«Среди добрых людей жить то легче, дышать, петь с ними радостно, добрые люди помогают навсегда добрыми сердцами» - (автор И.Е.Иванов)
Биьиги улууспут хаьыата хас юбилейын аайы, хайдах эрэ тапталлаах а5ам Иван Елисеевич Иванов юбилейын курдук саныыбын. Кини орто дойду оло5ор 62 сыл олорон ааьаахтаабыта. Ол онтон оло5о улуус хаьыатын , олорбут оло5ун улахан анаарын 45 сыл алтыспыта, культура салаатыгар 40 - ча сыл оло5ун анаабыта. 1957 сыллаахтан оройуон хаьыатын рабкорынан са5алаабыта. Ол курдук «Коммунизм сарданата» редакцияттан, кэлбит грамоталар, дипломнар, суруктар редактор В. Никитин, редакторы солбуйааччы Д. Николаев, А. Алексеева ааттарыттан илии баттааьыннаах, 1969 сылтан кичэллээхтик хараллан уурбутун керебут. О5о сылдьан саныырбынан а5абыт хаьан да утуйбата , чумэчи уотугар олорон бэчээттиир машинкатын охсор тыаьа, суруксуттуура, кумаахы бэрийэр тыаьа ейбер олорон хаалбыт. О5олоругар биьиэхэ анаан оло5ун кэрдиис кэмнэрин хас сыллаахха ханна тугу улэлээбитин, олох очурдарын хайдах курдук утуе дьон баар буолан туораабытын , иьэн - аьаан да сылдьыбытын тугу да кистээбэккэ туох баарынан блокнотугар тиьэн испит. Ол иьигэр миэхэ улахан кыыьыгар анаан: « Пусть всегда останется навеки моему дочерю Изочку. К сему папа Иван с. Верхневилюйск улица Гагарина 17» - диэн нууччалыы суруллубут 1969 с блокнотугар тереппуттэрин туьунан заметкалара, бэйэтэ суруйбут нууччалыы хоьоонноро бааллар. Блокнот бутэьик страницатыгар: «Дорогие мои если кончится все эти листки блокнотика храните на себе и читайте вспоминайте обо мне. Как я был прошлом. Когда вырастет моя дочка Иза большим, пусть читает эти записи своего отца. С приветом Ваня». Оскуоланы бутэрэр сылбар Боотулуу кулуубугар директорынан улэлиирэ онно: «Кундутук саныыр утуекэн кыысчааным, уон сыл устата уерэнэн бутэрэр, бутэьик чуораанын чугдаарын кытары, о5о саас ааспытын, кэрэ кэм кэскилэ инники куутэрин телкелеен керунуен! Ер кэмнэ мунньуммут хаартыскан арааьын кичэйэн – буебэйдээн бу альбом иьигэр сыьыаран кэбиьээр. Тереебут утуекэн кэскиллээх куннунэн итиитик – истинник э5эрдэ тиэрдэбин. Паапан.1982 с. Ыам ыйын 25 кунэ» Бу дьиннээх,А5а о5огугар истин таптала, субэтэ альбоммар суруллан хаалбыта. Кини суруйан хаалларбыт блокноттарын, хаьыатын вырезкаларын кичэйэн, харайан ахтан – санаан ааьабыт.. Бу буолар киьи олох олорбута сурукка киирдэ5инэ, о5оттон – о5о5о баран иьэрэ, кинилэр хайдах эьээлээхтэрин аа5ан билиэхтээхтэрэ. Билигин баара буоллар хайдах курдук компьютеры баьылыах эбитэ буолуой, аныгы олох интернетиттэн да ара5ыа биллибэт этэ. Ол курдук биьигини о5олорун «Кинигэ аа5ар эрэ киьи онорон керер толкуйа, ейе сайдар» диэн хаьыакка , кинигэ5э чугас гына ииппитэ. Дьиэбит иьигэр кыра библиотечнай полкалаах этибит. Оскуола5а киирэн аа5ар буоллубут да, оройуон хаьыатын, «Бэлэм буолу» хайаан да аа5арбытын ирдиирэ. Эьээбитигэр эбээбитигэр сыалай романы доргуччу аа5арбытын ирдиирэ Ону эбээлээхпит да5аны сэнээрэллэрэ.Улэтинэн семинардарга оройуонна да Дьокуускайга да барда5ына о5олоругар биьиэхэ кэьиитэ кумаахы, кинигэ, кырааска, шоколад буолааччы. Онон улуус хаьыатын уруккута «Коммунизм сарданата» эрдэ5иттэн аа5а уерэнэн, оройуон, улуус оло5ун еруу билэ – кере улааппытым «Кунду мин до5отторум уонна табаарыстарым эьиги бу кыракый заметкаларбын ,ыстатыйаларбын аа5ын. Бэйэ5ит санаа5ытын, сыанабылгытын тылгытынан биллэрин . Мин бу бастакы са5алааьыным буолбатах. 1969 сылтан бэйэм суруйбуттарбын хомуйар идэлэнним. Онтон аан маннай 1957 сыл мин бастакы заметкаларым оройуон хаьыатыгар тахсар буолбуттара. Аан маннай оскуола паартатыгар олоруохпуттан суруйар идэлэммэтэ5им. Уьус кылааска Уеьээ – Булуу оскуолатыгар уерэнэ сылдьан истиэнэ хаьыатын оформителинэн са5алаабытым. Нам оскуолатыгар уерэнэр кэммэр оскуола урдунэн таьаарыллар хаьыакка редакторынан улэлээбитим. Оройуонн киирэн промкомбинакка улэлиир кэммэр редколлегия чилиэнинэн, Мирнэйгэ ведомственнай милиция5а взвод хаьыатын редакторынан, онтон дивизион штабын кылаабынай хаьыатын редакторынан, Айхалга бастакы вервовка5а тиийэн баран улэлиир тэрилтэбэр комсомол секретарынан, хаьыат редакторынан улэлээбитим. Мин бэчээт эйгэтин улэтигэр эттиин – хаанныын ылсыьан туран улэлиирбэр улахан кемену онорбут чугас учууталларбын: поэт П.Н. Тобуроковы, Д.М. Иванову, С.С. Базаровы, Р.М. Кривошапкины бэйэм амыдайым бокуонньук Иван Афанасьевич Иванов (Кударааьы) еруу ытыктыы сугуруйэбин. Мин билигин да бэчээт улэтин дьиннээх байыаьа буола иликпин. Ол мин ба5а санаам бэйэбиттэн тутулуктаа5ын еруутун ейдуубун ону ситиьэргэ кыьаллабын…» - 1970 сыл. Ити суруйбутун курдук 1969 сылтан са5алаан муспут оройуонун, республикатын хаьыатын материаллара кунду кемус фонда буолан, нэьилиэк биллэр кестер дьонун оло5ун сырдаталлар. «Киьи оло5ор биир кэрэ идэни баьылыыра хайаан да наадалаах. Ол да иьин утуе дьон олоххо урдук тапталларын анаан туран утуе идэни баьылыырга дьулуьаллар. Коммунистическай оло5у онорсорго хас биирдии киьи урдук моральнай политическай еттунэн урдук сайдыылаах буолара хайаан да наадалаах. Угуьу Ийэ дойду иьин онорору умнуохха сатаммат. Киьи араас идэлээх буолуон ба5арар, ол ба5а санаан эмискэ эн илиигэр кэлэн биэрбэт угус улэттэн, уэрэхтэн тахсарын ейдуеххэ наада. Мин ер кэмнэр усталара оройуон хаьыатыгар сельскэй рабочай корреспонденынан дьарыктанабын. Угус кэмнэрбин араас ыстатыйаларынан суруйабын, ол гынан кун бугунугэр диэри бэйэм билиибин намыьахтык, дьданытык туттабын угус бутуллуу тахсар. Репортерскай, очеркийскай айымньыларга холонуу олус бытаан. Кеннеру информатор эрэ быьыытынан хаьыакка биллэбин. То5о эрэ ити талаанна тардыьыым бытаан дьэ ити тумугэр улахан сыралаах улэбин ыыттахпына эрэ бэйэм хаьыат утуе сотруднигынан билиниэхпин сеп. Урукку кэмнэргэ биир оскуола5а уерэммит оонньообут атаьым Руслан Кривошапкин бэртээхэй корреспондент, очеркист, поэт буолан та5ыста. Онтон мин биир ааттаа5ым, бырааппынан билинэр киһим Иван Еремеевич Иванов миигин ыраах таьымынан куотан та5ыста. Оччолорго оскуола5а уерэнэ сылдьан бэйэтин айымньыларын керен субэлээн биэрэрим. Кини утуе дьулуурдаах сахатын тылын истинник таптаабыт о5о этэ. Онон санаатын туьэрбэккэ инники баран иьэригэр субэ биэрэрим. Поэт Валерий Чиряев литератор Д. Иванов буоламмыт утуе суолга уктэнэригэр ба5а санаалаах этибит. Онтон мин урдук литературнай суолга тардыьыым отой сайдыахтаа5ар, аллара симэлийэн сутэн иьэр. Кеннеру хаьыат сотруднигынан эрэ сылдьыым мин олохпор утуе5э тириэрпэт, ити суолу бэрт тургэнник кеннерер иьин бу кунтэн ылсыах тустаахпын, ону айан суолугар киллэрэр бигэ санааны ылыах тустаахпын. Ол утуе эрэлим туругурда5ына мин санаам сиппитин курдук саныах тустаахпын. Ол буолар мин урдук кыайыым, бастын идэм – литература! (Блокнотуттан 7.09.1969) Мантан керебут а5абыт инникигэ эрэллээ5ин, дьулуурдаа5ын, Кини бу улууьун хаьыатыгар, «Саха сирэ», «Сахаада» хаьыаттарга корреспонденнаан 1999 с санаабыт санаатын, ба5арбыт ба5атын толорон , РФ Журналистарын союьун чилиэнэ буолбута. Олох, улэ проблемаларын сурэ5инэн ылынан, тобулан суруйуу – кини айыл5аттан бэриллибит талаана этэ. !990 с. «ССРС Культуратын туйгуна» бочуоттаах ааты ылбыта, бу кини культура эйгэтигэр утуйар да уутун умнан туран ситиспит ситиьиитэ этэ. Ол кэмнэрдээ5и культура улэьиттэрэ бары да5аны биьиги аттыбытыгар билигин суохтар. Бары субэннэн кулэн – уерэн биир коллектив курдук опыт атастаьан (тус – туьунан кулууп улэьиттэрэ) улэлээн ааспыттара. Ол курдук Николай Бойлохов, Георгий Никифоров Фома Баскаров, Кирилл Петров, Василий Ефимов, Светлана Хабытова, Анатолий Долгунов, Семен Герасимов уо.д.а. Онтон сорохторо билигин да улэ уеьугэр сылдьаллар. Культуратын улэьиттэригэр анаан «Сырдыкка, кэрэҕэ уһуйааччылар» кинигэ таьаартарбыта, өссөситэрэн – хоторон, тупсаран таһаартарар баҕа санаалааҕа сиппэтэҕэ. Культура улэһитэ хайдах буолуохтааҕын суруйбута (Блокнотуттан 1988 с).: «Эн культура улэьитэ нэһилиэнньэ ортотугар араас культурнай – маассабай улэни ыытыыга соҕотох фигура буоларгын умнума! Эйигин дьон барыта куутэр. Эн туох улэни ыытаргыттан көрөн нэһилиэнньэ сыанабылын түргэнник ылаҕын. Культура улэтигэр туох да идэтэ суох табаарыс өлүүмаһын эмэҕинэн бүөлээбиккэ дылы таах дьоҥҥо күлугу көрдөрүүтуохха туһалаах буолуон сөбүй?! Бэйэн идэҕин таптыыр буоллаххына улэҕин бастакыттан сөбулуөн уонна итэҕэскин түргэнник туоратарга кыһаллымтыа буоларга уөрэниэн. Эн бэйэн идэҕин толору себулуур буоллаххына киэн маассаны түмэ тардан биир санааннан улэлииргэ дьулуурдаах буоларга бастакыттан ылсыан, улэни кыайа тутуон. Культура улэьитэ буолуу бу норуоту кытта быьаччы улэлиир урдук итэ5эл туолуута. Культура улэьитэ бары идэни баьылыахтаа5ын ааьан ону дьон – сэргэ ортотугар тиэрдиэхтээх. Культура улэьитэ ханнык идэлэри баьылыахтаа5ый?! Самодеятельнай артист, художник – оформитель, сценарист,режиссер, пропагандист – агитатор о.д.а. Культура улэьитэ буолуу бу бары еттунэн кытаанах волялаах, кыыьырыа суохтаах. Бэйэ характерын туьэн биэрбэт бэрт утуе сымна5ас эйэ5эс майгылаах улэьит ыарахантан толлубат кыайыгас, хорсун санаалаах буолуохтаа5ын субэлиибин» - диэн тумуктээбит. ССРС Географическай обществотын президена, ССРС НА академига А.Ф.Трегининов дьаьалынан «Член географического общества СССР» знагынан на5араадаламмыта. Кини манна дьуерэлээн улэтин – хамнаьын кыраайы уерэтиигэ анаабыта. Ол курдук теье да кини атын Дуллуку нэьилиэгиттэн теруттээ5ин да иьин Манаас нэьилиэгэр урут олорон кэлбит оло5у – дьаьа5ы сиьилии уэрэппитэ, ырыппыта. Биллэр – кестер нэьилиэк дьонун, норуот эмчитин Г.Г. Герасимов – Бадыл Ойуун туьунан В.А.Кондаков кинигэ таьаартарарыгар сурун тирэх буолбута , худуоьунньук быьыытынан улэлэспитэ, матырыйаалын көрдөөбүтэ. Сырдык олох иьин, оскуола арыйтарбыт И.Н. Ханды туьунан, кинигэ таьаартараары муспут матырыйаалын, Бүлүү улууһун Тылгыны нэьилиэгэр Герасим Васильевка биэрэн кинигэ таьаарарыгар көмөлөспүппүт. Ону сэргэ нэьилиэк историятын кинигэ буоларыгар бэлэмнээбитэ. Онно эбии о5о сааьа, сэрии ыар сылларыгар ааспыт детдомун, Намын дьонун туьунан ыстатыйалара бэлэмнэммиттэрэ. Дьэ ити курдук кини саһарбыт блокноттарын альбомнарын өлбөт – сүппэт сонуннара. Кини кичэллээхтик уурбут, муспут баайа – кумаахылара ессэ да о5оттон сиэҥҥэ, сиэнтэн хос сиэҥҥэдиэри үтүөсүбэһит буолан биьигини араначчылыы сытыахтара. А5ам төһөда бэйэтэ суоҕун иһин, Кини – биһиэхэ оҕолоругар билигин да тыыннаах үтүөсубэһит... ол кини муспут баайа,кумаахылара….
КыыһаИзабелла Ивановна Тимофеева – библиотекарь
