр кем төрлөсә аңлай. Илебеҙҙең төп байлығын – милләт-ара һәм конфессия-ара берҙәмлекте һаҡлап ҡалыу өсөн тәү ҡарашҡа власть һәм йәмғиәт нимә эшләргә кәрәклеген аңлау мөһим, тип уйлайым. Һеҙҙең тәҡдимдәрегеҙ һәм проекттарығыҙ араһында был мәсьәләнең сиселешен теләр инем, — тип һыҙыҡ өҫтөнә алды республика Башлығы. Гуманитар тикшеренеүҙәр өлкәһе шулай уҡ төҙөлөп ятҡан Өфөнөң юғары уҡыу йорттары араһындағы кампусы ла үҙенең лайыҡлы урынын аласаҡ. «Быйыл кампустың беренсе этабы — IQ Park асылды. Планда 2024 йыл аҙағына дөйөм майҙаны 5,5 мең квадрат метр тәшкил иткән 21-се Сбермәктәбе менән бергә геном үҙәген сафҡа индерергә ниәтләнәбеҙ. Кампустың беренсе этабын асыу тантанаһында Рәсәй Президенты Владимир Владимирович Путин, белем биреүҙән тыш, был киңлек тә ғилми-ағартыу үҙәгенә әйләнергә тейеш, тип һыҙыҡ өҫтөнә алды. Шуға күрә бында Рәсәй география йәмғиәтенең, Рәсәй тарихи йәмғиәтенең, Знание йәмғиәтенең төбәк бүлексәләре киләсәге тураһында килешеүҙәр бар. Кампус даими фәнни тикшеренеүҙәр, шул иҫәптән гуманитар фәндәр мөхитен булдырасаҡ”, - тине Радий Хәбиров. Стратегик сессияла ҡатнашыусылар биш төркөмдә эшләне. Улар республиканы үҫтереүгә һәм төбәктең ыңғай имиджын булдырыуға йүнәлтелгән проекттар әҙерләне. Шулай итеп, беренсе төркөм вәкиле Илшат Бәхшиев «Бөйөк Урал: һанлы археология» башланғысы менән таныштырҙы. Һүҙ балаларҙы һәм өлкәндәрҙе археологик тикшеренеүҙәргә йәлеп итеү һәм археологтар һәм туғандаш һөнәрҙәр ғалимдары, шул иҫәптән сит ил партнерҙары менән тәжрибә алмашыу өсөн һанлы майҙансыҡ булдырыу хаҡында бара. Һанлы археология үҫешенең перспективалары тураһында һөйләгәндә, Башҡортостан Башлығы буласаҡ Евразия күсмә цивилизациялар музейының фәнни- мәҙәни-тарихи проекты флагман булырға тейешле ролен юғары баһаланы. — Һанлы археология — Евразия күсмә цивилизациялар музейын булдырыу юлының иң мөһим өлөшө һәм башы. Был проект өҫтөндә бер йыл инде ҙур эш алып барыла, — тип Радий Хәбиров. – Ул ғәҙәти мәғәнәлә музей булмаясаҡ. Был күләмле проект фәнни тикшеренеүҙәрҙең, шул иҫәптән археологияның бик аяуһыҙ, стратегик йүнәлештәрен булдырған. Шуға күрә тәҡдим ителгән проектты тормошҡа ашырғанда ошо пункттарҙы иҫәпкә алырға кәрәк. Республика Башлығына тәҡдим ителгән сираттағы проект - "Һанлы филология". Башҡортостан халыҡтарының төп телдәрендә мобиль ҡушымталар ярҙамында уҡытыу курстарын ойоштороуҙы, урыҫ телендә хеҙмәт мигранттарын әҙерләүҙе, башҡорт теленең абруйын күтәреү өсөн «Gramota.ru» аналогияһы буйынса «Belemle.ru» мәғлүмәт платформаһын үҫтереүҙе үҙ эсенә ала. "Тәҡдим ителгән проекттарҙың йәмғиәт өсөн файҙалы булыуы мөһим. Шуға күрә һеҙҙән рациональ тәҡдимдәр кәрәк. Мәҫәлән, мигранттарҙы әҙерләү - яҡшы. Тик уны киңерәк ҡарарға кәрәк — лингвистик контекста ғына түгел, социаль һәм мәҙәни адаптация, мәҫәлән, уларға тәртип ҡағиҙәләренә өйрәтеү. Ә ғилми берләшмә беҙҙең республикаға күскәндә был кешеләрҙе йәмғиәткә интеграциялауҙың һөҙөмтәле юлдарын уйлай алыр ине, — тине төбәк башлығы Радий Хәбиров. — Башҡорт теле тураһында һүҙ барһа, Башҡортостан уны лингвистик ҡиммәт булараҡ һаҡлау һәм үҫтереү өсөн ҡеүәтле фәнни-педагогик нигеҙгә эйә. Моғайын, бында тел тураһында кешеләр менән уларҙы берләштереүҙең уникаль аралашыу сараһы итеп күберәк уйларға кәрәктер. Өсөнсө төркөм вәкиле Арсен Шәйәхмәтов «Волга-Урал өлкәһенең тарихи-мәҙәни энциклопедияһы урта быуаттарҙан алып бөгөнгө көнгә тиклем» географик мәғлүмәт системаһын булдырыу проекты тураһында һөйләне. Һүҙ боронғо ҡулдан яҙылған текстарҙы танырға мөмкинлек биргән программа пакетын эшләү, шулай уҡ башҡорт халҡы фольклорының аудиовизуаль карта индексын булдырыу, Волга-Урал өлкәһе тарихы һәм этнографияһы буйынса видео дәрестәр һәм телетапшырыуҙар серияһын булдырыу тураһында бара. Бынан тыш, төркөм власть органдары менән йәмғиәт араһында бәйләнештәр ойоштороу, лидерлыҡ оҫталығын үҫтереү буйынса иң яҡшы муниципаль практикалар атласы баҫтырып сығарырға тәҡдим итте. «Республика Хөкүмәтенең гуманитар фәндәр буйынса ғалимдарға биргән бойороғо кешеләрҙең тормошон яҡшыртыуға, социаль-сәйәси хәлдең тотороҡлоғон нығытыуға, рухи-әхлаҡи нигеҙҙәргә, хоҡуҡ тәртибенә йүнәлтелгән», — тине өлкә башлығы Радий Хәбиров. «Мәҫәлән, бөгөн хәл ителергә тейешле киҫкен мәсьәләләр араһында кибер мутлашыуҙарҙан һаҡланыу ҙа бар. Был теманы үҫешкә – халҡыбыҙҙы нисек һаҡларға кәрәклеген үҙегеҙгә алырға кәңәш итер инем. Башҡортостан Фәндәр академияһының Стратегик тикшеренеүҙәр институты директоры Владимир Савичев "Һанлы архив" проектын граждандар йәмғиәтен үҫтереүҙә гуманитар фәндәрҙең роле һәм һанлы технологиялар ярҙамында гуманитар белемде һаҡлау буйынса тәҡдимдәр индерҙе. Бының өсөн төбәк-ара «мәғәнәләр фабрикаһын» һәм мәғлүмәт йәмғиәтенең фәнни-ағартыу үҙәген булдырыу тәҡдим ителә. Ғалим билдәләүенсә, Рәсәйҙә, шулай уҡ бөтә донъяла яңы мәғлүмәт йәмғиәте төҙөлә, социаль селтәрҙәр йәш быуындың аңына көслө йоғонто яһай. Шуға күрә традицион ҡиммәттәрҙе иҫәпкә алып тормоштоң һәм ижтимағи мөнәсәбәттәрҙең яңы моделен булдырырға кәрәк. Башҡортостан башлығы билдәләүенсә, йәштәргә ҡағылышлы проекттар ҡыҙыҡлы һәм мөһим, бигерәк тә патриотик һәм әхлаҡи тәрбиә өлкәһендә. - Һеҙ дөрөҫ бурыстар ҡуйҙығыҙ, әммә фәнни тәҡдимдәрегеҙҙе тормошҡа ашырыу механизмы мөһим. Проекттарҙы тормошҡа ашырыу технологияһы булырға, барыһы ла йөкмәткеле булырға тейеш, — тине төбәк башлығы Радий Хәбиров. – Иң тәүҙә йәш кешенең нисек үҫеүе, ниндәй әхлаҡи күрһәтмәләргә эйә булыуы мөһим. Был тема буйынса фекер алышыуҙы ӨДНТУ кафедраһы доценты Михаил Бреслер дауам итте, ул «Приоритет 2030» федераль проекты сиктәрендә университет йәш быуынға тикшеренеү үткәрә, тип белдерә. Ул, йәштәр ваҡытының күп өлөшөн гаджеттар менән йә өйҙә үткәрә, тигән дөйөм ҡабул ителгән фекергә ҡарамаҫтан, ысынында иһә йәштәр дуҫтары менән йәнле аралашыуҙы өҫтөн күрә һәм социалләшеүҙән ҡурҡмай, тип күрһәтте. Үҙ проекттарын тормошҡа ашырыу механизмы булараҡ, университет ғалимдары ҡыҙыҡһыныу тыуҙырған йәштәр берләшмәһен булдырырға тәҡдим итә. Башҡортостан башлығы Радий Хәбиров был тәҡдимде хупланы һәм республика йәштәр киңлектәрен булдырыу юлын һайланы, тип билдәләне. «Өфөлә Йәшлек йорто асылды, әммә әлегә эштең нисек барыуы, арауыҡтың эске тултырмаһы тураһында һорауҙар тыуа. Унда тормош йылдам барырға тейеш, ә йәштәр унда үҙҙәренең йорто кеүек барырға тейеш», — тип аңлатты төбәк башлығы. Гуманитар һәм туризм университетының гуманитар һәм социаль фәндәр институтының ғилми эш буйынса директор урынбаҫары Наталья Лавренюк-Исаева "Ижади капиталистар" проекты менән таныштырҙы. Башҡортостандың ижади баш ҡалаһы өсөн һанлы майҙансыҡ булдырыуҙы күҙ уңында тота. Тағы ла бер бурыс — йәштәрҙең ижади берләшмәләрен, ижади тармаҡтар баҙарын һәм муниципалитеттарҙың ижади кластерҙары селтәрен булдырыу. Республика Башлығы Радий Хәбиров проекттың төп идеяһын ыңғай баһаланы. Ул уҙған аҙнала Стәрлетамаҡта «Купец 2.0» ҡунаҡсыллыҡ фестивале сиктәрендә республиканың ижади тармаҡтары вәкилдәре менән осрашты. Был ғәмәлдә иҡтисадта республиканың йәлеп итеүсәнлеген арттырыу өсөн эшләйәсәк яңы өлкә. Ә ғалимдар йәмәғәт киңлектәрен булдырыу, этник кейем тегеү, халыҡ сәнғәте һәм һөнәрселек өлкәһендә эшләү менән шөғөлләнгән компаниялар араһында үҙ проектын тормошҡа ашырыу өсөн сәнәғәт партнерҙары таба ала. Стратегик сессияла Гуманитар һәм туризм университетының хоҡуҡ институты ғалимдары Ислам хоҡуҡиәте буйынса белем биреү программаһын проектлауҙары хаҡында уртаҡлашты, ул Рәсәйҙең мосолман берләшмәһендә киң яуап табасаҡ. Башҡортостан башлығы Радий Хәбиров билдәләүенсә, яңы һөнәр буласаҡ уҡыусылар өсөн ҡыҙыҡлы булырға мөмкин. Стратегик сессия йомғаҡтары буйынса журналистарға биргән интервьюһында Республика Башлығы билдәләүенсә, аныҡ һөҙөмтә тәҡдим иткән проекттар финанслау аласаҡ. "Бөгөн йәштәр берләшмәһен һәм ижади тармаҡтарҙы формалаштырыу буйынса ҡыҙыҡлы тәҡдимдәр булды. Йүнәлештәр күп — милләттәр, тарих, мәҙәниәт, телдәр бар. Республика ғилми тикшеренеүҙәрҙе финанслауға әҙер, тик халыҡҡа, йәмғиәткә, илгә файҙа килтерәсәктәр генә тормошҡа ашырыласаҡ, — тип йомғаҡ яһаны Радий Хәбиров. – Маҡсаттарыңа өлгәшеү өсөн ғәмәлдәрҙең ябай, аңлайышлы исемлеге булырға тейеш. Мәҫәлән, йәштәрҙе патриотик тәрбиәләү мәсьәләләрендә рухи-әхлаҡи ҡиммәттәр, милләт-ара мәсьәләләр тәү сиратта булырға тейеш”. Фотолар Башҡортостан Башлығы сайтынан алынды.