Ваҡыт та уны еңә алмай Тормошобоҙға ҙур үҙгәрештәр, яңы технологиялар, мөғжизәле асыштар алып килгән XXI быуатта ла насар ғәҙәттәрҙән ҡотола алмайбыҙ. Шуларҙың бер ниндәй заман үҙгәрештәренә лә бирешмәгәне тәмәке тартыуҙыр, моғайын. Быуаттарҙан-быуаттарға күсеп килгән ғәҙәт менән көрәшеү ҙә ҡайһы саҡ файҙаһыҙ кеүек тойола, сөнки был “мода” өлкәндәрҙе лә, үҫмерҙәрҙе лә үҙенә йәлеп итә. Ҡайҙан килеп сығып, аңыбыҙҙы томалаған, сәләмәтлегебеҙгә зыян килтергән, бәйлелеккә дусар иткән был ғәләмәт? Уның тарихына ҡыҫҡаса ғына байҡау яһайыҡ. 1492 йылда Колумб Американы асҡандан һуң, индеецтар уға бүләккә кипкән тәмәке япраҡтарын килтерә. Ошонда тәү тапҡыр тәмәке еҫен еҫкәгән европалылар унан айырыла алмай, тәүге тәмәкеселәр – тап улар. Шулай итеп, Европаға барып эләккән тәмәке донъя буйлап тарала башлай. Дин әһелдәре тәмәке тартыуҙы тыйып ҡарай, хатта сиркәүҙән ситләтәләр. 2005 йылда тәмәке эпидемияһына ҡаршы 40 илдә ҡабул ителгән Тәмәкегә ҡаршы көрәш буйынса рамкалы конвенция көсөнә инде. Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы тарафынан да тәмәке тартыуға ҡаршы программа пакеты эшләнде. Төп маҡсаты – тәмәке тартыуҙы иҫкәртеү сәйәсәтен үткәреү, кешеләрҙе зарарлы тәмәке төтөнөнән ҡурсалау, насар ғәҙәттән ҡотолорға теләүселәргә ярҙам итеү, тәмәке көйрәтеү хәүефен иҫкәртеү, тәмәке рекламалауҙы тыйыу, тәмәке продукцияһына һалымды арттырыу. Ҡайҙа, ниндәй тәртип? Европа илдәренә сәфәргә барырға йыйыныусылар тәмәке көйрәтеүгә бәйле закондар менән танышырға тейеш. Мәҫәлән, Германияла транспортта, хатта таксиҙа ла тартыу тыйыла. Страховка иғәнәһе тәмәкәселәр өсөн 40 процентҡа ҡиммәтерәк. Италияла ла тәмәкеселәрҙе яратмайҙар. Полицейский йәмәғәт транспортында сигарет тотҡаныңды күреү менән килеп етәсәк һәм штраф һаласаҡ. Бала йәки ауырлы ҡатын эргәһендә тартҡаныңды күрһәләр, 1500 евро аҡсаңды әҙерләргә тура киләсәк. Скандинавия илдәрендә көрәш алымдары башҡаса. Уларҙың хөкүмәттәре сигареттарға хаҡ күтәреүҙе иң тәьҫирле сара тип иҫәпләй һәм шулай эшләй ҙә. 2004 йылда хаҡтарҙың кинәт арттырылыуы тәмәкеселәрҙең һанын ҡырҡа кәметергә ярҙам иткән. Британияла ни бары өс урында тартырға мөмкин: өйөңдә, ҡунаҡхана номерында һәм төрмәлә. Законды боҙһаң, һине 2500 фунтлыҡ штраф көтә. Нидерландта, киреһенсә, тәмәкегә ҡаршы көрәштә дәртләндереү сараларын ҡулланырға тырышалар. Кем насар ғәҙәтенән ҡотолған йәки бер ваҡытта ла тәмәкене ауыҙына алмаған – уларҙың эш хаҡына ярайһы күләмдә аҡса өҫтәлә! АҠШ-а һәр штаттың үҙ ҡағиҙәһе. Унда тәмәкегә үрелеүҙе тыйған мөһим сәбәп бар: был – медицина страховкаһы. Тәмәкеселәр өсөн уның хаҡы күпкә ҡиммәт. Азия илдәренең күбеһендә бер нисә быуаттар буйына тәмәкегә ҡаршы көрәштә ҡәтғи закондар йәшәй. Уларҙа штраф һалыуҙан тыш, төрмәгә ултыртыуҙары ла мөмкин. Рәсәйгә тәүге тапҡыр тәмәкене 16-сы быуатта инглиз сауҙагәрҙәре алып килә. Тәүҙә ул бик популяр була, аҙаҡ тартыуҙы сикләүҙәр, тыйыуҙар башлана. XX быуаттың егерменсе йылдарында Рәсәй интеллигенцияһы араһында тартыу айырыуса киң тарала. Бары быуаттың икенсе яртыһында ғына тәмәкене сәләмәтлек өсөн зарарлы тип иҫәпләй башлайҙар. Илдә тартыуға ҡаршы закондар сығарыу яҡшы һөҙөмтә бирҙе, “Тәмәке тартыуҙы сикләү тураһында”ғы федераль закон көсөнә инеү менән тәмәке продукцияһын һатыу һәм насар ғәҙәттәр таралыуы 40 проценттан ашыуға кәмене. Тәмәкегә ҡаршы байрамдар ойоштороу ошо проблеманы йәмәғәт ҡарамағына сығарырға, фекер алышырға, уның зыяны тураһында аңлатыу эштәре алып барырға мөмкинлектәр аса. 31 майҙа һәм ноябрҙең өсөнсө кесе йомаһында тәмәкегә ҡаршы көрәш көндәре үтеүе шуға асыҡ миҫал.