Башҡортостан һәм Беларусь – күптәнге партнерҙар. Сауҙа-иҡтисади хеҙмәттәшлек тураһында килешеүгә 1999 йылдың июлендә үк ҡул ҡуйыла, ә 2001 йылда Өфөлә Белоруссияның Рәсәй Федерацияһындағы илселегенең бүлексәһе асыла. 2021 йылдан Минскиҙа Башҡортостандың вәкиллеге эшләй. Төбәкте коммуналь, ауыл хужалығы техникаһы, аҙыҡ-түлек һәм еңел сәнәғәт ҡыҙыҡһындыра. Беларуссияға Башҡортостан химия сәнәғәте продукцияһын, металдарҙы, быяла һәм уларҙан изделиеларҙы экспортлай. Яҡтар туризм, мәҙәниәт өлкәһендә әүҙем хеҙмәттәшлек итә. Мәғариф өлкәһендә үҙ-ара эш итеү пландары бар. Башҡортостан Республикаһы Башлығы Радий Хәбиров Sputnik Беларусҡа эксклюзив интервьюһында ике яҡлы хеҙмәттәшлектең перспективалы йүнәлештәре тураһында һөйләне. – Радий Фәрит улы, һеҙ Беларусь менән сауҙа-иҡтисади һәм башҡа мөнәсәбәттәрҙең үҫешен нисек баһалайһығыҙ? Дуҫ булмаған илдәрҙең санкциялары уларға өҫтәмә импульс бирҙе тип әйтергә мөмкинме? – Хәйерле көн. Беҙ Беларусь Республикаһын беҙҙең төп партнерыбыҙ тип иҫәпләйбеҙ. Шул уҡ ваҡытта тышҡы иҡтисади партнер ғына түгел, сөнки мәҙәниәт, гуманитар, социаль өлкәлә лә беҙҙә һәр яҡлап хеҙмәттәшлек бар. Ошоноң нигеҙендә беҙ мөнәсәбәттәрҙе үҫтереүгә һәм ошо мөнәсәбәттәрҙең перспективаларына етди иғтибар бүләбеҙ. Әлбиттә, беренсеһе – тауар әйләнеше, һәм беҙ уның үҫеше өҫтөндә әүҙем эшләйбеҙ. Билдәле бер уңыштар һәм бурыстар бар. Атап әйткәндә, һуңғы йылдарҙа Беларусь Республикаһынан Башҡортостан Республикаһына импорттың артыуын күрәбеҙ. Был бик ҡыуаныслы. Дөйөм алғанда, Белоруссия менән Рәсәй Федерацияһы араһындағы айырым мөнәсәбәттәрҙе иҫәпкә алғанда, беҙҙең төп бурысыбыҙ – сәнәғәт кооперацияһы. Беҙ хеҙмәттәшлекте артабан да дауам итергә, уртаҡ предприятиелар, уртаҡ продукттар булдырырға теләйбеҙ. Санкцияларға килгәндә, улар беҙҙең оппоненттарыбыҙ өсөн көтөлмәгән йоғонто яһаны: беҙ тағы ла тығыҙыраҡ хеҙмәттәшлек итә башланыҡ. Әгәр сәнәғәт кооперацияһы мәсьәләһен ҡараһаҡ, уның сиктәрендә төрлө изделиеларҙың 350-нән ашыу төрө барлыҡҡа килгән. Был продукция Башҡортостан һәм Белоруссия предприятиеларының берлектәге хеҙмәте иҫәбенә формалаша. Тимәк, беҙ импортты алмаштырыу бурысын тыныс һәм ышаныслы үтәйбеҙ. Мәғлүмәт: Рәсәй Федерацияһының федераль таможня хеҙмәте мәғлүмәттәре буйынса, 2024 йылдың ғинуар-ноябрь айҙарында Беларусь Башҡортостан Республикаһының тышҡы сауҙа әйләнешендә 5,4 процент өлөш менән Башҡортостандың тәүге 10 контрагент иле иҫәбенә инә. Башҡортостан менән тышҡы сауҙа әйләнешенең Беларусь Республикаһы менән экспорт өлөшө 46,9 процент, импорт өлөшө 53,1 процент тәшкил итә. Эйе, ысынлап та, беҙ Белоруссияла йыш булабыҙ, сөнки даими бәйләнешһеҙ, бөтә кәрәкле процестарҙы даими көйләмәйенсә, уңышҡа өлгәшеп булмай. Беҙ барыбыҙ ҙа 2022 – 2024 йылдарҙа Белоруссия коллегалары менән берлектә төҙөлгән юл картаһына ярашлы эшләйбеҙ. Әле 2025 – 2027 йылдарға иҫәпләнгән яңы хеҙмәттәшлек юл картаһы бар. – Сағыштырмаса күптән түгел Башҡортостанда “Амкодор” техникаһын йыйыу производствоһы булдырылды. Берлектәге проекттың үҙенсәлеге нимәлә? – Ысынлап та, беҙ 2022 йылда тиҙ арала 20 мең квадрат метрлыҡ производство биналары менән ҙур предприятие төҙөнөк. Предприятие Башҡортостан Республикаһы өсөн генә түгел, Волга буйы округы өсөн дә кәрәкле продукция сығара. Хәҙер бөтә механизмдарҙы көйләү бара. Был предприятие һөҙөмтәле үҙ-ара сәнәғәт кооперацияһының яҡшы миҫалы тип иҫәпләйем. Әлеге ваҡытта тағы бер яҡшы миҫал бар: Минск автозаводы менән Өфө трамвай-троллейбус заводы араһында хеҙмәттәшлек итеү. Был – “Горожанин” троллейбустарын етештереү. Был популяр троллейбусҡа Рәсәй Федерацияһында сират тора. Сират шул тиклем ҙур, хатта Башҡортостан да сиратҡа баҫып һатып ала алмай, сөнки контракттар быға тиклем төҙөлгән. Хәҙер шулай уҡ Башҡортостанда комплектлаусы материалдар етештереүҙе арттырыу, күберәк троллейбустар етештереүҙе яйға һалыу мәсьәләләре тора. Беҙҙә Минск трактор заводы менән бик яҡшы хеҙмәттәшлек итәбеҙ. Хәҙер беҙ гусеницалы тракторҙарҙы йыйыу эшен башлайбыҙ. Әлегә машина комплекттары күләме ҙур түгел, һәм беҙ ошоно киңәйтергә теләр инек, сөнки Башҡортостандың агросәнәғәт комплексына бер нисә мең трактор йәлеп ителгән. Хәҙер беҙ хеҙмәттәшлектең юғары этабына табан атланыҡ. Белорус коллегалар менән берлектә Башҡортостанда индустриаль-инвестиция кластерын булдырыу өҫтөндә эшләйбеҙ. Был - Рәсәй Федерацияһында сит ил етештереүселәре ҡатнашлығында кластер булдырылған беренсе тәжрибә. Бында федераль ҡануниәтте үҙгәртергә кәрәк. Беҙ Федерация Советы менән закондар сығарыу инициативаһын ҡараныҡ. Яҡын арала уны индерербеҙ, тип уйлайым. Белоруссия һәм Башҡортостан предприятиеларын берләштереү һәм кластер сәнәғәт кооперацияһы сиктәрендә мөмкин булған ярҙам сараларын ошо кластерға һалыу тора. Мәҫәлән, “АльденаГрупп” менән беҙ Башҡортостанда, беҙҙең айырым иҡтисади зонала, аккумулятор батареялары өсөн сепарат етештереүҙе асыу йәһәтенән эшләйбеҙ. Был да яҡшы проект, һәм беҙ компанияның үҙ идеяһын тормошҡа ашырыуын бик теләйбеҙ. Проект эштәре бара ла инде. Башҡортостан һәм Белорус етештереүселәренең компетенциялары берләшкәндә, продукттың күпкә юғары технологик кимәле барлыҡҡа килә. Һәм был - беҙҙең төп бурысыбыҙ. – Башҡортостан бик күп төрлө белорус техникаһын һатып ала. Уның гарантиялы хеҙмәтләндереү мәсьәләһе нисек хәл ителә? – Бында МАЗ менән эшләүебеҙҙең миҫалын килтерергә мөмкин. Өс йыл элек беҙгә компания мөрәжәғәт итеп, Минск автозаводының ҙур булмаған һатыу үҙәге төҙөү өсөн участка бүлеүҙә ярҙам итеүҙе һораны. Был - бәләкәй генә үҙәк. Әйткәндәй, беҙ уны Беларусь Премьер-министры Роман Головченко менән бергә астыҡ. Үҙәк эшләй башланы, һәм ошо өс йылда компания Башҡортостан биләмәһендә автомобилдәр һатыу күләме буйынса яҡшы күрһәткестәр күрһәтте. Күптән түгел уның вәкилдәре беҙгә сервис үҙәген төҙөү өсөн ер участкаһы биреүҙе һорап мөрәжәғәт итте, сөнки республикабыҙҙа МАЗ автомобилдәренең байтаҡ өлөшө һатылған. Әлбиттә, уларҙы техник хеҙмәтләндереү, капиталь ремонтлау һәм башҡалар кәрәк, һәм беҙ был эште алып барабыҙ. “Амкодор” менән дә шундай уҡ тарих бар. Һуңғы өс йылда беҙ Белоруссияла күп коммуналь техника һатып алдыҡ. Был техниканы коммуналь хеҙмәткәрҙәр бик оҡшата. Улар шул тиклем күп йыйылған, хатта сервис үҙәген булдырырға кәрәк. Ошо йүнәлештә лә эш алып барыла. Белоруссиянан әүҙем һатып алған ауыл хужалығы техникаһы менән дә шундай уҡ тарих. Хәтерегеҙгә төшөрәм: “Росагролизинг” буйынса булған финанс инструменттары белорус техникаһына ла таралған – лизингҡа һатып алыу мөмкинлеге бар. Тимәк, бөтә йүнәлештәр буйынса тиерлек беҙ артабан, тәрән кооперацияға барабыҙ. – Рәсәй һәм Беларусь санкциялар фонында “Освей” самолетын етештереү буйынса берлектәге проектты үҫтерергә ниәтләй. Өфөлә профилле юғары уҡыу йорто бар, унда авиация двигателдәре буйынса белгестәр әҙерләйҙәр. Белоруссия өсөн кадрҙар әҙерләү мәсьәләһе ҡараламы? – Ысынлап та, Башҡортостан – самолеттар өсөн двигателдәр эшләү өлкәһендәге компетенция үҙәге. Был бик юғары технологик кимәл, һәм шуға ярашлы фәнни-техник эш бик үҫешкән. Авиация университетын һәм Башҡорт дәүләт университетын берләштергән Өфө фән һәм технологиялар университеты был йүнәлештә флагман булып тора. Беҙҙә алдынғы инженерлыҡ мәктәбе эшләй. Белорус студенттарын беҙҙең университетта уҡытыу мөмкинлеген бирергә әҙербеҙ. Бында төрлө варианттар бар. Мәҫәлән, Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең Беларусь өсөн бүленгән квоталары буйынса. Йәғни студенттар федераль бюджет иҫәбенә белем аласаҡ. Шулай уҡ түләүле шарттарҙа уҡытыуҙы тормошҡа ашырыу мөмкинлеге бар. Беҙ был йүнәлештә белорус партнерҙары менән хеҙмәттәшлек итергә әҙербеҙ. – Радий Фәрит улы, Башҡортостан аш-һыуы бик үҙенсәлекле һәм бай. Билдәле булыуынса, һатып алыусы аҙыҡ-түлек сифатын яҡшы белә һәм тик яҡшы тауар ғына һатып ала. Башҡортостанда ниндәй белорус аҙыҡ-түлек сәнәғәте продукцияһы һорау менән файҙалана? Һәм киреһенсә, һеҙҙең төбәктә етештерелгәндәрҙең ҡайһыһы Белоруссияла ысын брендҡа әйләнде? – Бында, моғайын, Белоруссия етештереүселәренең аҙыҡ-түлек продукцияһы Башҡортостанға ҡасандан килтерелеүе тураһында һөйләргә кәрәктер. Һеҙҙең һөт продукцияһы, әсе һөт продукцияһы бик популяр. Беҙ бөтә маркаларҙы ла яҡшы беләбеҙ. Халыҡ араһында белорус етештереүселәренең ит продукцияһы бик популяр, шулай уҡ Белоруссиянан кондитер ризыҡтары һәм шоколад оҡшай. Бөгөн Башҡортостандың 80-дән ашыу магазинында тап белорус продукцияһын һатыу өсөн махсуслаштырылған нөктәләр асылған. Беҙ махсус рәүештә был магазиндарҙы астыҡ, беҙҙең селтәр компаниялары менән килешеү төҙөнөк. Белоруссия етештереүселәре өсөн бындай баҙарҙа дүрт миллион кеше булыуы яҡшы тип иҫәпләйем. Аҙыҡ-түлек продукцияһынан тыш, беҙ хәҙер белорус еңел сәнәғәте продукцияһы менән бик ҡыҙыҡһынабыҙ. Мәҫәлән, ирҙәр һәм ҡатын-ҡыҙҙар костюмдарын тегеүсе билдәле Гомель ҡалаһының "Коминтерн" предприятиеһы Башҡортостанда ҙур вәкиллек, фронт-офис асты. Ул ярайһы уҡ популяр, эштәр яҡшы бара. Бынан тыш, беҙ махсус рәүештә Минскиҙа һеҙҙең яңы "Да дому" селтәрен ҡарарға барҙыҡ һәм был селтәрҙең республикабыҙҙа барлыҡҡа килеүен теләйбеҙ. Дөйөм алғанда, беҙ Беларусь Республикаһының ҙур Сауҙа йортон асыуға әҙер. Бының өсөн беҙ ер участкаһы бирергә, бөтә мәсьәләләрҙә лә ярҙам итергә әҙербеҙ. Бер һүҙ менән әйткәндә, Башҡортостан белорус продукцияһы өсөн ишектәрҙе киң аса. – Радий Фәрит улы, Беларусь Президенты Александр Лукашенко менән алдағы осрашыуығыҙ 2021 йылда булды. Ул саҡта планлаштырылған бөтә нәмә тормошҡа ашырылдымы? – 2021 йылда осрашыуҙа Беларусь Республикаһы Президенты ике нәмәгә иғтибар итте: тауар әйләнеше үҫешенә һәм сәнәғәт кооперацияһына. Был пункттар буйынса беҙ өс йыл эсендә өлгәшкән уңыштарыбыҙ бар. Бөгөн социаль-гуманитар проекттарға иғтибарҙы туплау мөһим. Халыҡтар бер-береһе менән аралашырға бик ынтыла. Был - туристик проекттар ҙа, тарихи проекттар ҙа. Алда Бөйөк Ватан һуғышында еңеүебеҙҙең 80 йыллыҡ юбилейы тора. – Фронттарҙа Башҡортостандан 710 меңдән ашыу кеше һуғышҡан. 200 меңдән ашыу орден һәм миҙалдар менән бүләкләнгән, 278 кеше Советтар Союзы Геройы исеменә лайыҡ булған. Белоруссиялағы вәкилегеҙҙең әүҙем ярҙамы менән уларҙың хөрмәтенә 2024 йылдың 21 июнендә "Брест ҡәлғәһе – герой" мемориаль комплексында мемориаль таҡтаташ асылды. Шулай уҡ күләмле проект тормошҡа ашырылды: "Башҡортостан улдары Беларусь өсөн һуғыштарҙа" китабы донъя күрҙе. Белоруссия территорияһында яңы берлектәге проекттар, бәлки, эҙләү отрядтарының берлектәге эштәре планлаштырыламы? – Был эш планлаштырыла ғына түгел, ә даими алып барыла. Был эш күп йылдар дауам итә, һәм беҙ был башланғысты бик ныҡ хуплайбыҙ. Минеңсә, был - яҡшы патриотик тәрбиә. Алда юбилей ваҡиғалары көтөлә. Бөгөн беҙ белорус коллегаларыбыҙҙы Еңеүҙең юбилейына арналған тантаналы сараларҙа ҡатнашырға саҡырырға теләйбеҙ. Өфөлә "Үлемһеҙ полк" та, башҡа сараларҙа ла ойоштороласаҡ. Шул уҡ ваҡытта Белоруссияла "Беларусь хәтерләй" акцияһы үтәсәген беләбеҙ һәм унда ҡатнашырға делегация ебәрергә әҙербеҙ. Беҙ Белоруссияға "Башҡортостан улдары Беларусь өсөн һуғыштарҙа" китабын сығарғаны өсөн бик рәхмәтлебеҙ. Шулай уҡ башҡорт уҡыусылары өсөн Белоруссияның иҫтәлекле урындарын, шул иҫәптән патриотик тәрбиә менән бәйле урындарҙы асырға теләйбеҙ. Быйыл беҙ һеҙгә бер нисә мәктәп төркөмөн ебәрергә планлаштырабыҙ. Шул уҡ ваҡытта беҙ Рәсәй Федерацияһы илсеһе Борис Грызлов инициативаһы менән Белоруссияға тәҡдим менән сығырға теләйбеҙ. Ул Минск-Өфө-Минск маршруты буйынса Белоруссиянан уҡыусыларҙы саҡырырға һәм уларға Башҡортостанды күрһәтергә тәҡдим итә. Беҙгә лә күрһәтергә кәрәк. Улар өсөн ҡыҙыҡлы сәфәр булыр, тип уйлайым. – Бындай ҡарар ҡабул ителгәнгә уҡыусыларыбыҙ шатланыр, тип ышанам. Эске туризмды үҫтереү тураһында һүҙ алып барғанда. Һеҙҙеңсә, ул ысынлап та киң таралыу алһын өсөн ниндәй аҙымдар яһарға кәрәк? – Был - эҙмә-эҙлекле процесс, шуға күрә был йүнәлештә беҙҙең өсөн төп проект булып "Башҡорт-белорус оҙон ғүмерлелеге" программаһы тора. Беҙ өс меңдән ашыу ветераныбыҙҙы Белоруссияға ебәрҙек. Улар ныҡ шатланды. Беҙҙең бюджетта тағы ла 1300 ветеранға ошондай сәфәрҙәрҙе субсидиялау өсөн аҡса залогҡа ҡуйҙыҡ, һәм был эште дауам итәсәкбеҙ. Авиация рейсы булыуы бик мөһим. 5 марттан ошо йүнәлеште яңынан асабыҙ. Аҙнаһына ике рейс булғанда, был туризмды тағы ла әүҙемерәк үҫтерергә мөмкинлек бирәсәк. – Белорустарҙы ҡыҙыҡһындырған тағы бер һорау: Башҡортостанға яңы күсеп килгән белорус зубрҙары нисек йәшәй? –Беларусь Республикаһы беҙгә 18 зубр тапшырҙы. Бөгөнгө көнгә уларҙың һаны 23-кә еткән. Был - бик яҡшы күрһәткес. Зубрҙарығыҙ Башҡортостанда үҙҙәрен бик яҡшы тоя. Күрһәткестәр буйынса беҙ был эште күҙәтәбеҙ, өҫтәүенә юғары фәнни эш алып барабыҙ, сөнки был ниндәйҙер йәнлектәрҙе республикаға алып килеү түгел, ә ҙур фәнни проект. Бурысыбыҙ – Башҡортостанда ҙур көтөү булдырыу. Һәм был көтөү үҫешһен өсөн яҡын арала беҙгә тағы ла 18 зубр кәрәк. Ошо турала белорустарҙан һорарға теләйбеҙ. Һәм артабан улар менән нимә эшләргә кәрәклеген уйларбыҙ. – Тағы ла бер һорау: мәҙәниәт өлкәһендә үҙ-ара эш итеү мәсьәләһе. Ниндәй проекттарҙы перспективалыраҡ тип иҫәпләйһегеҙ? – Беҙ бөтә мәҙәни сараларҙа, төрлө сараларҙа ҡатнашабыҙ. Мәҫәлән, Минскиҙа Башҡортостан Республикаһы көндәрен ойошторҙоҡ. Республикабыҙҙа үҙ үҙенсәлектәрен һаҡлап ҡалған дүрт меңгә яҡын белорус йәшәгәнен беләһегеҙ. Улар Иглин районында йәшәй, белорустарҙың төрлө традицион байрамдарын үткәрәләр. Унда беҙ әүҙем ҡатнашабыҙ, уларға ярҙам итәбеҙ. Бынан тыш, милли мәҙәни үҙәк бар. Бер хыялым бар. Был хаҡта мин Беларусь Президенты менән һөйләшергә теләйем. Бынан тыш, Роман Головченко менән ҙур ведомство-ара комиссия ла буласаҡ. Унда ошондай мәҙәни-гуманитар мәсьәләләр тикшереләсәк. Мин Башҡорт опера һәм балет театры, симфоник оркестрыбыҙҙың Белоруссияға турын ойошторорға, шулай уҡ Белоруссия артистарын Башҡортостан Республикаһына саҡырырға теләр инем. Фото: sputnik.by