Башкирский эпос "Урал батыр " в рукописи Мухаметши Бурангулова на латинице

Вашему вниманию предлагается башкирский народный эпос «Урал батыр» в рукописи Мухаметши Бурангулова на латинице. Набрано с монографии Ш.Р.Шакуровой "Башкирский народный эпос "Урал-Батыр". Архивный первоисточник и его текстологический анализ", Уфа, Гилем, 2007. В нем текст эпоса "Урал-Батыр был представлен во второй части монографии в виде фототипического воспроизведения текста эпоса (то есть отсканированного), хранящегося в архиве Института истории, языка и литературы Уфимского научного центра РАН (текст сохранился на латинице).

Публикация Айдара Хусаинова, 2020.

M.Ƣafuri isemendage Tel hәm Әdәbiet Ƣilmi-tikşerenev

i n s t i t u t ь

" U R A L B A T Ь R "

/e p o s/

Moxamatşa Buranƣulov

tarafьnan jađьp alьnƣan.

I 9 4 I J Ь L.

URAL BATЬR

/epos/

I9I0 jьl Orenburg gubernahь, Orenburg өjәđe Etqol volьsь

Irdes avьlьhьŋ Ƣәbit qurajsь menen Bәlәkәj Etqol avьlьhьŋ Xәmit qu-

rajsьlar hөjlәvenәn jađьp alьnьp, Moxamatşa Buranƣulov tarafьnan sis-

temalaştьrьlƣan.

Boron-boron borondan,

Keşe-mađar bumaƣan,

Kiler ajaq baѣmaƣan,

U tirәlә qoro jer

Barlьƣьn his kem belmәgәn,

Dyrt jagьn dingeđ uratqan,

Buƣan ti ber urьn,

Anda bugan ti boron,

Janbirđe tigәn qart man

Janbikә tigәn ber qarsьq;

Qajđa barha ularqa

U urьnda jul asьq.

Bь qart man bь qarsьq

Qajđan mьnda kileven,

Ata, әsә, jer - hьvьn,

Qajđa torop qalƣanьn

Yđđәre lә onotqan,

Ikәvđәn ikәv şa jerđә

Başlap qөmөr hөrgәndәr,

Tora-bara u ikәv

Ike ulь la bulƣandar.

Şylgәn bugan oloho,

Ural bugan kesehe,

Bytәn keşe kyrmәjse,

Tik jәşәgәn dyrtavhe.

Donja-mađar jьjmaƣan,

Qaşьq-ajaq totmaƣan,

Qađan aѣьp, ut jaƣьp,

Alar donja kөtmәgәn.

Avьrьv-hьđlav kyrmәgәn,

Ylem barьn belmәgәn,

Bar nәmәgә ylemde

Yđem min tip hanaƣan.

Hunarđa at menmәgәn,

Qulƣa hađaq totmaƣan,

Menәrenә arьѣlandь,

Balь qьna surtandь,

Qaşqa sөjgen şoŋqarđь,

Ete totqan jәnlekte,

Qan hurьrƣa hөlөktө

Yđ iştәre jahaƣan.

Bik borondan buƣanmь,

Janbirđe yđe qьlƣanmь,

Bara-tora şu jerđe

Jola bulьp kitkәnme?

Jьrtqьs jәnlek totto ihә,

Jәnlek irkәk buldь ihә,

Irle bisә ikәvhe

Başьn sәjnәp aşaƣan;

Şylgәn mәn Yralƣa,

Ete mәn Surtanƣa

Qalƣan jaƣьn taşlaƣan.

Jьrtqьs jәnlekte totha,

Jәnlek orƣasь buha,

Irle, bisә ikәvhe

Jөrәgene hajlaƣan.

Ylen jәmşәr jәn totha,

Qara hөlөk qađaƣan,

Hөlөgөnәn hurđьrьp,

Qandь hьvhьn jahaƣan.

Bala yѣep jetkәnse,

Yđe jәnlek totqansь,

Baş, jөrәkte aşavđan,

Hьvhьnƣa qan esevđәn

Balalarьn tьjƣandar,

His jaramaj tigәndәr.

Aj yѣәhen, kөn yѣep,

Balalarь iѣ belep,

Şylgәnenә un ike,

Uralьna un tulьp,

Berhe arьѣlan menәm tip,

Berhe Şoŋqar sөjәm tip,

Mađahьna tejgәn haŋ,

Ikehen dә saqьrьp,

Bьlaj tiep әjtkәn ti:

- Ikegeđ đә balamhьđ,

Kyđemdәge qaramhьđ,

Tөşөr saƣьđ ađmaƣan,

Bьvьnьƣьđ qatmaƣan,

Qulƣa suqmar totarƣa,

Qoşqa Şoŋqar sөjergә,

Әle arьѣlan menergә

Miđgelegeđ jetmәgәn.

Min ni birhәm aşaƣьđ,

Min quşqangь eşlәgeđ,

Kynegergә hьbajƣa

Ana bolan menegeđ,

Sьjьrsьqtьŋ tьvьna

Jaƣьlbajđь sejegeđ;

Hьvhahaƣьđ ujьnda

Ana aq hьv esegeđ,

Qapьrsaqqa tutьrƣan

Qandan avьđ tartьƣьđ,

Tip bьlarƣa taƣь la

Jola өjrәtep qujƣan ti,

Qan esevđәn ballarьn

Taƣь la ber qat tьjƣan ti.

Berđә-ber kөn buƣanda,

Qart man qarsьq ikәvlәp,

Av-avlarƣa kitkәndә,

Şylgәn, Ural ikәvlәp,

Torlaqta avlaq qalƣanda.

Atalarь kitkәn huŋ,

Bajtaq vaqьt ytkәn huŋ,

Ike bala hөjlәşep,

Aşavđan hyđ asqanda,

Şylgәn ujlap forƣanda,

Qan esevđәn atahь

Tьjƣanьnь belhә lә,

-Qan esmәgeđ tihә lә,

Şylgәn Uraldь dimlәp

Bьlaj tiep әitkәn ti:

-Jәnde qьjьp hunarlav

Qomarlь eş bumaha,

Hьvhaƣanda qan esev

Taƣь tәmde bumaha,

Atamdar joqo qaldьrьp,

Ajaq-qulьn taldьrьp,

Hәr kөn ikәv qanƣьrьp,

Beđđe өjđә qaldьrьp,

Jөrөmәѣme hunar, tip.

Ural, әjđә bumaha,

Qapьrsaqtь asajьq,

Hәr berenәn ađ-ađlap,

Berәr tamsь esәjek,

Qandьŋ tәmen belәjek.

Ural- Atam hyđen totamьn,

Min, qan esmәj yѣәmen,

Jeget bulьp yѣmәjse,

Tөp jolanь belmәjse,

Ber il gizep jөrөmәjse,

Ьsьnlap ta donjala

Ylem juƣьn kyrmәjse,

Suqmar alьp qulьma,

His ber jәnde huqmamьn,

Hөlөk hurƣan qandь min

Qapьrsьktan esmәmen,

Şylgәn- Keşe jeŋer ylemdeŋ

Mьnda kilep sьqmaѣьn,

Beđđe kilep tapmaѣьn,

Atam hөjlәp birđe bit;

Barь jәndә beđ ylem

Tip taƣь la әjtte bit:

Inde niđәn өrkәheŋ,

Qan esevđәn qurqahьŋ?

Ural- Tilberlek tә, tiđlek tә,

Kөslөlөk tә, đurlьq ta,

Tyđemlek tә, haqlьk ta,

Hiđgerlek tә, kөnđөđ đә,

Tөnlә joqlap jatqanda,

Arьѣlan, bolan qaplanь,

Ajiv, taqь bytәne

Alar beđđәn kәmme ni?

Taşqa huƣьlьp tojaƣь,

Ylәn tөrtөlөp ajaqь,

His ber saqta aqmahaj,

Jәjge eѣelә eѣ halmaj,

Ьraşqьla turv timәj,

Berәj jәngә uqtalha,

His tә suqmar jөkmәmәj,

Beđđәj taqь menergә,

Qjşqa Soŋqar sөjөrgә,

Surtan arbap balьqqa,

Et өskөtөp jәnlekkә,

Soŋqar, etkә, arьѣlanƣa,

Өmөt bәjlәp Surtanƣa,

Hunarьnda intekmәj.

Teş, tьrnaƣь qoralь,

Yđ qulьnda telәge,

His tә talmaj belәge,

His ađamaj jөrәge

Jәşәp kilgәn qaplanь,

Jul barьѣь, arьѣlanь,

Şulaj batьr bulha la,

Barьnьŋ qoton alha la,

Ajaƣьn bәjlәp halƣan huŋ,

Mujьnьna bьsaq halƣan huŋ,

Ike kyđe jәşlәnep,

Jөrәge huƣa tygelme?

Atam beđgә hөjlәgәn,

Beđ әle his kyrmәgәn,

Beđđeŋ erđә bumaƣan,

Javьz ylem beđ tiep,

Ujlamajđar tiheŋme?

Sabaƣьna Surtanь,

Jomranьna kөđәne,

Qujьnьna tөlkөhө,

Barьn teđep ujlahaŋ,

Kөshөđөnә kөslөhө

Ylem bula tygelme?

Ylemdәn qurqьp jaldьmƣa

Sumьp jatqan balьqqa,

Qajala sьr-sьv kileşep,

Өrkөp osqan qoş-qortqa,

Totop başьn sәjnәgәn,

Jorәgen jarьp aşaƣan,

Kөshөđ hanap barьhьn

Avlap qomarьn asqan,

Jamandarđьŋ jamanь,

Şu jolanь tabьvsь,

Jerđә ylem sәsevse

Oşo ajmaqta beđ dyrtәv

Bulabьđ huŋ tygelme?

Iŋ ylemdeŋ javьzь,

Barь jәnde qьjьvsь,

Tip barьhь ujlaşьp,

Beđđe ylem hanaşьp,

Barь beđgә qarşь

Saqmar itep tьrnaƣьn,

Şoŋqar itep jөrәden,

Barь bergә tuplanьp,

Beđđeŋ өѣkә taşlanha,

Atajьm beđgә hөjlәgәn,

Beđ әle his kyrmәgәn,

Ylem şunda beđđeŋ dә

Kyđ aldьnda baѣmaѣmь?

Tigәn hyđđe işetkәs,

Şylgәn ber ađ ujlaƣan,

Şylgәn haman yđ hyđen

Aŋa qarap qujmaƣan,

Qapьrsaqtan ađ-ađlap,

Qandь sөmөrөp eskәn, ti,

Atahьna әjtmәѣkә

Uraldan hyđ alƣan ti.

Kyp jәn totop hunarđan

Ata-әsәhe qajtkan ti,

Jola bujsa kymәklәp,

Tabьn qorop dyrtәvlәp,

Barь jәnde botarlap,

Bьlar aşqa utьrƣan.

Arala hyđ sьqqan ti,

Aşaƣanda ujlanьp,

Ural bьlaj tigәn ti:

- Ataj, mьna bь jәnde

Qasьp hinәn baѣha la,

Jәn ajamaj qasha la,

His qotqarmaj totqanhьŋ,

Barьna bьsaq halƣanhьŋ.

Beđđe şulaj berәj jәn

Kilep eđlәp tapmaѣmь?

Beđgә bьsaq halmaѣmь?

Janbarđe- Kөnө bөtөp hәr jәndә

Beđ yleme bulabьđ,

Qajđaƣьna qasha la,

Qaja, şьrƣa boѣha la,

Beđ alarđь tababьđ,

Beđ bьsaqtь halabьđ.

Keşene totop aşarbьđ,

Aŋa bьsaq halьrbьđ,

Mьnda ber jәn tьvmaƣan,

Beđđe totop hujьrlьq

Ylem mьnda bumaƣan.

Boron beđ tьvƣan jerđә,

Atajđar yѣkәn jerđә,

Ylem bula torƣajnь,

Bik kybehe jaştәn yk,

Jatьp ylә torƣajnь;

Anda dejev kilgәn huŋ,

Kyp keşene yterep,

Dejev aşap kitkәn huŋ,

Jerđeŋ өѣtөn hьv qaplap,

Qoro jere bөtkәn huŋ,

Qasqan buѣqan keşelәr,

U tirәnәn kitkәn huŋ,

Ylemgә iş qalmanь,

???? iş bulmanь;

Qasqan keşe barđьr tip,

Kyzәheŋ ujlap tormanь,

Әsәŋ mәn beđ qasьp,

Kitkәnde u kyrmәne.

Mьnda keşe bumaƣan,

Kilep ajaq baѣmaƣan,

Şuŋa ylem bь jerđe

Kilep eđlәp tapmaƣan.

Beđ kilgәndә mьnda әle,

Jәnlektәr đә ađ ine,

Jere lә jynle kipmәgәn,

Vaq-vaq kyllek, hađ ine.

Ural- Ataj, ylemde eđlәhәŋ,

Anь tabьp bulamь?

Tap kilterep totqan huŋ,

Huƣьp jiƣip bulamь?

Janbirde- Ylen tigәn javьz u,

Kyđgә his tә kyrenmәj,

Kilgәne his belenmәj

Jәşәj torƣan janvar u;

Ana tik ber sara bar,

Dejev batşa jerendә,

Әjttelәr ber şişmә bar,

Anan hьv eskәn keşe,

His tә ylmәj jәşәv bar,

Tip hөjlәne ololar.

tip ylem turahьnda hөjlәgәn dә, aşap bөtkәs, qapьrsaqtarđь kiterep

qan esәrgә buƣandar. Janbirde qart qapьrsaqtarđьŋ byѣkәrgәnen kyrgәn

dә, ulandarьnan kem eskәnlegen qьѣьp horaj başlaƣan.

Şylgәn berәv đә esmәne tip aldaƣan. Janbirde qart hujьl-tajaq alьp

balalarьn almaş-tilmәş hiptirƣa totonƣan. Ural şunda la aƣahьn qьđ-

ƣanьp әjtmәj serәşhә lә, Şylgәn tyđmәgәn, yđ ƣәjben hөjlәp birgәn.

Janbirde qart taƣь la өѣtәp huƣьraja başlaƣas,

Ural atahьnьŋ qulьnan barьp totqan da, bьlaj tigәn ti:

Ataqajьm, ujlasь,

Qulьŋdaƣь ??????

Kyđ jөgөrtөp qarasь,

Bь hujьlda jәş bugan,

Qabьƣьnan әrselgәn,

Oso, başь jәnselgәn,

Bөkhәŋ şarttap hьnarđaj

Qьv tajaqqa әvrelgәn.

Hin kiѣmәѣtәn boronda,

yѣkәnendә urmanda,

Jelәѣ jeldә jalsьrđar,

Japьraqtarь jelberđәr,

Torƣan aƣas buƣandьr,

Bal qorttarь, qoştarь,

Almaş-tilmәş qunƣandьr;

Beđđәj balalar tөѣlө

Kөlәs jөđlө buƣandьr,

Qoştar qunьp hajraƣan,

Oja qorop jәşәgәn

Botaqtarьn hajlaƣan,

Hөjkөmlө aƣas buƣandьr;

Imsәk imgәn balalaj,

Tamьrđarьn tarpajtьp,

Jer dьmьnь imgәnder;

Tamьrьnan aqtarƣas,

Botaƣьnь bөtaƣas,

Baldaŋ buƣan taşьŋdaj,

Qaşqa sөjәr Şoŋqarđaj,

Balьq totar Surtandaj,

Qan hurьvsь hөlөktәj,

Jәnlek avlar kөsөktәj,

Huqqьŋ buƣan tygelme?

Maŋlaj tireŋ hьpьrьp,

Kyp jьl ƣөmөr uđđьrьp,

Jer өѣtөndә tapmaƣan,

Tөѣөn kyrep belmәgәn,

Jөrәgeŋ his totmaƣan,

Ylem tigәn javьzdь,

Taƣь huqhaŋ balaŋdь,

Yđ torlaƣьŋ esendә,

Balalarьŋ өѣtөndә,

Kөshөđđәrgә kөslөnәn,

Balalarƣa atanan

Kilgәnene kyrergә

Әđerlәndeŋ tygelme?

Bөgөn aƣam yterhәŋ,

Irtәn mine yterhәŋ,

Balalarьŋ ylgәn huŋ,

Jaŋƣьđ torop qalƣan huŋ,

Qartlьƣьŋdь kyrgәn huŋ,

Bөkөrәjep, tatarƣap

Arьѣlanьŋa menә almaj,

Hunarьŋa sьƣa almaj,

Şoŋqarьŋdь sөjә almaj,

Alarƣa jem birә almaj,

Arьѣlanьŋ da, kөsөk tә,

Şoŋqarьŋ da hөlөk tә,

Barь asqa tilmerep,

Kyđenә qan havđьrьp,

As zarьqqan arьѣlanьŋ

Bәjđә torop uzarьp,

Asьvьnan uqtalьp,

Bileŋ bөgөr, yđeŋdә

Botoŋ-botsa botarlap,

Aptaşlaha ber saqta,

Ylem tigәn javьzdь

Qarşь aliv torlaqta,

Ataj turь kilmәѣme?

tigәn hyđen işetkәs, Janbirde qart Şylgәnde tuqmavdan tuqtaƣan da,

ylemdeŋ kyđgә kyrenmәj kileve lә bar şu, ylem kilgәnder, mine

şu qotortalьr, u ylemde berәjhe kyrmәj bumaѣ, jәnlek, qoş qorttь

jьjđьrьp horaşьrƣa kәrәk tip, ujlaƣan da, barьn da saqьrƣan ti.

Barь la kilgәndәr, tөrlө hyđđәr hөjlәgәndәr. Ural barьna la qarap

bьlaj tigәn ti:

Ylem tigәn javьzdьŋ

Tөrөn hanap belәjek,

Kөslө kөshөđđө jejgәn

Jolanь beđ өđәjek;

Arabьđan hanahaq,

Hәr nөgәrđe qarahaq,

Qan da esmәj, it jejmәj,

His berәv jәşen qojmaj,

Qajnьhь tamьr aşap;

Qajnьhь ylәn jemşәp,

Haman ƣөmer itkәnen,

Jьrtqьstarƣa jem өsөn

Balahьn yrsetә ikәnen,

Barьƣьđ đa belәheđ.

Alarƣa ylem jat tygel,

Beđ ujlaƣan jәn tygel,

Qan hьvьrƣan, it jejgәn

Berehe lә duѣ tygel.

Jьrtqьslьqtь bөtөrәjek,

Jaŋƣьđ qalƣan ylemde

Bergә eđlәp yterәjek".

Tigәn hyđgә jьrtqьstar,

Alarƣa quşьlьp Şylgәn dә

Barь qarşь kilgәndәr.

Tөrlө hyđđәr buƣan ti,

Qođƣon sьƣьp alƣaraq,

Bьlaj tiep әjtkәn ti:

- Min ylem tabьvđan

His tә qurqьp tormajьm

Anь totop birevgә

His saqta min kynmәjem.

Qart buham da bь eştәn,

Min ber yđem baş tartam;

Taƣь өѣtәp şunь әjtәm:

Keşe jetkәn kөsheđgә,

His hunarlьq qьlmaha;

Әsәnәn tьvƣan berәv đә,

Bь donjala ylmәhә,

Jer uttarь, aƣastar

Jolaƣa bujhьnmaha;

Yđ miđgele jetkәndә,

Kөđgө qьrav tөşkәndә,

His jәşellek bөtmәhә;

Anda beđgә ni fajđa,

Qujan hьmaq qajhьlar

Jьlƣa ike-өs tyllәhә;

Tөndә jөrөp jәşeldeŋ

Barьhьn da uttaha;

Bytәn jәndәr qanƣьrьp

Aşarьna tapmaha;

Өjөr-өjөr tьv bulьp,

Qađ-өjrәge, aqqoşo

Şьbьr-şьbьr qojonop,

Hiv өѣtөnә qaplaha;

Ƣөmerem buşqa uđa tip,

Jarьm buşa tuđa tip,

His ber jьlƣa aqmaha;

Jerđә şundaj jola tip,

Jerđe qaplaj barь tip,

Qojonorđar, eserđәr,

Beđgә tьnƣь birmәѣtәr,

Tip şişmәlәr sьqmaha;

Jerđәge hьv tьnsьha,

Şu saqta beđ nişlәrbeđ,

Qajđan uttь tabьrbьđ,

Hьvđь nisek esebeđ?

Başьm halьp, jav asьp,

Kyp saƣьnda talpьnьp,

Aslьq, tarlьq kyrhәm dә,

Kyp zarьƣьp jөrhәm dә,

Min qan esmәj, it jөjmәj,

Ylәkheneŋ kyđ majьn

Өs kөndә ber soqomaj,

His donjala toralmam,

Ylemde eđlәp tabьrƣa

Min hyđemde birә almam".

Hajьѣqan-

Ylemdәn qurqar jәn bulha,

Qotolorƣa jul eđlәr,

Tyl jәjergә ujlaha,

Ilde gizep jaj eđlәr".

Tigәn bьlar ujđarьn

Julbarьѣ ta, qaplan da,

Byre, burhьq, arьѣlan da,

Tipkes, jьrtqьs qoştar đa,

Qarpьr, balьq, surtan da-

Barь jьrtqьs xup kyrgәn.

Bөtә ylәn jemşәgәn,

Torna, өjrәk, qьr qađđar,

Tuƣađaq man sel, qorđar,

Bala sьƣarьp, tyl jәjep,

Ballarь la qoş bulьp,

Yđ aldьna asqansь,

Jәj miđgele uđƣansь,

Şьr urmanlьq eđlәrgә,

Bajmanlьq ta tyllәrgә,

Tip barьhь ujlaƣan.

Qoralajь, bolanь,

Qьđьl sikә qujanь,

Ajaƣьna mahajьp,

Ber avьđ hyđ әjtmәgәn.

Turƣaj, majsil sьjьrsьq,

Sәvkә, qarƣa, buđ sәpsek,

Mьr-mađarđь aşaƣas,

Hyđ әjtergә ojalaƣan.

Kәkyk taƣь ojam juq,

Balam tigәn qajƣьm juq,

Bala-bayьrьm tigәndәr,

Bala өsөn janƣandar,

Ni telәhә, minә şu,

Tip urtaƣa halƣan ti,

Barь tөrlөsә hөjlәp,

Tөrlөhө-tөrlө ujlar,

His berlekkә kilmәjsә,

Qьrƣa ber uj әjtmәjse,

Tarqalьşta qalƣan ti,

Qart mьnan huŋ hiѣkәngәn,

Jaŋƣьđ avƣa sьƣarƣa,

Qart, qarsьqta şiklәngәn.

Berđә-ber kөn dyrtәvlәp,

Bьlar avƣa kitkәn ti,

Kyp jerđәrđe ytkәn ti,

Kyp jәn alьp, şatlanьp,

Avđan bьlar qajtqan ti,

Avlap alƣan qoştarđьŋ,

Bәjlәp halƣan jәndәrđeŋ,

Arahьnda ber aqqoş

Ajaƣьnь bәjlәgәs,

Başьn qьrqьp taşlarƣa

Bьsaƣьnь qajraƣas,

Qanlь jәşen tykkәn, ti,

Yđ zarьnь әjtkәn ti:

"Il kyrergә sьqtьm min,

Jer qoşonan tygelmen,

Jәşәj torƣan ilem bar,

Ilheđ jetem tygelmen.

Jerđә his kem tьvmaѣtan,

Berәv ajaq baѣmaѣtan,

Qoş bulьrƣa jer eđlәp,

Jerđә his kem tapmaƣas,

Bytәn jәndәn hajlarƣa

Berәven tiŋ kyrmәgәs,

Kykkә osop jәr eđlәp,

Ajđь, qjlaştь kyđlәp,

Yđenә jәr hajlaƣan,

Ikehen dә arbaƣan,

Bar qoştarƣa baş bulƣan,

Samrav tigәn atam bar.

Ike balahь buƣan,

Balahь la, yđe lә

His avьrьv kyrmәgәn:

Yđđәre lә, balahь

His berәvhe ylmәgәn,

Şulaj danlь atam bar,

Әle lә batşa atajьm,

Jebәregeđ heđ mine

Yđ ilemә qajtajьm.

Mine bylep aşap ta,

Sәjnәp mine jotop ta,

Barьber aş bumamьn,

Aş bulьp min heŋmәmen,

Jәn şişmәnәn hьv alьp,

Әsәm tәnen jьvđьrƣan,

Barьƣьđƣa bildәle,

Yđ nurьna huƣarƣan

Qojaş tigәn әsәm bar.

Jebәregeđ heđ mine

Atam barьber tabar u,

Kilep javlap alьr u,

Samrav tigәn batşanьŋ

Homaj tigәn qьđьmьn;

Altьn sәsem tarqaham

Nurƣa ilde kymәmen;

Kөndөđ jergә nur hibәm,

Kisen ajƣa nur birәm,

Jebәregeđ heđ mine,

Ilemә min qajtajьm,

Jәn şişmәneŋ hьv julьn

Heđgә әjtep kitәjem".

tigәn işetkәs, Janbirđe qart man Janbikә qarsьq uldarьna

kәŋәş itkәndәr. Şylgәn haman qoşto aşav jaƣьnda, Ural qotqarajьv

bulьp talaş kitkәn. Ural qoşto Şylgәngә birmәj tartьp alƣan da, sitkәrәk

alьp qujƣan. Qoşto jьvatьp: "Qajƣьrma xәđer tamaqlanam da, yđeŋde

ata-әsәŋә itep tapşьram." tip atalarь janьna kilep utьrƣan. Bьlar aşarƣa

utьrƣas, qoş hav qanatьn helekkәn, os qavьrhьnь tөşkәs, hьnƣan

qanatьnan sьqqan qanƣa bujap, jergә taşlaƣan ikәn, os aqqoş kilep,

qьđđь kytәrep alьp kitkәndәr. Janbirđe qarttar janşişmәneŋ julьn

horaşa almaj qalьvđarьna ykengәndәr.

Qart şunda uq Şylgәn mәn Uralƣa, qoştar qarap osqan jaqqa taba

kyđ jađmaj kitergә, arttarьnan kyđәtep barьp, jәn şişmәheneŋ urnьn

tabьrƣa, әgәr julda ylem osoraha, başьn qьrqьp alьp qajtьrƣa tip,

quşqan, ike ulьn ike arьѣlanƣa menderep ođatqan ti.

Ural, Şylgәn ikәvlәp,

Aj, kөn, jьl hanap,

Kyp jьlƣa aşa hьv kisep,

Kyp urmandar, tav aşьp,

Haman alƣa kitkәndәr;

Bara torƣas bь ikәv,

Ber jьlƣanьŋ sitendә,

Ber đur aƣas tөbөndә,

Ber đur tajaq qulьnda,

Baqьr handьq janьnda

Appaq haqal ber qartqa,

Bьlar barьp jetkәn, ti,

Barьp sәlәm birgәn, ti,

Qart ta qarşь alƣan, ti,

Jul başьnь bьlarđьŋ

Qart horaşьp belgәn, ti;

Yđ ujđarьn bьlar đa

Qartqa hөjlәp birgәn, ti.

Qart ujlap torƣan da,

Bilar ujьn belgәn dә,

Haqalьnь hьpьrьp,

Bilarƣa kyđ jөgөrөtөp,

Ike juldь kyrhәtep,

Bьlaj tiep әjtkәn ti:

-Mьna heđgә ike jul,

Hulƣa kitkhәŋ jul bujь,

Ujьn-kөlkө tөn bujь,

Qajƣь, etlek kyrmәjse,

Barlьƣьn da belmәjse,

Rәxәt jәşәp bajmanda,

Byre harьq jalanda,

Tөlkө, tavьq urmanda,

Bergә jәşәp duѣ bulьp,

Samrav qoşqa baş ejep,

Qanda esmәj, it jejmәj,

His ylemgә jul qujmaj,

Jәşәp kilgәn ber il bar.

Jaqşьlьqqa jaqşьlьq,

Qьla torƣan jola bar.

Uŋƣa kithәŋ jul bujь,

Ilav-hьqtav tөn bujь,

Javьzlьqta dan alƣan,

Aq haqaldan, batşanan

Qajƣь, etlek kyrevse,

Qanlь jәşen tygevse

Qatil batşa ile bar;

Tav-tav keşe hөjәge,

Qanƣa batqan jere bar".

Qarttan bьlar işetkәs,

Juldar serene belgәs,

Ural, Şylgәn ikәvhe,

Şьbaƣa totop arahь,

Jul bylergә ujlaşqan,

Yđ arahь hөjlәşkәn.

Hulƣa kitev Uralƣa,

Uŋƣa kitev Şylgәngә,

Şьbaƣalь jul buƣan.

Şylgәn mьna kynmәgәn,

Min uđaman әle tip,

Min baramьn hulƣa tip,

Şylgәn huldь hajlaƣan,

Yđ tigәnse davlaƣan;

Ural kyhgәn uŋ jaqqa,

Şylgәn kitkәn hul jaqqa.

Ural uŋƣa kitkәn huŋ,

Ođon julƣa tөşkәn huŋ,

Kyp hьvđarđь kiskәn ti,

Kyp tavđarđь aşqan ti,

Bara torƣas, ber tavđьŋ

Itәgenә jetkәn ti.

Byre talap, өđgөlәp,

Hьrđaj qanƣa tuđƣandaj,

Telgelәngәn arqahь,

Ajьrьlƣan jelkәhe,

Syplek tirkәn tavьqtaj,

Qul-ajaƣь jarьlƣan;

Tamьr aşap, jer qađьp,

Avьđ-bite qaralƣan;

Qьrav huqqan ylәndәj,

Jөđө-tөѣө harƣajƣan;

Sutlap junƣan aƣastaj,

Baltьr ite hulьƣan;

Bir uŋalƣan aƣastaj,

Jelek başь surajƣan,

Ber qarsьqqa hьrьşqan,

Kөngә janƣan tөndәren,

Hьrt qaplaƣan sәstәren,

Huplap junƣan aƣastaj,

Baltьr ite belәgen,

Avđa tujƣan qьjƣьrđaj,

Kәrәjep torƣan kykrәgen,

Quƣa aşa jьlmьldap,

Torƣan kyldәj kyđđәren,

Balqortondaj aqtьmat,

Neskә, hьlьv bildәren,

Ojalьpmь, qurqьpmь,

Ber hilivđьŋ qarsьqqa

Ьşьqlanьp mataşqan,

Ber qьđьmdьŋ qarsьqqa

Ural barьp tap buƣan.

Ural jaqьn barƣan ti,

Qurьqmaƣьđ tip әjtkәn ti:

-"Min kilәmen jьraqtan,

Yđem tьvƣan tirlaqtan,

Bala inem kitkәndә,

Kyp ildәrđe ytkәndә;

Min keşegә tejmәjmen,

Anьŋ qanьn qojmajmьn;

Ylem tigәn javьzdь

Yterergә ujlajmьn;

Әjđә jaqьn kilegeđ,

Il xәlegeđ hөjlәgeđ,"-

Tigәs bьlar jьlmajƣan;

Urьnьnan quđƣalƣan,

Tuđƣan sәsen әsәlә

Qolaƣьna qьѣtьrьp,

Urьnьnan quđƣalьp,

Ber ađ kyđen đurajtьp,

Әsә hyđen asqan ti,

Bьlaj tiep әjtkәn ti:

-"Jьraq ildәn ikәn heŋ,

Izge ujđa kilgәnheŋ,

Aj jegetem, belhәŋ hin,

Beđđeŋ ildә bulhaŋ hin,

Qatil batşa, aqhaqal

Eştәrene kyrhәŋ hin.

Avьrьv-hьđlav kyrmәjse,

Ylem başqa kilmәjse,

Qatьn-qьđđь, ir attь,

Ajьrmajsь jәş, qarttь

Qul-ajaƣьn bәjlәtep,

Arьvđarьn hajlatьp,

Jьl da ber qat jьjđьra,

Harajьna aldьra,

Qьđь hajlaj jegeten,

Yđe hajlaj qьđ-qьrqьn,

Qalƣandarьn taƣь la

Aq haqaldar qarajđar

Yđđәrenә hajlajđar,

Qalөandarьn ajamaj,

Qanlь jәşkә qaramaj,

Terelәtә, hav kөjgә,

Qьđь kylgә haldьra,

Iren utqa jandьra;

Atahь өsөn, yđe өsөn

Aqhaqaldar danь өsөn,

Yđe tьvƣan kөnө өsөn,

Jьl da ber qat alla өsөn,

Qanlь qorban uđđьra.

Mьna mindә un bala

Kyrgәn әsә donjala;

Dyrten hajlap aldьlar,

Bişen hьvƣa attьlar,

Qartьm jөrәge hьđlaƣas,

Ber balahь qalmaƣas,

Qarap. torop tyđmәne;

Nişlәrene hiđmәne;

Jәn asьvđan uqtalьp,

Balahьnь qьđƣanьp,

Aqhaqalƣa ьmtьldь;

Meѣkәnkәjem şu kөndө

Kyđ aldьmda ykhetep,

Terelәj jergә kymelde.

Kinjә balam qalƣajnь,

Aqhaqaldar kilgәjne,

Alam tiep әjtkәjne,

Bala bavьr buƣanƣa,

Alьp qastьm urmanƣa.

Beđđәj әsәle bala,

Qasqan ir-at kyp mьnda,

Barьhь la qan ilap,

Jөrөj qasьp urmanda.

Jeget, izge ikәnheŋ,

Jaqşь ujđa kilgәnheŋ,

Arь barma, qajt kire,

Qanlь jergә klgәnheŋ,

Javьz ilgә kilgәnheŋ.

Ural- Hьvđar kisep, tav aşьp,

Kyp jьl byjь kilgәnmen,

Kyp juldarđь uđƣanmьn;

Kyđ jәşergәn ylemde

Eđlәp mьnda tapmaham,

Başьn sabьp өđmәhәm,

Kyđgә kyrengәn ylemgә

Keşe qanьn qojarƣa,

Alarƣa jul qujmamьn;

Әjtkәnemә jetmәhәm,

Barьn jerđәn jujmaham,

Ural bulьp jөrөmәmen",-

Tigәn hyđen әjtkәn dә,

Hav bulьƣьđ tigәn dә,

Arьѣlanьna mengәn dә,

Qatil batşa jortona

Ural qarap kitkәn ti,

Ber nisә kөn ytkәn ti,

Şundaj jergә etkәn ti,

Ber әsәnәn tьyƣandaj,

Ber tөѣ kejem kejgәndәj,

Barьhь la şәp-şәrә

Ber tөrkөm xalьq jьjьlƣan,

Allь-artlь teđelgәn,

Irđәr, qьđđar ajьrьlьp,

Uram-uram qujьlƣan,

Aqhaqaldar tөrtkөlәp,

Tigeđheđen tigeđlәp,

Qamsilar gel huqqьlap,

Jөrөhә lә hyđ әjtmәj,

Tel dә qьbьrđatalmaj,

Torƣan xalqtarƣa barƣan;

Majđanƣa kyđ halƣan;

Bь tөrkөmdәn sittәrәk,

Un biş ađьm qьrđaraq,

Kyđe-başьn sәmәrtep,

Jөrәktәren hьqtatьp,

Balalarьn qurqьtьp,

Yđ arahь hөjlәşep,

Qajƣьrьşьp, ilaşьp,

Torƣan ata-әsәlәr

Janьna barьp tuqtaƣan,

Xәl-yxvәl horaƣan,

Yđ telәgen hөjlәgәn.

Ural hyđen barь la

Jotonoşop tьŋlaƣan,

Arahьnan ber qartь,

Bьlaj itep hөjlәgәn:

-Jeget, hineŋ tөѣ başьŋ,

Aptьraşlь qaraşьŋ,

Arьѣlan menep kileşeŋ,

Sit bulьrđaj kyrenә.

Beđđeŋ ildә batşa bar,

Aqhaqaldan tyrә bar,

Mьna bь xalьq esendә,

Tөrlө ьrьvđan keşe bar.

Hәr jьl batşa tьvƣan kөn,

Ata-әsәhe xaqь өsөn,

Batşa tьvƣas hьv alьp,

Jьvƣan qojoho өsөn,

Hәr ьrьvđan jьl hajьn

Qorban birev jola bar.

Batşanьŋ tьv biđәge

Qara quđƣan qoşo bar,

Şul qoştarđь jьl hajьn

Hьjlaj torƣan kөnө bar.

Ana, jeget, kyrәheŋ,

Ul qoştarđь belәheŋ,

Kilep tavƣa qunƣandar,

Jem bularьn belgәndәr;

Qojoƣa qьđđar halƣan huŋ,

Qьđđar anda ylgәn huŋ,

Barьn alьp qojonan

Qođƣondarƣa taşlajđar,

Alar şunda aşajđar.

Mьnav bәjle egettәr,

Hәr ьrьvđan kilgәndәr,

Batşa qьđь jьl hajьn,

Tәvđә hajlaj berәvhen;

Anan qala batşa yđe

Qoldь hajlaj harajđa,

Anan torop qalƣanь,

Xođaj өsөn qorbanƣa".

Tip hojlәp tә bөtmәgәn,

Әjtep zarьn әjtmәgәn,

Altьn tәxet өѣtөndә

Batşa qьđь utьrƣan,

Dyrt jaƣьnan dyrt qolo

Tәxetene kytәrgәn.

Baѣmalatьp artьnan,

Ber aqhaqal ejәrgәn.

Julьn başlap aldьnan,

Aqhaqaldar ejәrtkәn;

Kilep jetkәn bьiar ti,

"Tigeđ jaqşь toroƣođ,

Batşa qьđь kilә bit,

Jaqtь jөđlө bulьƣьđ".

Tip berәvhe әjtkәn ti,

Rәt bođop torƣandь

Qamsь menәn huqqan ti.

Batşa qьđь şu saqta

Kilep jetkәn majđanƣa;

Ural da rәt bođmaƣan,

Barьp torƣan ьŋƣajđa.

Batşa qьđь aralap,

Bar jegette hajlaƣan,

Arahьnan oqşarđaj

Ber jeget tә tapmaƣan.

Ađaq siktә jađьnlap,

Uralƣa kьlep jetkәn ti,

Tuqtap torop şu jerđә

Uralƣa hyđ quşqan ti,

Qulьna alьp ber alma,

Uralƣa qьđ birgәn ti.

Batşa qьđь maьđanda,

Ođaq hөjlәp tormaƣan,

Uraldь alьp barьrƣa

Aq haqalƣa ьmlaƣan.

Qьđ tәxetkә utьrƣan,

Taƣь qoldan kytәrtep,

Harajƣa qajtьp kitkәn ti.

Barь xalьqta aptьrap,

"Batşa qьđь hөjđө bit,

Batşa kejәve buldь bit",

Tip barьhь şav kilep,

Aqhaqaldarь kilep,

Xalьqtь sitkә tarqatьp,

"Әjđә harajƣa, jeget,

Batşa qьđь kөtә",- tip,

Uralƣa jola aŋlatьp,

Ber aqhaqal şu saqta,

Jul başkarƣa buƣan ti,

Kejәv buldьŋ beđgә tip,

Arqahьnan hөjgәn ti.

Ural mьŋa kynmәgәn,

Aqhaqalƣa ejәrep,

Harajьna kitmәgәn.

-Min jolanь belmәjem,

Eş ađaƣьn kyrәjem,

Ađaq barham, barьrmьn,

Qьđđь eđlәp tabьrmьn",

Tiep Ural әjtkәn ti,

Aqhaqaldar hyđđәren

Ural kire qaqqan ti,

Aqhaqaldar qorsajьp,

Qьđƣa әjtә kitkәn ti.

Kyp tә vaqьt uđmaƣan,

Xalьqta şav-şьv bөtmәgәn,

Aqhaqaldar jul başlap,

Dyrt batьrьn ejәrtep,

Qoldan tәxet kytәrtep,

Buralanƣan dөjәlәj,

Qan hьraƣan ajьvđaj,

Kyđenә qan havđьrьp,

Kyđ qabьƣьn tojđorop,

Uzar sәsep, mat qurьp,

Qaban susqa jelkәle,

Fildәj jьvan baltьrlь,

Qьmьđ tulƣan habalaj,

Imәnes, jьvan qorhaqlь,

Uzarьnan bar xalьqtьŋ

Başьn jergә ejđerep,

Qatil batşa kilgәn ti,

Barihin da aralap,

Ir qol hajlap ytkәn ti.

"Bьnьhь harajƣa barьr,

Bьnьhь qorbanƣa bulьr",

Tip qol hajlavьn bөtkәn ti.

Qьđ hajlarƣa kilgәn ti;

Qьđđar hajlap jөrөgәndә,

Ber hilьvƣa jetkәndә,

Aqhaqaldь saqьrьp,

"Teşen qara" tigәn ti.

Alhьv jөđөn qaplaƣan,

Qulьn qьđđьŋ alƣan ti,

Kykrәktәren qapşьƣan,

Bilen totop qaraƣan,

Qьđđьŋ bitenәn ybep,

Harajƣa bь jarar tip,

Bytәndәren qaraƣьđ,

Arahьnan yđegeđ,

Arьvđarьn hajlaƣьđ,

Kәrәgensә alьƣьđ,"-

Tiep batşa әjtkәn ti,

Aqhaqalƣa quşqan ti;

Qalƣađarь әsәmdeŋ

Mine jьvƣan qojomdoŋ

Qorbanьna qalьr tip,

Ađaq hyđen әjtkәn ti.

Asьvlanьp şu saqta

Qьđь kilep jetkәn ti,

Ural janьna kilep,

Ypkә hyđen әjtkәn ti:

"Jeget, hine hajlanьm,

Harajьma barьrƣa

Alma birep ьmlanьm;

Mine tingә almanьŋ,

Harajьma barmanьŋ;

Kire qaqtьŋ hyđemde,

Bөtә qoldar aldьnda

Qara itteŋ jөđөmdө".

Tigәn hyđđe işetkәs,

Batşa tөşkәn tәxettәn,

"Qajhь ьrьv jegettәn,

Mineŋ qьđьm xurlanƣan",

Tip Uralƣa kilgәn ti,

Tөkөrөk sәsep avьđđan,

Hyđen hөjlәp kitkәn ti:

Hin mineŋ kemlegem,

Qatil batşa danlьƣьm,

Keşe tygel, bь ildә,

Min bilәgәn hәr jerđә,

Qoşo-qorto, barь la,

Işetep tә, kyrep tә,

Gyrendәge ylek tә,

Aŋlaƣanьn belәheŋ?

Qьđьm әjtkәs barmajsь

Nәmә ujlap torahьŋ

Niŋә jolam bođahьŋ,

Niŋә barmaj huđahьŋ?

Ural-

"Batşa tigәn nәmәne,

Keşe hujar jolanь,

Işetep tә, kyrep tә,

Nisә jьldar jөrөp tә,

Nis ber jerđә kyrmәnem,

Barlьƣьn da belmәnem.

Min his jola belmәjmen,

Ylem tigәn javьzdь

Yterergә eđlәjmen;

Jolanan da qurqmajmьn,

Ylemdәn dә erekmәjmen;

Keşe btygel, qoşto la,

Nindәj ylem kilhә lә,

Kilep qulьn halha la,

Anь birep ylemgә

Qul qavşьrьp tomajmьn.

Mьna qarap torajьm,

Bar jolaŋdь kyrәjem,

Ađaq siktә yđ ujьm,

Hiŋә әjtep kitәjem".

Tigәn hyđen işetkәs,

Uraldьŋ da sit keşe

Ikәnlegene belgәs,

Aqhaqaldar, batьrđar,

Batşa jaqlь qart-qorđar,

Batşa qьđьn Uraldan,

Aŋa qьđđь birevđәn,

Anь kejәv qьlьvđan,

Barьhь la kөnlәşkәn.

Ylem kөtkәn barь xalьq

Mьnь işetep qavanьp,

Yđ arahь hөjlәşkәn.

Batşa mьŋa şaşqan ti:

"Mьndaj tintәk hajlama,

Kyđeŋ juqqa taldьrьp,

Juq keşegә qarama;

Qajt, balam, qajt әjđә,

Harajьŋa kit әjđә?-

Tip qьđьna әjtkәn ti,

Qarbandarđь totmaƣьđ,

Qьđьn hьvƣa taşlaƣьđ,

Iren utqa atьƣьđ,

Bь jegette bьƣavlap,

Aqađ miŋә itegeđ",

Tip dyrt batьrƣa quşqan ti.

Yđe tәxetkә utьrьp,

Başqarьvđь kөtkәn ti.

Aqhaqaldar qьđđarđь,

Qulь bәjle irđәrđe,

Qьđьn hьvƣa taşlarƣa,

Iren utqa taşlarƣa

Quđƣalьşa başlaƣas,

Xalьq sьr-sьv ilaşqas,

Ural ьrƣьp sьqqan ti,

Oşo hyđen әjtkәn ti:

-"Min kyrenmәѣ ylemde,

Juq itәrgә sьđđan mьn,

Qan esevđe batşanan,

Keşe aşar dejevđәn

Bar keşene qotqarьp,

Jәn şişmәnәn hьv alьp,

Ylgәndәrđe tereltev

Өsөn tьvƣan batьrmьn.

Xalьq ilaşьp torƣanьn

Kyđ aldьnda kyrgәndә,

Xlьqtьŋ qanlь yleme

Xalьqqa qulьn halƣanda,

Ylem mәn jav asьp

Batьr qarap torormь?

Javьzdarƣa jul qujьp,

Batьr qurqьp qalьrmь?

Kit, aqhaqal artaban,

Tөş đur batşa arbanan,

Qoldar qulьn sisegeđ,

Qьđđar qulьn sisegeđ."

Tigәn hyđđe işetkәs,

Batşa qьđarьnƣan ti,

Tirehenә hьjmaѣtaj

Batşa byrtenengәn ti,

Batьrđarьna qarap:

"Ylem eđlәp jөrөhә,

Qanƣa hьvhap tilmerhә,

Kyrhәtegeđ ylemde,

Tanьtьƣьđ ilemde."

Tiep asьvlanƣan ti,

Batşa farman birgәn ti;

Tәne jөnlө ajьvđaj,

Yđđәre đur dejevđәj,

Dyrt batьrь kilgәn ti,

Uralƣa qarşь torƣan ti.

"Alьşqanƣamь, tartьşqa,

Hajla berđe", tigәn ti.

Ural-

Yđegeđ әrәm bumaƣьđ,

Yđegeđđәn kөslөrәk

Berәj xәjvan hajlaƣьđ",

Tigәs bьlar kөlgәn ti,

"Aj-haj batьr ikәnheŋ",

Tip batşa la, barь la,

Mьѣqьl itep qujƣan, ti.

Qatil batşa asьvƣan

Ni әjtergә belmәjse,

Ujlap-nitep tormajsь:

-"Qanhьraƣan ikәn bь,

Jәnherәgәn ikәn bь,

Harajьmdь kytәrgәn-

Ygeđemde kitereŋ,

Ygeđ qьlьr qьlьqtь

Heđ batьrđar tik toroŋ."

Tigәn hyđđe işetkәs,

Barь xalьq qurqqan ti,

Uraldь barь qьđƣanьp,

"Әrәm bula jeget," tip,

Xalьq kyđ jәş tykkәn ti.

Atahьna jalvarьp,

Qьđь kilep jetkәn ti,

"Ataqajьm, qujsәle,

Juqqa әrәm itmәle,

Miŋә birgәn antьŋ bar;

"Kejәv hajla yđeŋ", tip.

Miŋә әjtkәn hyđeŋ bar.

Bь jegette hajlanьm,

Kejәvem tip ujlanьm,

Hөjlәşergә jegetteŋ

His jajьna qujmanьŋ;

Ataqajьm, qujsәle,

Juqqa әrәm itmәle."

Tip qьđ әjthә lә,

Qanlь jәşen tykhә lә,

Qьđь hyđen almaƣan,

Qьđ jajьna qujmaƣan.

Jerđe tьrnap, ykerep,

Şьlaqajđarьn aƣьđьp,

Tavđaj ygeđ kilgәn ti,

Ural aldьna kilep,

Qarap baѣьp torƣan ti,

-"Jeget jergә at mamьn;

Serep tuđƣan bulƣansь,

Jelgә osop bөtkәnse,

Mөgөđөmdө qaqlarmьn",

Tip Uralƣa әjtkәn ti.

Ural:

- Min dә әrәm itergә,

Yđem, hine tьrьşmam,

Jafalanьp kөs tygep,

Hineŋ mәn sajqaşmam.

Donjala hin keşenәn

Kөslө juƣьn tanьrhьŋ,

Yđeŋ tygel, toqomoŋ

Keşegә qol bulьrhьŋ".

Tigәn hyđgә ygeđ đә,

Asьvlanьp ьmtьlƣan,

Mөgөđөnә alьrƣa

Uralƣa ul uqtalƣan.

Ural batьr buƣan, ti,

Mөgөđөnәn alƣan, ti,

Tьrьşqan, ti, ygeđ đә,

Tьrmaşqan, ti, ygeđ đә,

Ьsqьnalmaj Uraldan,

Tubьƣьnan batqan, ti,

Kөsergәnep tьrьşqas,

Avьđьnan ygeđđeŋ

Qap-qara qan aqqan ti,

Өѣkө teşe tөşkәn, ti;

Ygeđ xәlheđlәngәn, ti,

Sәsep әlherәgәn, ti,

Mьnь kyrep batşa la,

Aqhaqaldar, barь la,

Aptьraşqa qalƣan ti.

Ural әrәm itmәgәn,

Batqan jerđәn ygeđđe

Kytәrep alьp qujƣan ti;

Ygeđđeŋ bar tojaƣь

Urtalajƣa jarьlьp,

Arahьna qom tulьp

Hьrđaj qanƣa tuđƣan, ti.

Ural:

-Qulьm tejgәn mөgөđөŋ

Kәkerәjgәn kөjөnsә,

Teşeŋ tөşkәn avьđьŋ

Өѣkө teşeŋ yѣmđjse,

Ajьrьlƣan tojaƣьŋ

His tә berekmәjensә,

Yđeŋ dә tygel, balaŋ da

Mәŋge qalьp şu kejsә.

Keşe kөsөn kyrđeŋ hin,

Xәlheđlegeŋ beldeŋ hin,

Keşegә mөgөđ sajqama.

Jeŋәrmen tip ujlama.-

Tigәs ygeđ qurьqqan, ti,

Aqhaqaldar, batşalar

Aptьravđa qalƣan, ti.

Qatil seren birmәgәn,

Ber tabandan uqtal, tip,

Dyrt batьrƣa ьmlaƣan.

Batьrđar đa kilgәn, ti,

"Jәneŋ sьqha qulьmda

Tәneŋ qajđa taşlajьm,

Sarqoqotqansь ylmәhәŋ,

Qajhь ilgә sөjәjem,

Tip ber batьr Uralƣa,

Alap hyđen әjtkәn, ti.

Ural mьnan qurьqmaƣan,

Dyrt batьrƣa qarşь

Alƣa taba atlaƣan.

Ural:

-Dyrtegeđ đә kilegeđ,

Ylem eđlәp jөrөgәn

Batьr kөsөn belegeđ.

Qalьƣьđ đa jәn birhәm,

Arьѣlanьma biregeđ;

Kөsөgөđ jethә taşlarƣa

Jәn şişmәgә sөjөgөđ.

Inde heđ đә qjtegeđ,

Mineŋ đulƣa tөşhәgeđ,

Kybәlәktәj oshaƣьđ,

Qajđa qaraj sөjәjem?

Dejevđәrđe qьjratьp,

Jәn şişmәnәn hьv alьp,

Kire heđgә kilgәn dә,

Heđđe eđlәp jөrөgәndә,

Ontalqandaj itegeđ,

Kybәlәktәj jәnegeđ,

Qajhь jerđәn tabajьm."

Tigәs bьlar kөlgәn, ti,

"Kөnөŋ jethә atьrƣa,

Hьrttь jergә halьrƣa,

Batşa, aqaqaldarđьŋ

Aldьna qarau taşlarhьŋ",

Tip mьѣqьllap qujƣan, ti.

Dyrte berđәn uđtalьp,

Jedeşkәn ti Uralƣa,

Alьşqan ti bьlar đa,

Ural totop berene

Olaqtьrƣan batşaƣa,

Qalƣan өsөn ber julь-

Aqhaqaldar aldьna.

Jer helkengәndәj buƣan,

Aqhaqaldar, batşa la,

Olaqtьrƣan batьr đa,

On-talqanƣa qalƣan, ti,

Kyqqәn ƣәjep bulƣan ti.

Qan ilaƣan әsәlәr,

Hьqtap torƣan atalar,

Qulь bәjle balalar,

Barьhь la kyrgәn, ti,

Jabьrьlьp Uraldьŋ

Qulьn kilep ypkәn, ti.

Ural harajƣa barƣan, ti,

Barь xalьqtь jьjƣan ti,

Qasqan, boѣqan barьna

Yđ jortona qajtьrƣa

Ural farman birgәn, ti;

Aranan baş hajlatьp,

Ural kitmәk buƣan, ti;

Xalьqtar jьjьn qorƣan,

Ural da bergә buƣan,

Xalьq esendә iŋ qartь

Bьlaj tiep әjtkәn, ti:

"Jeget tә, jeget ikәnheŋ,

Jeget batьr ikәnheŋ,

Jөrәgeŋә tajanьp,

Belәgeŋde hьđƣanьp,

Beđđә jđәrđe qьđƣanьp,

Kilgәn jeget ikәnheŋ.

Batşa asьvьn quptarƣan,

Hiŋә qarşь eskergәn,

Şu ajqanlь beđđәrđe

Şatlь azat ittergәn,

Batşa qьđь buldь bit,

U sәbәpse buldь bit:

Hine hөjөp şavlaştь,

Atahь man davlaştь,

Batşa qьđьn al, jeget,

Bergә ƣөmөr it, jeget.

Tigәn hyđđe işetkәs,

Barьhь la dimlәşkәs,

Ural almaq buƣan, ti,

Qьđđь alьp tuj jahap,

Ber-ađ qalmaq buƣan, ti.

Ber nisә kөn buƣan huŋ,

Qьđđьŋ tujь uđƣan huŋ,

Ural taƣь kitkәn, ti,

Kyp hьvđarđь kiskәn, ti.

Bara tirƣas ber jerđә,

Ber qaja tav bitendә,

Ujpat saja esendә,

Arьѣlanьnan tөşkәndә,

Jal itergә jatqanda,

Jьlan ьѣlaƣan tavьş

Qolaƣьna salьnƣan,

Ьrƣьp torop Uralda

Tirә jaƣьn qaraƣan.

Jьraq tygel, jaqьnda,

Ber qulƣanьŋ janьnda,

Bejeklegeŋ qarahaŋ,

Arьѣlan aşa kyrenmәѣ,

Ođonloƣon ylsәhәŋ,

Jөđ ađьmda tykәlmәѣ

Ođonloqta ber jьlan,

Qulƣa esenәn hөđөp,

Totop alƣan ber bolan.

Aj ajqaşa ti bilar,

Haj sajqaşa ti bьlar,

Ađaq siktә tyđermәj,

Aj-vajьna qaldьrmaj

Sәsәp jьƣьlƣan bolan,

Art hanьnan bolandьŋ

Şunda uq qapqan ti, jьlan.

Ural barƣan jөgөrөp,

Jьlan qojroƣon solƣap,

Dulaj ti, aƣas hьndьrьp.

Uraldь la jotarƣa

Qojroq man huqqan ti;

Ural urap jьlandьŋ

Qojroƣonan totqan ti,

"Jebәr bolandь," tiep,

Jьlanƣa Ural әjtkәn ti;

Jьlan ber hyđ әjtmәgәn,

Bolandьŋ art hanьn

Jьlan haman sәjnәgәn.

Bolan şunda uq ylgәn,

Ural da qarap torƣan.

Al tьrьşqan ti jьlan,

Yđ telәgen itәrgә,

Bolandь jotop bөtәrgә;

Tьrьşha la bumaƣan,

Đur mөgөđđә tuqtaƣan,

Qojroƣo man şaqarƣan,

Anda la mөgөđ hьnmaƣan,

Jergә huqqan bolandi

Anda la mөgөđ hьnmaƣan,

Bara-tora jьlandьŋ

His tәqәte qalmaƣan,

Jotha mөgөđ jebәrmәj,

Qьѣha, kire tibәlmәj,

Aptьraƣan, aljaƣan,

His tә eşe sьqmaƣas,

Jьlan başьn sәkәjtep,

Bьlaj tiep jalvarƣan:

-"Aj jegetem jarđam it,

Qәhqa anьŋ ulьmьn,

Zәrqum tigәn jegetnen.

Jarđamьŋa qarьvqa

Min dә jarđam itәrmen;

Julьmda juldaş bul tihәŋ,

Julьŋa bergә kitәrmen;

Enje, mәrjen horahaŋ,

Harajьma barьrhьŋ,

Telәgәnse alьrhьŋ,

Mindә qunaq bulьqhьŋ".

Tigәn hyđđe işetkәs,

Ural horav birgәn ti,

Ural javap birgәn ti:

-His qarьv qьlmaƣan,

Ber keşegә tejmәgәn,

Qan esmәѣtәj bolandь,

It jejmәѣtәj bolandь,

Mineŋ doşman ylemgә,

Asmarlanьŋ bolandь.

Miŋә hөjlә serene,

Miŋә әjt hin barьnь?

Miŋә bylәk kәrәkmәj,

Miŋә haraj kәrәkmәj,

Min sьqqanmьn ilemdәn

Qotqarьrƣa keşene,

Jaqlaşьrƣa barьnь

Javьz, doşman ylemdәn.

Zәrqum:

- Aj jegetem, әjtәjem,

Bar seremde hөjlәjem;

Qoştar torgan đur ildә,

Samrav tigәn batşa bar;

U batşanьŋ qojaştan

Tьvьp tөşkәn qьđь bar;

Min horanьm birmәne,

Hin jilan tip qьđь la

Mine tartьp kilmәne;

Min atama jalьndьm,

Kөnөn kisen jalvarđьm,

Ataj, şunь al tinem;

His bumaha ilenә,

Utlь javьŋ as tinem;

"Bөgөn avƣa sьq tine,

Jьlan tunьŋ kej tine,

Un ike tarbaq mөgөđlө

Bolan tabьp jej tine;

Şunь jothaŋ dohjala

Tөrlө tөѣkә kererheŋ,

Keşelәrđeŋ hьlьvь

Ber jeget ir bulьrhьŋ,

Qoş ilenә barьrhьŋ,

Samravđьŋ ber qьđьn

Yđeŋ hajlap alьrhьŋ".

Tigәs atam sьqqajnьm,

Bolandь la totqanьm;

Inde xәlem qalmanь,

Avьđьma kiplәngәn

Mөgөđө his hьnmanь.

Jehet, mine xup itmә,

Ber jegetlek it, jeget,

Miŋә jarđam it, jeget,

Atama berđe barajьq,

Ni telәhәŋ alajьq.

Atamdan bajlьq horama,

Donja la hьlьv qьđ birer,

Anhьna la aldanma,

Haraj tulь mal berer,

Anhьna la aldanma;

Enje, mәrjendeŋ barьn

Atam tygәr aldьŋa,

Anhьna la aldanma.

Ađaq siktә atajьm,

"Ehje, mәrjen hөjmәgәn,

Bajlьqqa baş ejmәgәn,

"Aj hiliv qьđ," timәgәn,

Bь donjala jөrөp tә,

Işetep tә, kyrep tә,

His berevđe tapmanьm;

Birer nәmәm qalmanь,

Inde yđeŋә tuqtanьm.

Jedetem, әjtse telәgeŋ,

Đur eşeŋә bylәgeŋ?"

Tejer hiŋә atajьm,

Aldan әjtep qujajьm.

Azdaha tuhьŋ hal tirheŋ,

Qoş tunьŋdь kej tirheŋ,

Qoş teleŋde sьƣarьp,

Avьđьma bir tirheŋ.

Atam hine qurqьtьp,

Taşqa tөkөrөp kyrhәter,

Taştь hьvđaj qajnatьp,

Әgәr tavƣa tөkөrhә,

Tavƣa өrөr hьv bulьr,

Aƣьp barь şu saqta

Ber yđәngә jьjьlьr,

Өsө-sige kyrenmәѣ,

Jaltьraƣan kyl bulьr.

Anhьnan da qurьqma hin,

Haman telen hora hin.

Atam telen ypkәn huŋ,

Kyŋele jomşap kitkәn huŋ,

Ni horajhьŋ bylәk tip,

Hiŋә qarap әjtkәn huŋ,

"Ber đur ildә batşanьŋ,

Jaqşьlьqqa jaqşьlьq

Qьlьv өsөn belәneŋ,

Yđ hөjgәneŋ ni bulha,

Şunь miŋә burәheŋ",

Tigәs atam ni birer,

Enje başlь tajaƣьn

Birhә anь alьrhьŋ,

U tajqtьŋ danь şu,

Hьvƣa tөşhәŋ batmaѣhьŋ,

Utđa inhәŋ janmaѣhьŋ,

Kyrenmәѣkә telәhәŋ,

His ber jәn dә kyrәlmәѣ,

Doşman hine eđlәhә,

His saƣьnda tabalmaѣ".

Tigәn hyđen işetәs,

Bolan mөgөđөn hьndьrƣan,

Jьlan bolandь jotqas,

Şunda uq ber jeget buƣan;

Ujlamaѣtan, nitmәѣtәn,

Bьlar hyđen bөtmәѣtәn,

Ber hьđƣьrьv işetkәn,

Zәrqumdьŋ jөđđәre

Aƣarьnьp buđ buƣan.

Ural ni tip horaƣan,

Zәrqum şu saq nu tirgә,

Ьsьnьnь әjtergә,

U Uraldan jәşergәn.

Atam belde seremde,

Min hөjlәgәn ujьmdь,

Bь jegettәn jađlьqham,

Mьnь totmaj ebәrhәm,

Atam jөrәge taşьr,

Asьvьnan mine aѣьr,

Jotarƣa kөs alalmam,

Qojroƣomdo boƣalaq

Taƣь la min qьlalmam.

Atama itep tapşьrham,

Ajaƣьna baş orham,

Ađ-mađ jaza tartьrmьn,

Ylemdәn min qalьrmьn.

Tigәn ujđь ujlaƣan,

Tik Uralƣa әjtmәgәn,

Atam eđlәl sьƣarƣan,

Tip Uraldь aldaƣan.

"Әjđә, jeget barajьq

Beđđә qunaq bulajьq,

Atamdan bylәkkә

Min әjtkәnde horajьq,"

Tip Urajdь kөslәgәn,

Harajьna dimlәgәn.

Jьlan ilen kyrәjem,

Bar serene belәjem,

Jaqşьlьqqa jamanlьq

Bula ikәn donjala

Bergә barьp kyrәjem,

Jeget hyđe ber bulьr,

Alƣa alƣan uj bulьr,

Tartьnmajsь barajьm,

Jaqşьlьqqa jaqşьlьq

Bula qalha kyrәjek,

Ylem jeŋәr jөrәkteŋ,

Anь jьƣar belәkteŋ

Batьrlьƣьn hьnajьq

Tiep Ural ujlaƣan,

Barьv julьn hajlaƣan.

"Hav bulham ire kilermen,

Hineŋ mәn bulьrmьn;

Kilmәhәŋ ođaq kөtmәѣheŋ,

Sittә jatьp qalmaѣhьŋ,

Taѣәvellәp julьŋdan

Ilgә qajtьp kitәrheŋ;

Minәn sәlәm әjterheŋ",

Tip arьѣlanƣa әjtkәn ti,

Maŋlajьnan ypkәn ti,

Şunda qujьp kitkәn ti.

Bergә kitkәn ti bьlar,

Kyp tav ytkәn ti bьlar;

Kykkә alƣaşqan đur tavđьŋ

Qara kyrgәn aldьnda,

Nәzƣәjđәj jaltьraƣan

Ut ujnaj ti janьnda,

Kyk tomandar qaplaƣan,

Ut hөrөmө bөrkөlgәn,

Nәmә kyrgәs julьnda,

Ural ni tip horaƣan,

Harajđarđь haqlaƣan

Tav tygel u jьlan tip,

Zәrqum aŋa aŋlatqan.

Barьp jetkәn ti bьlar,

Şunda kyrgәn ti Ural,

Timer qojma janьnda,

Uralьp jatqan-bujьnda,

Tuƣьđ başlь ber lьlan

Haqsь ikәnen belgәn ti,

Zәrqum başlap barƣan ti,

Tuƣьđ başlь lьlanƣa

Asqьs kilter tigәn ti.

Jьlan şьzlap hьđƣьrƣan,

Tav-taş avƣandaj buƣan,

Ber saq tavьş quđƣalƣan.

Tav işelә ikәn tip,

Ural şunda ujlaƣan.

Altьşar başlь dyrt jьlan

Asqьs hөjrәj ikәn ti,

Şu asqьstьŋ tavьşь

Şundaj şavlaj ikәn ti.

Şu đur asqьstь alьp

Harajđь asqan ti barьp,

"Әjđә, jeget, inә tor,

Min atama barajьm,

Mьnda alьp kilәjem,"

Tip Zәrqum kitkәn ti,

Uraldь şunda japqan ti.

Ber saq haraj tirәhe,

Vaƣь, tөrlө erehe

Jьlan kilep tulƣan ti,

Tөrlө hyđđәr buƣan ti,

Ural tьŋlap torƣan ti.

Un ber başlь ber jьlan:

"Sirat miŋә aşarƣa

Un ike baş jaharƣa,

Batşaƣa iŋ jaqьn

Vәzerenәn bulьrƣa".

Tuƣьđ başlь ber jьlan:

"Juq bь keşe batşanьŋ

Seren aldь ulьnan,

Vәƣđә aldь qulьnan,

Mьnь batşa jә yđe,

Jә bumaha min totam,

Min batşanьŋ bar seren,

Yđ başьmda min totam;

Batşa anь aşamaѣ,

Ulьn jaqlap qotqarƣas,

Aşaha la baş yѣmәѣ.

Juqqa jьjьlьp tormajьq,

Ьmhьnьşьp jөrөmәgeđ,

Heđgә timәѣ kotmәgeđ",

Tigәs barь taralƣan,

Tuƣьđ başlь đur jьlan,

Şu tirәlә uralƣan.

Qapqaƣa jaqьn kilgәn ti,

Ber qьđ tөѣlө buƣan ti,

Ural janьna inep,

Arbamaqsь bulƣan ti,

Uralƣa qul huđƣan ti;

Ural qulьn qьѣqan ti,

Barmaqtarь osonan

Jьlandьŋ qan tamƣan ti,

Jьlan tyđmәj asьvđan

Ut bөrөkmәkse buƣan ti

Ural sәser ƣәjrәten,

Boƣađьnan alƣan ti.

-Hin bit serđe belevse,

Keşe aşap jatьvsь,

Baş yѣterep jөrөvse,

Qәhqәhәneŋ bar seren

Başьŋ haqlap torovsь".

Tigәn hyđđe işetkәs,

Aptьravƣa qalƣan ti,

"Aj Xөđajьm ikәnheŋ,

Min his saqta belmәnem,

Keşeler tip ujlanьm,

Ulьŋ serđe keşegә

Hөjlәj batşam tigәjnem."

Tiep jьlan Uraldьŋ

Ajaƣьna jьƣalƣan,

Jeѣkәnepme, hiđepme,

"Juq, juq allam tygel hin,

Keşe eѣe aŋqьnь,

Ьsьn keşe ikәnheŋ,

Batşa ulь hөjlәgәs,

Bөtә serđe belgәnheŋ,

Serđe aŋlap kilgәnheŋ,"

Tiep ьrƣьp torƣan, ti,

Avьđ asьp ьzƣьrьp,

Utьn bөrөkmәk buƣan, ti.

Ural qurqьp tormaƣan,

Başьna ber orƣan, ti,

Ber başьnan sьltьrap,

Iđәngә asqьs qojolƣan,

Higeđ baştan taƣь la

Higeđ batьr bar bugan.

"Barьbьđđa keşe inek,

Ilebeđđә ir inek,

Jьlan beđđe aşanь,

Yđenә baş jahanь,

Jar, jьlandьŋ jөrәgen,

Altьn asqьs tabьrhьŋ,

Ser harajьn asarhьŋ,

Telәgәnde alьrhьŋ",

Tip keşelәr әjtkәn ti,

Ural jarьp alƣan ti,

Ser harajьn asqan ti,

Enje mәn biđәngәn,

Ebәk mәn uranƣan,

Jөđө-başь harƣajƣan

Ber hьlьv qьđ kyrgәn, ti,

Qьđ janьnda ber işek,

Şunь barьp asqan, ti,

Ber tәxetteŋ janьnda

Enje tajaq kyrgәn, ti.

"Al jeget tajaqtь,

Telәgeŋә majaqtь",

Tip keşelәr әjtkәn, ti,

Şu saq haraj işegen

Ber aq jьlan asqan, ti:

"Bь kem mьnda inevse,

Kis keşegә timәѣtәj

Tajaƣьmdь alьvsь",

Tigәn hyđen işetkәs,

Jьlan kilep Uralƣa

Jotajьm tip uqtalƣas,

Ural totop alƣan, ti,

Aq jьlandь jьqqan, ti,

Өѣtөnә menep utьrьp,

Oşo hyđđe әjtkәn ti:

-Keşe jujar ylemde

Eđlәp sьqqan batьrmьn,

Ylem jaqlь berәvđe

Erđә imen qujmanьp,

Atьm Ural buƣanda,

Zәtьm keşenәn bulьp,

Bь donjaƣa tьvƣanda,

Keşegә jarđam itәrmen,

Ilem bajman itәrmen,

Keşegә doşman buƣandьŋ

Barьn tar-mar itәrmen:

Batşa buhaŋ bir forman

Bөtә jьlan jьjьlhьn,

Keşe aşaƣan baştarь,

Barь jergә өjelhen,

Barьn turap bөtәrmen,

Kire keşe itәrmen,

Javьz ylem juldaşь,

Keşegә doşman juldaşь,

Bөtә jьlan javьzdь

Barьn tar-mar itәrmen,-

Tigәn hyđen işetkәs,

Batьrlьƣьn hьnaƣas,

Jьlan da buj burgәn ti,

"Tajaƣьm kitkәs qulьmdan,

Kөsөm hindә" tigәn, ti,

Batşa forman birgәn, ti,

Bar jьlandь jьjƣan, ti,

Keşe aѣap yѣkәndeŋ

Barь başьn kiѣkәn, ti,

Barь keşe buƣan, ti.

Bar harajđь astьrƣan,

Bikle qьđđar, keşeneŋ,

Barьhьn da qotqarƣan.

Xәđer ulьŋdь tap, tigәn,

Eđlәp alьp kil, tigәn,

Bergә alьp kilergә

Keşe jahap ebәrgәn.

Barь xalьq ta kilgәn, ti,

Bikle jatqan hьlьv qьđ,

U da bergә sьqqan, ti.

Barьhь la kilgәn, ti,

Uraldь hьrьp alƣan, ti.

"Alla birmәѣ jarđamdь,

Beđgә jeget başqarđьŋ,

Il qaplaƣan javьzdьŋ

Utlь javьn aqtarđьŋ;

Inde, jeget, nişlәjek,

Nindәj bylәk birәjek,

Alla tihәk keşeheŋ,

Ni tip әjtep đurlajьq?"

Ural:

- His ber đurlьq kәrәkmәj,

Il batьrь şu bulьr,

Keşe hөjәr ir bulьr.

Heđđeŋ şatlьq mineke,

Mineŋ şatlьq heđđeke.

Ildeŋ barьn jьjajьq,

Kymәklәp tuj qьlajьq,

Araƣьđđa berәvđe

Başlьq hajlap qujajьq.

Jьlanƣa kup jav asqan,

Kup jьl bujь huƣьşqan,

Arahьnda bьlarƣьŋ

Alƣьr tьgәn ir bugan,

Şuŋa başlьq qьlƣan ti,

Anьŋ iptәşe buƣan,

Anьŋ qьđь Gөlstan,

Qәhqәhәlә gol bugan,

Harajđaƣь tap bugan,

Qьđđь barь dimlәşep,

Uralƣa birmәk buƣan.

Bь xalqtьŋ ujđarьn,

Qьđđь alьr tujđarьn

Ber ađ huŋlatmaq buƣan;

Әzrәqәne jeŋgәnse,

Tujđь tuƣtatmaq bugan.

Arahьnda ber qartь,

Iŋ oloho, өlkәne,

Donjanь kup kyrgәne:

"Batьr buƣan irđәrđe

Her jьl ƣөmөr ber batьr

Ile өsөn jaratьr,

Bьvьn-bьvьn ytәr u,

Kilәsәk bьvьn jetәr u,

Hineŋ danьŋ qalha la,

Qulda ƣәjrәt bөtәr u.

Ir bөthә lә il bөtmәѣ,

Il batьrь batьrđan

Batьr irđәn tьvar u,

Atanan kyrep uq junьp,

Atanan kyrep jav asьp,

Il esendә yѣәr u.

Batьrđan batьr tьvƣanda,

Atahьnda buƣanda,

Ber bьvьn tip hanaƣan,

Ildә ƣөmөr ytәr u.

Undaj batьr ađ bulьr,

Buha la jaŋƣьđ hin bulьr.

Bь qьđ batьrđan qot jejgәn,

Batьr qьđđan hөt imgәn,

Hiŋә tiŋdәş bulьr u

Batьrƣa әsә bulьr u",

Tigәs Ural tьŋlaƣan.

Gөlstandь alƣan, ti,

Ber đur tuj qьlƣan, ti.

Bergә qunaq bulƣan, ti.

II

Şulgәn ber ađ kitkәs tә,

Taƣь osorap ber qartqa,

Ni eđlәven bь jaqta

Barьn hөjlәp birgәs tә,

Kilgәn saqta julьnda

Osoraƣanьn ber qartqa,

Bь qart taƣь Şulgәngә,

Ser jәşermәj, es tartmaj,

Bьlaj tiep әjtkәn ti:

-U osoraƣan keşegeđ,

Mineŋ qustьm bulьr u,

U qustьmda ber ildә

Tьvьp yѣkәn ine u.

Anьŋ jөđө xәđer đә,

Appaq haqal, sal qarttьr,

Saq jәnene aѣьrarđaj

Yđe qaqşav jabьqtьr.

Mьna mine kyrәheŋ,

Ber jegettәj tejәheŋ,

Mineŋ qustьm tigәngә,

Bь qart aldaj tejәrheŋ.

Anьŋ sere şu jeget,

Anь jaqşь bel jeget,

Beđđeŋ ildә jola la,

Barьhь la tuƣandaj,

Ber әsәnәn tьvƣandaj,

Ilde talap jөrөmәѣkә,

Ildә qan da qojmaѣqa,

Artьq qalta tekmәѣkә,

Il enjehen jәşerep,

Jergә kymep qujmaѣqa,

Tapqan tajanƣan barь

His ajьrьm bulmaѣqa,

Kөslөneke bajman tip,

Jeđerđe sit kyrmәѣkә;

Qьđƣa әsә buƣandь

Xur әsә tip kәmhetep,

Balahьnь hьvƣa atьp,

Andaj jola qьlmaşqa,-

Tigәn ildeŋ antь bar.

Qustьm şunь totmanь,

Kөsө jetkәn jәndәrđeŋ

Barьn hujьp, aşanь,

Ylem tigәn javьzƣa

Duѣ, doşmanьn tabьrƣa,

Ildә kyp qan qojarƣa

Jola taba başlanь,

Şuŋa anь bь ildәn,

Tьvьp yѣkәn jerenәn

Bөtәhe lә berlektә

Sitkә qьvьp taşlanь.

Xәđer ildәn jьraqta,

Yđe jәşәj tarlьqta,

Ƣөmөrө ytә zarlьqta,

Şuŋa anьŋ tөđ, baѣьp

Ylem, qartlьq qaplanь."

Tiep bь qart hөjlәgәs,

Şulgәn eşte aŋlaƣas,

Barьp ilde kyrergә,

Ni barьnь belergә,

Qarttan julьn horaƣan,

Qart jәşermәj hөjlәgәn.

Aj kitkәn ti, jьl kitkәn,

Kyp jьlƣa, tavđar ytkәn,

Qajđa ƣьna tөn buha,

Şunda jatьp joqlaƣan.

Barьp sьqqan ber jergә,

Osoraƣan ber kylgә,

Siten quƣa uratqan,

Dombojoqtar japьrajьp,

Tik aƣastaj sәskә atqan,

Nađmьt tygel, qarsьn tөp,

Өjrәk, aqqoş qьrqađь

Jөđөp jөrөj şundaj kyp.

Kyldә jatqan balьƣь,

Jaltyş, Sabaq, Surtanь

Bergә jөđөp ujnajđar,

Ber-berehenә tejmәjđәr,

Bьnь kyrgәs tuqtaƣan,

Arьѣlan jөnөnәn alьp,

Mәѣkәv jahamaq buƣan.

Mәѣkәvenә hap eđlәp,

Qujь tallьqqa qarap,

Atlap alƣa kitkәndә,

Tal tөbөnә jetkәndә,

Talda hajrap utьrƣan

Handuƣastь quşarlap,

Әbәrsendәr teđelgәn;

Jaƣьlbajđa, qarsьƣa,

Taƣь turƣaj kyrengәn,

Tav bitenә kyđ halha,

Quj-harьq ta, byre lә,

Әtәs, tavьq, tөlkө lә,

Ber tirәgә jьjьlƣan.

Şulgәn kyrep tuqtaƣan,

Qart hyđen iѣlәgәn,

Tәv batşaƣa barajьm,

Haraj seren belәjem,

Qajtьvđa jul ьŋƣajь,

Barьn avlap alьjьm,

Tiep Şulgәn ujlaƣan:

Arьѣlanьna mengәndә,

Yđ julьna ьqlaƣan.

Julda barƣan saƣьnda,

Qasьp barƣan Zәrqumƣa

Julda osorap tar buƣan;

Zәrqum mьnan horaşqan;

Şulgәn tanmaj hөjlәşkәn,

Zәrqum yđen Әzrәqә

Dejev batşa ulь tip,

Ser jәşerep aldaşqan;

Әzrәqәgә barьrƣa,

Kyp bylәktәr birergә,

Bergә alьp kitәrgә,

Jәn şişmәnәn hьv alьp,

Telәgәnse birergә,

Zәrqum anь dimlәgәn,

Şulgәn serđe belmәgәn.

Bьlar bergә kitәn ti,

Bьlar kyr jer ytkәn ti,

Şu saq jergә totaşqan,

Yđe kykkә olƣaşqan,

Şulgәn qara kyrgәndә,

Bolot mikәn, tav mikәn,

Şulgәn, arьѣlan ujlaşqan.

Tav tip ineŋ qajnaj ti,

Bolot tihәŋ şavlaj ti.

Şulgәn mьŋa aptьrap,

Juldaşьnan horaj ti.

Zәrqum:

- U kyrengәn qarasqь

Harjđь haqlap torovsь,

Beđđe kyrep kilevse,

Đur dejevđeŋ berәvhe.

Tuqta hin ađ kөtөp top,

Oşo urьnda torop tor,

Min tәv barьp әjtәjem,

Qunaq kilde tejәjem,

Beđđe kilep alьr u,

Đur harajƣa iltәr u,"

Tip Şulgәnde qaldьrƣan,

Yđe dejevgә barƣan,

Juldaşьmdь, yđemde,

Harajƣa it tip horaƣan.

Dejev xәbәr itkƣn ti,

Batşa serđe hiđgәn ti,

Dejevđәrgә quşqan ti,

Ike tolpar jetәklәp,

Batьr irđәj olpatlap,

Đur qunqtaj jypәtlәp,

Ber đur dejev kilgәn ti,

Şulgәn mәn Zәrqumdь

Harajƣa alьp kitkәn ti.

Harajƣa barьp jetkƣn huŋ,

Şulgәnde Zәrqum qaldьrьp,

Xәbәr iteven belderep,

Yđe harajƣa ingәn ti,

Batşaƣa qul birgәn ti,

Әzrәqәneŋ janьnda

Atahьnь kyrgәn ti.

Qәhqәhә mәn Әzrәqә,

Ural turьnda ujlaşьp,

Ikәv ara hөjlәşep,

Aptьraşьp aljaşьp,

Utьrƣan saq ikәn ti.

Hьnsь dejevđәr kilep,

Ber qart dejevđeŋ belep,

-Anav saqta aj, batşam,

Ber jәş bala tьvƣanda,

"Anьŋ tavьşь kilgәndә,

Kyktә osqan dejevđәr,

Barь qolap tөşkәjne.

Anь urlap alьrƣa,

Yterep juq qьlьrƣa,

Barƣan dejev, jendәrđeŋ

Bala teklәp qaraƣas,

Totarƣa tip uqtalƣas,

Barƣan bere qurqьvđan

Jөrәge qubьp ylgәjne.

Şu balanьŋ sьqqanьn,

Ilgә jaqьn kilgәnen,

Atam tigәn ujьnьŋ

Jәn şişmәgә tөşkәnen,

Şişmә qurqьp qajnaƣan,

Jartь hьvь kәmegәn.

Tiep xәbәr alƣajnьŋ,

Đur qajƣьƣa qalƣajnьŋ.

Şahьm sara eđlәjek,

Bьlaj buş qul tormajьq,

Berәj keşe tabajьq,

Samrav qoştoŋ aqbuđьn

Keşe ytә alajьq,

His bumaha urlajьq".

Tigәs batşa ujlaƣan

Bьlaj tiep hөjlәgәn:

"Aqbuđ attь alьrƣa

Aŋa ejә bulьrƣa,

Jә bumaha u attь,

Bь donjanan jujarƣa,

Jete dejev jebәrđem;

Kyktә torƣan buđ attьŋ

Urnьn yđem kyrgәđđem;

Alar barьp baѣtьrđь,

Tota almaƣas jaqşьlap,

Jandarьna saqьrđь.

At atьrƣa kilmәne,

Dejevđәren dәrtlektәn,

Kire ilemә qajtmanь.

Kyktә qaldь xur bulьp,

Jetegәn tigәn isemdә

Mәŋge qaldь ut bulьp;

His bumaha haratьn,

Alajьm tip ujlanьm,

Ajđan tьvƣan ber qьđьn,

Anь urlap qaranьm;

Qađь totqan buha la,

Atь bylәk buha la,

Atь haman kilmәne,

His telәgem bumanь.

Xәđer beđgә şu kәrәk,

Keşe buƣan ur kәrәk,

Qojaş qьđь Homajđь

Arbaj alьr ir buhьn,

Qьđ jaratьp jegette,

Aqbuđ man bulattь

Bylәk iterđәŋ buhьn;

Buđ at mener ir taphaq,

Qьđ telәhә qьđ birer,

Mal telәhә mal birer,

Bej bulam tip ьmhьnha,

Berәj ilgә bej qьlьp,

U jegette arbahaq,

Beđ Uraldь eŋәrbeđ,

Jer өѣtөndә keşenәn

His ber tarlьq kyrmәbeđ,

Tigәnedeđ itәrbeđ,-

Barьn qulda totarbьđ".

Tigәn hyđđe işetkәs

Zәrqum alƣa sьqqan da,

Batşaƣa baş ejgәngә,

Min Uraldьŋ aƣahьn

Apkildem min tigәn ti,

Yđ xәjlәhen barьnьn

Teđep hөjlәp birgәn ti.

Barьhь la şatlanƣan,

Zәrqum batşa aldьnda

Maqtav alьp danlanƣan.

Şulgәn harajƣa ingәs,

Batşa urьn kyrhәtkәn,

Bik jupәtlәr, olpatlar,

Taq janьna utьrtqan,

Zәrqumdь ulьm tip,

Qәhqәhәne qustum tip,

Aldap-juldap tanьtqan.

Ni telәhә şu әđer

Đur qunaqtaj hьjlatqan,

Bar bajlьƣьn kyrhәtkәn,

Haraj qьđđarьn jьjьp,

Hьlьvđarьn kyđlәtkәn.

Tөrkөm-tөrkөm qьđđarđьŋ

Barь hajlap qujƣandaj,

Kyđđeŋ javьn alьrđaj,

Kyrgәndәr taŋ qalьrđaj,

Kymәk qьđđьŋ өsөndә,

Buđ taştarđьŋ janьnda

Bөrtөk jatqan enjelәj,

Kyktә balqьp jәmlәngәn

Jondođđarđьŋ ajьndaj,

Hьlьvđarđьŋ bitendә

Ajьrьm torƣan miŋendәj,

Tiphәn, tuƣaj ylәnen

Jәmlәp torƣan qөlөndәj,

Hьlьvđarđьş hьlьvь

Ajhьlьvđь kyrgәs tә,

Şylgәn kyđen tekәgәn,

His tyđmәjse şu jerđә

Zәrqumƣa bь hөjlәgәn

Zәrqum anь heŋlem tip

Yđeŋde kejәv itәm tip,

Şylgәnde u aldaƣan;

Şylgәn mьŋa jәn atqan,

Atama xәđer әjtәm tip,

Zәrqum anь jьvatqan.

Әzrәqә eşte aŋlaƣan,

Alap halьp Qof tavƣa

Bar dejevđe jьjnaƣan.

Ajhьlьvđь saqьrьp,

Avlaq jergә aldьrьp,

Uralanƣan qьđ ikәnen,

His Şylgәngә әjtmәѣkә,

Harajđan sьƣьp jөrөmәѣkә,

Min әjtkәnsә jөrөmәhәŋ,

Başьŋ өđөp aşarmьn,

Kәvđәŋ utqa taşlarmьn,

Tigәn hyđen aŋlatqan,

Ajhьlьvđь qurqьtqan.

Danlь tujь buƣan huŋ,

Şylgәn kejәv buƣan huŋ,

Qьđ đa hьlьv buƣanda,

Qьđ đa mьnь hөjgәngә,

Şylgәn şuŋa mavьƣьp

Harajƣa u jotolƣan,

Bөtә eşen onotqan.

Berđә-ber kөn Zәrqumgә,

Saqьrьp alьp Şylgәngә,

Samrav batşa qьđьnь

Bulat, Aqbuđ atьnь,

Ala torƣan julьnь,

Aqbuđ atqa mengәn ir

Bulat qьlьs totqan ir,

Bөtә donja jөđөndә

Iŋ đur batьr bulьvđь,

Barьn baş ejđerevđe

Teđep hөjlәp aŋlatqan,

Tөrlө jaqlap samalap

Şul tamьrьnь tartqan.

Şylgәn mьnь aŋlaƣas,

Homajđь il maqtaƣas,

Javđa qalha ađaƣь

Dejev đә birәn tigәs,

Şylgәn barmaq buƣan ti,

Homajđь almaq buƣan ti.

Zәrqum, Şylgәn ikәvhe

Yđ arahь hөjlәşep,

Ber dejevgә atlanьp,

Samrav batşa ilenә

Bergә kitmәk buƣan ti.

Berđә-ber kөn harajđa

Batşa, bьlar jьjnalƣan,

Yđ ara ser tөjnәgәn.

Bьlar, ber dejev kitkәn,

Kyq asьp, kyq jomƣansь

Şylgәndәr barьp jetkәn.

Bьlar dejevđәn tөşkәndәr

Şunda kәŋәş qorƣandar,

Hyđ ьŋƣajь kilgәndә,

Zәrqum hөjlәp kitkәndә,

Ural turьnda hyđ asьp

Bilaj tiep әjtkәn ti:

Mьnan bik jьraq tygel,

Qәhqәhә tigәn batşa bar,

Anda jьlan ile bar,

U batşanьŋ qulьnda

Javƣa qarşь at buƣan,

Telәgәnsә hьv buƣan,

Jel-davьldar quptarƣan

Ber xikmәtle tajaq bar.

Aŋlamaѣtan nitmәѣtәn,

Anь batşa kөtmәѣtәn,

Ber batьr ir kilgәndә,

Urlapmьlьr, nisekter,

Şu tagaqtь alƣanda,

Batşahьnь hөrgƣn ti,

Bөtә ilen alƣan ti,

Min u Ural batьp tьp,

Yđe batşa buƣan ti".

Tip Zәrqum Şylgәngә

Barьn hөjlәp birgәn ti.

Şylgәn Ural havlьƣьn

Işetevgә şatlanƣan,

Ural өѣtөn bulьr tip

Min jөrөnөm, il gizdem,

Ildә batьp tanьldьm,

Tьp Ural maqtanьr,

Ilgә qajtqas hөjlәner,

Barьna jaqşь kyrener,

Tiep Şylgәn Uraldan

Ber jaƣьnan kөnlәşkәn.

Aqbuđ atqa mengәngә,

Bulat qulda buƣanda,

Ber ni qarşь kilmәѣ tip,

Ikәv-ara hөjlәşkәn.

Zәrqum bergә kilhә lә,

Serđәş bulьp jөrөhә lә,

Homajđь Şylgәn alьr đa,

Aqbuđ atqa menәr đә,

Qulƣa bulat totar đa,

Beđđәn өѣtөn bulьr tip

U la estәn kөnlәşkәn.

Şylgәn mәn ber bulajьm,

Batьrlьƣьn kyrәjem,

His bumaha tajaqtь,

Jә yterep Uraldь

Tajaƣьmdь alajьm,

Tigәnemde qьlajьm,

Barьnan ys alajьm,

Tiep Zәrqum ujlaƣan.

Şuŋa maqtap tajaqtь

Şylgәngә u hөjlәgәn.

Bьlar kilep jetkәndәr,

Harajƣa kyđ halƣandar,

Haraj aldь tup-tulь

Appaq qoştar kyrgәndәr.

Qoş tьvьnan berәvhe

Bь ukәvđe kyrgәndә,

Sitkә ajьrьlьp sьqqanda,

Qoş tьvьna qarata

Oran birgәndәj buƣan,

Kyđ asьp, kyđ jomƣansь

Barь qoştar taralƣan.

Ajьrьlƣan jaŋƣьđ qoş

Bьlarƣa kyđ halƣan ti,

Kyđәtep me torƣan ti,

Bьlar jaqьn barƣan ti,

Homajđь atap horaƣas,

Өjđә juq u tigәn ti.

Bьlar horaşьp botmaƣan,

Ođaq vaqьt ytmәgәn,

Qoş tьvđarь barьhь,

Jaŋƣьđ torƣan berәvhe,

Qoş tundarьn halƣan da,

Hьlьv qьđƣa әjlәngәn.

Şylgәn kyrgәn arьhьn,

Aralaƣь berәvhen,

Ni tejәrgә belmәgәn,

Yđe yѣep, il gizep,

Mьndaj hьlьv kyrmәgәn.

Jөđө ajđaj balqьƣan,

Kykrәktәre qabarьp,

Hьlьvbulьp qalqьƣan.

Tirә jaƣь bar qьđ đa,

Haraj aldь bar jer đә,

Şu hьlьvđan jәm alƣan,

Barь şunan jәnlәngәn

Hьmaq tөѣlө tojolƣan,

Kyđ aldьnda bar donja

Gyjә aŋa ejelgәn

Homaj tigәn oşolor,

Tiep estәn ujlaƣan.

Qьđđar serđev birmәgәn,

Şiklәngәnen qьđđarđьŋ

Bь ikәvđә hiđmәgәn.

Aralaƣь jaŋƣьđь,

Alƣa sьƣьp ber yđe

Kys başlьƣь inәlәj,

Qunaq kөtkәn keşelәj,

"Il aralap jөrөgәnheđ,

Homaj qьđđь belgәnheđ,

Aŋa tөbәp kilgәnheđ,

Әjđә harajƣa inegeđ,

Homaj qajtьr kөtөgөđ,

Bergә qunaq bulьƣьđ,

Tip bьlarđь өndәgәn;

Haraj işegen asьp,

Qunaqtarđь ьmlaƣan.

Bьlar đa hyđ asmaƣan,

Homaj yđen әjtmәgәn.

Bьlar harajƣa ingәn ti,

Đur qunqtaj kәpәjtep,

Bьlar tygә uđƣan ti.

Ađ-mađ ip-hip itkәs tә,

Harajđь toman baѣьp,

Bьlarđьŋ huşь qasьp,

Harajđa şav-şьv tulьp,

Ike urtaƣa jarьlьp,

Şylgәn, Zәrqum ikehe,

Jer aѣtьna osqandaj,

Jamƣa qolap tөşkәndәj,

Yđen hiđgәndәj buƣan,

Tirә jaƣьn hәrmәgәs,

Ber-berene tapmaƣas,

Bьlarđa qurqьv tьvƣan.

Ikehe lә iѣ jьjƣas,

Arь-bire jөrgөlәp,

Tirә jaƣьn qarmalap,

His ser belmәj aljaƣas,

Şylgәn aptьrap utьrƣan,

Zәrqum ujlap tormaƣan,

Ber jьlanƣa әjlәnep,

Jьrьq-mađar juqmь tip,

Sьƣaraƣa jul eđlәgәn.

Homaj belgәn bь serđe,

Saqьrьp alƣan ber qьđđь

Jamdь hьvđan baѣtьrƣan,

Halqьn hьvđь taştьrƣan,

Anь hьvđa jөđđөrөp

Aptьravƣa qaldьrƣan.

Zәrqum kөşөl buƣan ti,

Hьvđa jөđөp jөrgәn ti.

Homaj bьnь başqarƣas,

Şylgәn janьna barƣas,

-"Qaraŋƣьƣa osqan huŋ,

Kyŋleŋ qurqьp aldьmь?

Miŋә bьsaq qajraƣan

Saƣьŋ alƣa kildeme?

Qurqьvьma qurqьvьŋ

Qarьv buhьn jegetem,

Qan kөѣәgәn, jәş tykkәn,

Kyptәr başьna jetkәn,

Qan esergә uqtalƣan

Uѣal jөrәgeŋ bөthen,

Bәƣerle jөrәk yѣhen,

Jөrәk majьŋ erehen,

Bөtә jәnde yđeŋdәj

Hөjәr kyŋeleŋ tьvhьn,

Qьđƣanьvsan jәş jөrәk,

Ujьŋa bьsaq buhьn,

Şuŋa saqlь bь jerđә,

Tere keşe şu gurđa

Başьŋ qaŋƣьrьp jathьn.

Yđensә juldaş hajlarlьq,

Jaqşь juldь tabarlьq,

Ildә dan bulьrlьq,

Jaŋь keşe bulьrhьŋ,

Jaqşьƣa juldaş bulьrhьŋ,

Jьlandarđan qasarhьŋ,

Anь doşman belerheŋ."

Tigәn hyđen әjtkәn dә,

Homaj sьƣьp kitkәn dә,

Ber qьđ jөgөrөp kilgәn ti,

Berәv kilde tigәn ti.

Qьđ sьqqas ta tanьƣan,

Tik Uralƣa әjtmәgәn.

Ural qьđđь kyrhә lә,

Homajđьr tip belmәgәn.

Homaj jaqьnlaƣan huŋ,

Ural kyđen halƣan ti,

Anьŋ usma şәlkemdәj,

Jensegen qaplarđaj,

Kәjtәndәr mәn biđәlgәn,

Sәs tulьmь halьnƣan,

Ođьn kerpege ytә

Qara kyđe tekәlgәn,

Ujnap torƣan qьjƣas qaş,

Kyđ өѣtөndә jьlmajƣan,

Tertәjeşkәn qalqьv tyş

Kyđ aldьnda tulqьnƣan,

Bal qortondaj nәđek bil

Borƣalanьp ujnaƣan,

Gyjә tanьq qьđ tөѣlө,

Kөmөştәj saf tavьşlь

Ujnap, kөlep hyđ quşqan,

Ber qьđ kyrgәs Ural da

Ni әjtergә belmәgәn.

Yđe kyrgәn Homaj tip,

Ujьna la almaƣan.

Bь qьđ ođaq tormaƣan,

Uraldь yđ artьnan

Harajьna ьmlaƣan.

Ural haraiƣa ingәs,

Iѣәn havlьq horaƣas,

Ural qajđa buƣanьn,

Julda niđәr kyrgәnen,

Barьn teđep hөjlәgәs,

Qьđ Uralƣa qarata

Bьlaj hyđen başlaƣan:

-Jә jegetem, tөѣ-başьn,

Alьѣ ildәn kyrenә,

Beđđeŋ jaqqa kilevđәn

Telәgeŋ barlьq belenә.

Hyđeŋ hөjlә tьŋlajьm,

Quldan kilhә jomoşon

Jarđamsьŋdan bulajьm".

Ural:

- Yđem min jәş buham da,

Biş il barьn beldem min,

Berhendә yđem tьvđьm min,

Ikehen jөrөp kyrđem min,

Qalƣan taƣь ikәvhen

Kyrergә tip sьqtьm min.

Qajđa ƣьna barhaŋ da,

Kemde genә kyrhәŋ dә,

Berehe yđen şa tiә,

Ikensehe baş ejә,

Kөslө kөshөđđө jөjә,

Telәgәnse qan qoja.

Iseme bar donjala,

Yđe kyđgә kyrenmәѣ,

Berәv aŋa kәr qьlmaѣ,

Ajaƣь, qulь his anьŋ

Balƣa totop jөnsөmaѣ,

Arьѣlan menep hunarđa

Yđe jәnlek jullamaѣ,

Yđ telәgen tabьrƣa

Yđe juldaş eđlәmәѣ,

Ylem tigәn javьz bar,

Şunan alьr qonom bar.

Şunь tabьp yterep,

Il qotqarьr ujьm bar.

Hunarlaƣan saƣьmda,

Qulƣa tөşkәn ber qoştan,

Heđđeŋ ildә ylemdәn,

Qotolorƣa jul bar tip

Işetkәjnem min jәştәn.

Homaj - Ildә, jeget, ylmәѣlek,

Ylemgә buj birmәѣlek,

Bik borondan donjala

Jәşәp kilgәn jaqşьlьq.

Inde yđeŋ telәhәŋ,

Bь donjala ylmәѣkә,

Qara jergә kermәѣkә,

Mineŋ ildә bumaƣan,

Anь berәv kyrmәgәn,

Dejev batşa bilәgәn,

Jәn şişmәhe hьvь bar.

Anь barьp alьrƣa,

Hiŋә jarđam birergә,

Telәgeŋ bar qьlьrƣa

Mineŋ hiŋә şartьm bar.

Qajđa buha barьrhьŋ,

Yđeŋ ujlap belerheŋ,

Jьlan ilen ytkәn ir,

Yđeŋ julьn tabьrhьŋ.

Mineŋ ildә bumaƣan,

Işetep tә kyrmәgәn,

Bөtә donja qoş tөѣөn ,

Yđ өѣtөndә biđәgәn,

Ber qoş eđlәp taphaŋ hin,

Anь tabьp birhәŋ hin,

Minәn jarđam kyrerheŋ,

Şişmәnәn hьv alьrhьŋ,

Telәgeŋә jetәrheŋ.

Ural: - Min alьѣtan il gizep,

Jaman jaqşьnь kyrep,

Ylemde tabьp yterep,

Qotqarьrƣa keşene,

Tьndьrьrƣa barьnь

Ujlap sьqqan batьrmьn.

Hiŋә qoşoŋ tabajьm,

Hinәn jarđam alajьm.

Bylәgeŋә şart itep,

min dә ber hyđ әjtәjem.

Altьn tөjәr jөgөm juq,

Enje taƣьr kemem juq,

Jaqşьnan bytәn ujьm juq,

Ylemdәn bytәn berәvđәn -

Jullaj torƣan davьm juq.

Miŋә birgәn bylәgeŋ

Il telәgeŋ alьrƣa,

Ilde bajman qьlьrƣa,

Anь - tar-mar itәrgә

Serәşep jav asqanda,

Ylem julьn baѣqanda,

Qan ilaƣan keşeneŋ

Kyđ jәşene hөrtөrđәj,

Miŋә juldaş bulьrđaj,

Javđa qorđaş bulьrđaj,

Bylәk bir tip horajьm,

Ul bylәgeŋ ni bulьr

Әjtse belep kitәjem?

Ural: - Utqa tөşhә janmaѣtaj,

Hьvƣa tөşhә batmaѣtaj,

Jel dә qьvьp jetmәѣtәj,

Tavđan-taştan erekmәѣtәj,

Ir jegettәn bytәnde

Yđenә tiŋ kyrmәѣtәj,

Tiphә tav-taş sorƣotop,

Sapha deŋgeđ jarьrđaj,

Avьrlьqta, tarlьqta

Hiŋә juldaş bulьrđaj,

Kyktә tьvьp, kyktә yѣkәn,

Jerđә toqom jәjmәgәn,

Әzrәqәneŋ dejeve

Meŋ jьl qьvьp totmaƣan,

Әsәjemdәn birelgәn,

Donjalaƣь jөrәgem,

Yđem hөjgәn egetkә

Birә torƣan bylәgem -

Aqbuđ tolpar birәjem:

His jөđөn tut almaѣtaj,

His berәv kәr qьlmaѣtaj,

Utqa qarşь ut bulьr,

Jen, dejevđeŋ barьhьn,

Ylemendәj qurqьtьr,

Quj harьqtaj өrkөtөr

Bulat qьlьs birәjem,

Tigәs Ural kyngәn, ti,

Qьđ telәgen eđlәrgә

Sьƣьp kitmәk buƣan, ti.

Ural qunaq buƣan, ti,

Ber nisә kөn torƣan, ti,

Homaj yđen әjtmәgәn,

Şylgәn bikle timәgәn,

Ural taƣь hiđmәgәn.

Ural torƣan, ti, taŋ mәn,

Biten jьvƣan, ti, hьv man,

Ber tabьnda utьrьp,

Tamaqlanƣan, ti, qьđ man.

Ural julƣa sьqqan ti,

Bik kyp kөndәr kitkәn ti,

Tajaƣьn at itkәn ti,

Qьѣ telәgәn ber qoşto

Tabьrƣa eş quşqan ti.

Tajaq alьp kitkәn ti,

Bara torƣas ber saqta

Tav urtqan ber jerѣә,

Hajьѣqan da, qođƣon da

Jәn barlьƣьn hiđmәgәn,

His ber keşe bumaƣan,

Dejev, jendә u jergә

Kilep ajaq baѣmaƣan,

Yrkәs-yrkәs qajahь

Tөrlө aƣas ejәhe,

Başьna kyđeŋ halhaŋ,

Juƣarь tora bolottan,

Bөtә jәmde yđendә

Haqlap kilgәn elektәn,

Şundai ber tav kyrgәn ti,

Bolot jarьp, yrmәlәp,

Tav başьna mengәn ti,

Tirә jaqqa kyđ halьp,

Ođaq qarap norƣan ti.

Alьѣtan kyđgә salьnƣan,

ber jaqtьlьq kyrgәn ti,

Ural tөѣqap kitkәn ti,

Barьp etep qaraha,

Әjlәnderep kyđ halha,

Taş urnьna kөmөştәn

Siten tәnkә biđәgәn,

Bujьndaƣь sәskә lә,

Qatь elgә borsolmaj,

Şađьralanap өѣtәre

Jeldә tejep tulqanmaj,

Qojaş nurь tөşkәngә

Jem-jem itkәn enjelәj,

Ber hьlьv kyl kyrgәn ti.

Bь kyldeŋ өѣtөndә,

Tirәlәj qoş jьjnalƣan,

Bөtә tөѣkә biđәlgәn,

Ber hьlьv qoş jөđgәnen -

Ural ajьra kyrgәn ti,

Qoş hiđmәѣtәn şu jerđә

Ural ber qoş buƣan ti,

Qoş janьna barƣan ti,

Tөѣөn-başьn qaraƣan,

Tajaƣь man arbaƣan,

Qьđ telәgәn qoş bь tip,

Ural şunduq ujlaƣan.

Qoş Uraldan şiklәnmәj,

Osarƣa la uqtalmaj,

Uralƣa qaraj kilgәn ti,

Ural jola belmәgәs,

Qoşqa turь uqtalƣas,

Qoş Uraldan hiѣkәngәn,

Osmaq bulьp uqtalƣan,

Ural barьp totqan huŋ,

Qoşto qulƣa alƣan huŋ,

"Taƣь taptь doşman", tip,

Qoş qajƣьrьp ujlanƣan.

Ural qoşto kytәrep,

Qьrƣa sьƣьp barƣanda,

Telәgem buldь tigәndә,

Qoş telgә kilgәn dә:

"Aj jeget hin tuqta әle,

Miŋә yđeŋ әjt әle,

Dejev me hin, jen me hin,

Ьsьn ujьŋ әjt әle?"

Tigәn hyđđe işetkәs,

Keşelәj bь qoş hөjlәgәs,

Ural taŋƣa qalƣan ti,

Ber-ađ barƣas ber jerđә,

Şişmә bujь tuƣajđa,

Qoştoŋ nindәj, kemlegen,

Ural horaj başlaƣan.

Qoş ber ađ ujlanьp,

Yđ aldьna hөjlәnep,

Teklәp qarap torƣan da:

"Kyđeŋ jomop kyrmәj tor,

Qulьŋ alьp qanattan

His jeremdәn totmaj tor".

Tigәs Ural ujlanƣan,

"Bь qoş osha artьnan

Qarsьƣa bul, qьvarhьŋ,

Hьvƣa sumha artьnan

Surtan bulьp sumarhьŋ",

Tip tajaqqa ьmlaƣan,

Qoş tigәnsә eşlәgәn.

Kyp tә ytmәj taƣь la

"Jeget kyđeŋ as inde,

Әjter hyđeŋ әjt inde",

Tigәs Ural qaraha,

Quŋƣьr, hьlьv, qьjƣas qaş,

Bjaq, bite ujьlƣan,

Hul biteneŋ urtahь

Kyđ qaralaj miŋlәngәn,

Jyrmә-jyrmә işelep,

Ike jaqlap sikәlәp,

Tamsь gөldәj jelberđәp,

Iŋ başьnan haldьrьp,

Ođon sәsen maturlap,

Osmә jahap tөşөrgәn:

Ođon kerpege aşa

Qara kyđen jьlmajtьp,

Bit ujmahьn ujnatьp,

Kөlәs jөđөn kөldөrөp,

Dertlәp torƣan kykrәgen

Uralƣaraƣ ьqtatьp:

"Aj jegetem hin bьlaj,

Kilep nisek julьqtьŋ?

Bьnda kilep sьƣarƣa

Ni bәlәgә tarьqtьŋ?

Aj jegetem, bel şunь,

Qarap kөlgәn jөđөmdә,

Ytep torƣan hyđemdә,

Ser sisev u, jegetem,

Mьŋa saqlь min bьlaj

Hindәj jeget kyrmәnem,

Dejev kilmәѣ urьnƣa

Hin kiler tip belmәnem,

Hьvđa balьq bulьrđaj,

Kyktә jondođ bulьrđaj,

Qulda kөsөm bar ine,

Kitәr julьm bar ine.

Hine kyrgәs bar ujьm,

Jel tarqatqan bolottaj,

Qasa torƣan bar julьm,

Jөrөgep bөtkәn huqmaqtaj,

Kyđ aldьmdan kittelәr,

Barь jujьlьp bөttөlәr.

Min ber saqta qьđ inem,

Irkә yѣkәn bala inem,

Dejev mine urlanь,

Kejәvgә birep đurlanь,

kejavem jegen ir ine,

Bergә ođaq tormanь:

Kejәvem taƣь juƣaldь,

Jөrәgemde qajƣь aldь,

Dejevđәrđәn qastьm min;

Ilgә qajtham atama,

Bytә tьvƣan ilemә

Jav kiler tip qurqtьm min;

Mine kilep alьr tip,

Taƣь qajƣь halьr tip,

His donjala bumaƣan,

Keşe tөѣөn belmәgәn,

Ber qoş bulьp ostom min;

His ber keşe tapmaѣlьq,

Kilep ajaq baѣmaѣlьq,

Oşo kylgә kildem min".

Tigәn hyѣen işetkәs,

Qьđđьŋ seren aŋlaƣas,

Ural ujьn hөjlәgәn,

Tik ber qьđƣa qoş eđlәp

Sьqqan ujьn әjtmәgәn.

Min julьmda uŋmanьm,

Eđlәp kilgәn qoşomdo

Bь kyldә lә tapmanьm,

Tiep Ural ujlaƣan,

Taƣь arь kitәrgә,

Qajtьr өsөn ilemә

Qьđƣa jarđam itәrgә

Ural qьđƣa hөjlәgәn.

Qьđ - Jeget tьŋla hyđemde,

Asьq kyrđeŋ jөđөmdө,

Ajhьlьv tigәn atьm bar,

Ilde totqan atam bar,

Kykteŋ ajь әsәm bar,

Hөjgәnemә birerđәj

Harьsaj tigәn atьm bar.

Hьv telәhәŋ hьv tabьr,

Javđa juldaşьŋ bulьr.

Jeget hyđem tьŋlasь,

Hyđem qьrьn halmasь,

Hin eđlәgәn ul qoşto

Bь tirәnәn tapmaѣhьŋ,

Atam mineŋ il gizgәn u,

Kyk jөđөndә osqan u,

Bөtә jerđә buƣan u,

Bar qoştarđь kyrgәn u,

Atajьmdan horajьq,

Beđđeŋ ilgә barajьq,

Hin telәgәn qoşoŋdo

Atam tabьp kiler u,

Mine dejevđәn qotqarhaŋ

Telәgәneŋ birer u.

Beđđeŋ ilde xup kyrhәŋ,

Mine yđeŋә tiŋ kyrhәŋ,

Әjđә beđgә barajьq,

Ikәv bergә bulajьq,

Bergә ƣөmөr hөrәjek.

Ural - Aj hьlьv qьđ, hьlьv qьđ,

Bylәgәŋde almajьm,

Ileŋdә min qalmajьm;

Ьsьnlap ta qoş buhaŋ,

Qьđƣa jyri әjlәnhәŋ,

Hine alьp qajtajьm,

Yđem belgәn harajƣa

Hine itep birәjem.

Anda barƣas hөjlәrheŋ,

Yđ telәgeŋ әjterheŋ,

Telәhәŋ qoş bulьrhьŋ,

Telәhәŋ qьđ bulьrhьŋ,

Hine alar xurlaha,

Telәgeŋde birmәhә,

U saq hine haqlarmьn,

Yđ ileŋә itәrmen.

Tigәs qьđ đa kyngәn ti,

Jaqşьlьƣьn Uraldьŋ

Tel tөbөnәn belgәn ti.

Qoş tunь kejgәn dә,

Bergә kitmәk buƣan ti,

Ber tajaqqa mengәndәr,

Bьlar julƣa sьqqandar,

Tavđar aşьp kitkәndәr,

Kyđ asьp, kyđ jomƣansь

Bьlar qajtьp jetkәndәr,

Qьđđar qarşь kilgәndәr.

Qoşto barь qosaqlap,

"Aihьlьv-----" tip alƣandar.

Ural bьnь işetkәs,

Aptьraƣan taŋ qalƣan,

Ajhьlьv qoş tunьnь

Halьp qьđƣa tottorƣan.

"Әjđә, jeget, kerәjek,

Hineŋ qajtqan harajьŋ,

Mineŋ qajtьr harajьm,

Ikehe lә ber ikәn".

Tip Uralƣa әjtkәn ti,

Ural taƣь bigerәk

Aptьravƣa qalƣan ti.

Homaj qoşto alƣan ti,

"Haj jegetem, jegetem,

Batьr jeget ikәnheŋ,

Min horaƣan qoşomdo

Dejevđәn alьp kilgәnheŋ",

Tigәs Ural aptьrap,

Bөtә serđe hөjlәgәn,

"Anь alƣan u kyldә

Dejev-mađar kyrmәnem,

Barƣan, jөrөgәn julьmda

His avьrlьq tojmanьm.

Nisek anda ikәnen,

Qoş tunьnda jөrөgәnen,

Qajđan anь beldeŋ hin,

Mine eđlәrgә quştьŋ hin?"

Tiep Ural horaƣas,

"Dejev nisek belmәne,

Kitkәneŋde kyrmәne?"

Tiep Homaj hьlьvđan

Aptьravlь hyđ quşqas,

Hьlьv şunda uq belgәn ti,

Apahьnьŋ jaŋьlьş

Ujlaƣanьn belgәn ti,

Dejevđәrđәn yđeneŋ

Qasьp kyldә bulƣanьn,

Ural barьp şu kyldәn

Anь eđlәp tapqanьn,

Barьn teđep hөjlәgәn.

Atahьnьŋ harajь

Anь berhe belmәgәn.

Homaj mьnь işetkәs

Uraldan ser tartmaƣan;

Yđe Homaj ikәnen,

Yđe Uraldь belgәnen

Barьn hөjlәp aŋlatqan.

Homaj şunda uq atahьn

Bylmәhenә saqьrtqan;

Atahь kilep ingәn dә,

Ajhьlьvƣa kyreşkәn;

Kyđ jәş tygep qьđьnan

Bөtә xәlen horaşqan;

Atahьna Uraldьŋ

Xәlen hөjlәp tanьtqan.

Atahhь tьŋlap torƣan da,

Serđe aŋlap belgәn dә,

Urtaƣa halьp yđ ujьn,

Qaldьrmajsь his tөlөn,

-"Ajhьlьvđьŋ qajtqanьŋ,

Dejevđьrđәn qasqanьn,

Ike qьđь, Uralƣa

Xәđergә ser totarƣa",

Tigәn hyđen әjtkәn ti.

"Dejev belhә jav asьr,

His ujlamaѣ, il batьr",

Tiep әjtep ytkәn ti.

"Ajhьlьv đa jonsoƣan,

Kyp qajƣьla borsolƣan.

Әsәhen dә haƣьnƣan;

Ajƣa barhьn qunaqqa,

Bajman taphьn avlaqta,

Saqьrьrbьđ kәrәktә."

Tiep hyđen bөtkәn ti;

Atahьnьŋ hyѣenә

Qьđđarь la kyngәn ti.

Harajđa jal itkәs tә,

Ber nisә kөn ytkәs tә,

Atahь man apahь

Әsәhenәn birelgәn

Ajhьlьvđьŋ bylәge

Harь atьn saqьrtqan,

Ajhьlьvđь ber tөndә

Bьlar ajƣa ođatqan.

Ber nisә kөn Ural da,

Bәѣle qunaq buƣanda,

Berđә-ber kөn taŋ man

Joƣohonan torƣan da,

Homajđь saqьrьp alƣan da:

"Min әle bik jәş saqta,

Atam hine atqanda,

Barьbьđ đa hunar tip,

Hine hьrьp alƣanda,

Mujьnьŋa armav halƣanda,

Jәneŋ alqьmƣa kilgәndә,

Ьsьnlap ta belepme,

Jәn asьvđan qurqьpmь?

Hin teleŋә kilgәjneŋ,

Qotolorƣa ylemdәn

Jәn şişmә bar tigәjneŋ,

Hinәn şunь işetkәs,

Ylemde taphaq totarƣa,

Ildәn başьn jujarƣa,

Şişmanәn hьv alьrƣa,

Mәŋge jәşәhen il tip,

Ilgә hьvьn birergә

Tigәn ujđa kitkәjnek,-

Ikәv julƣa sьqqajnьq.

Kyp jer kitep, ser belgәs,

Juldь ikәv bylgәjnek,

Jul bijьnda ni barьn

Horaşьp ta belgәjnek;

Aƣam kitte hul jaqqa,

Min tajpьldьm uŋ jaqqa,

Ajьrьlьp kitkәjnek.

Kyp jьl jөrөnөm, il kyrđem,

Әjtkәn hyđeŋ onotmaj

Heđđeŋ ilgә boroldom.

Ileŋ aşa uđmanьm,

Barmajьm tip tormanьm,

Harajьƣьđ aldьna

Arьѣlanьmdь bәjlәnem.

Harajьŋa ingәndә,

Ujьm hөjlәp ytkәndә,

Arala hyđ kitkәndә,

Yđ bavьrьŋ eđlәrgә,

Miŋә jomoş quşqanda,

Min dә anь tapƣanda,

Hin ber bylәk әjtkәjneŋ:

Min eđlәgәn ylemdәn,

Hin әjtkәjneŋ teleŋdәŋ

"Qotolorƣa jul tabьp

Hin birermen tigәjneŋ,

Ađaq hyđeŋ әjt, hьlьv,

Ni әjterheŋ kөtәjem,

Min dә işetep kitәjem".

Tigәn hyđen işetkәs,

Atahьna barƣan ti,

Atahьna bar ujьn

Jәşermәjse әjtkәn ti.

"Hөjhәŋ qьđьm barьrhьŋ,

Aqbuđ atьŋ birerheŋ,

Jaqtь donja jөđөndә

Rәxәt tororhьŋ, balam,

Uraldaj uq batьrƣa

Әsә bulьrhьŋ, balam,

Ural batьr xaqьna

Şylgәnde lә sьƣar hin,

Bөtә ilde saqьr hin,

Batьr irđe tujla hin,

His berәv qalmahьn,

Barьn jьjьp - hьjla hin".

Tigәn hyđen tьŋlaƣan,

Atahь ujьn aŋlaƣan,

Şylgәnde lә sьƣarƣan;

Bөtә ilde jьjnaƣan,

Alqьndьrьp hьjlaƣan.

Ural yđen hөjgәnen

Homaj asьq tojmajsь,

Tel tөbөnө belvәjse

Aqbuđ attь bireyđәn

Homaj tәyđә es tartqan.

Şylgәn, Ural ikәvhe,

Beren, bere tabьşqas,

Kөtmәgәn dә osoraşqas,

Ike tuƣan şatlьƣьn,

Julda kyrgәn barьhьn

Ural barьn hөjlәgәn,

Şylgәn tьŋlap utьrƣan,

Barьn ujlap uđđьrƣan;

Ural bьlaj dan alha,

Atama danlь qajtha,

Batьr bulьp maqtalьr,

Barь eştә baş bulьr,

Mineŋ hyđđәr aѣ qalьr,

Tip esenәn kөnlәşkәn,

Şuŋa Şylgәn Uralƣa

Bar es serene sismәgәn;

Әzrәqә lә buƣanьn,

Mьnda niŋә kilgәnen,

His berehen әjtmәgәn.

U Uraldь yterep,

Yđe danlь ir bulьp,

Homajđь la yđe alьp,

Aqbuđ atqa atlanьp,

Bulat qьlьs qullanьp,

Dan alьvđь ujlaƣan.

Şylgәn asьvlь buƣanьn,

Hәr saq halqьn jөrgәnen,

Anьŋ şomo barlьƣьn,

Ural đurƣa qujmaƣan;

Tik jabьvlь jatqanƣa,

Tiep kenә ujlaƣan.

Berđә-ber kөn buƣanda,

Şylgәn taŋdan torƣanda,

Qomharьlьp, qaş tөjөp,

Utьrƣanьn kyrgәn dә,

"Batьr irgә arьѣ ta,

Donjalaƣь qьrьѣ ta,

Ikәv bergә mengәşep,

Ber-berene kyđlәşep,

Kylәgәlәj jөrөrđәr.

Baѣmalatьp kilerđәr;

Almaşlap tap bulьrđar.

Batьr buƣan ir batьr,

Jeŋmәѣ nәmә bulьrmь?

Batьrmьn tigәn batьr ir

Javьzƣa jul qjьrmь?

Utqa qarşь hьv bulьr,

Javƣa qarşь tav bulьr,

Yđenә tygel, barьna

Avьrlьqta jul bulьr.

Batьrđan il tarьqmaѣ,

Batьr his ber zarьqmaѣ,

Jaqşьlьqtan jalьqmaѣ,

Javđan da his talьqmaѣ.

Kykkә mener baѣqьshьđ,

Jerđe asьr asqьshьđ,

Jaqşьnan eskәne hьv bulьr,

Jamandan eskәne qan bulьr".

Tiep Ural jьvatƣan.

Homaj haman ьşanmaj,

Ьsьn sergә tөşөnmәj,

Aƣaj-ene ikәvđeŋ

Qьlanьşьn kyđәtkәn.

Almaş-telmәş alar man

Homaj şәr saq hөjlәşkәn,

Bar jolahьn alarđьŋ

Homaj tөpsөp horaşqan.

Uraldь u kyrgәs tә,

Batьrlьƣьn belgәs tә,

Jaqşьlьƣьn kyrgәs tә,

Uralƣa kyŋel bәjlәgәn,

U Uraldь hailaƣan;

Şylgәn qomhьv jөrөgәngә,

Haman şige buƣanƣa,

Ural, Şylgәn hөjlәşep,

Ikәv-ara serlәşep,

Utьrƣanda Şylgәndeŋ

Hьtьq jөđөn kyrgәngә,

Homaj anan şiklәngәn.

Ural jatha joqlarƣa,

Biş kөn totoş joqlaƣas,

Şylgәndәn qьđ şiklәngәs,

Qьđar qujƣan haqlarƣa,,

Şylgәn jatqan ber jaqta,

ajьrьmlanƣan torlaqta.

Şylgәn ujь sьqmaƣas,

Homaj his jul qujmaƣas,

Berđә-ber kөn torƣanda,

Uraldь u kyrgәndә,

Şylgәn bьlaj hөjlәgәn:

"Hin kyp jerđә buƣanhьŋ,

Kyp il jөrөp kyrgәnheŋ,

Batьr bulьp,dan alьp,

Inde mьnda kilgәnheŋ;

Samьravđьŋ ilenә

Kilep ajaq baѣqanhьŋ;

Inde nәmә ujlajhьŋ?

Beđđeŋ telәk oşonda

Ikәnen asьq belmәjheŋ.

Samravƣa jav asajьđ,

Aqbuđ atьn alajьq,

Berebeđ tajaq totajьđ,

Berebeđ aqbuđ menәjek,

Bөtә ildә baş bulьp,

Barьhьna mat qurьp,

Kөslө batşa bulajьq.

Hin tajaƣьŋ bir miŋә,

Oşo ilde jemerәjem,

Samrav qoştoŋ qьđьnь

Yđemә tartьp alajьm,

Min bit tuƣan aƣajьŋ

Aqbuđ atьn menәjem,

Min dә danlь bulajьm.

Ural - Bьlar his tә keşegә

Ber javьzlьq itmәgәn,

Yterep qan qojmaƣan,

Keşegә doşman bumaƣan.

Beđ ikәvlәp barajьq,

Dejev ilen alajьq,

Anda totqon buƣandьŋ

Barьna jul asajьq.

Qьđ alьrƣa ujlahaŋ,

Aqbuđ atьn hajlahaŋ,

Qьđь hөjhә qьđьn al,

Qьđ alam tip jav asьp,

Ylemgә beđ jul qujьp,

Başqa tiktәѣ qan qojop,

Jaavьz isem taqmajьq:

Qan qojovsь dan alьp,

Ilgә jaman qajtmajьq.

Әzrәqәne jeŋәjek,

Şişmәnәn hьv alajьƣ,

Ylgәngә jәn birәjek,

Keşelәrđe donjala

Ylmәѣ jәndәr qьlajьq".

Tigәs Şylgәn ujlanƣan,

Tөrlө juldar hajlanƣan.

Berđә ber kөn avlaqta,

Homaj buƣan torlaqta,

Şylgәn barƣan janьna,

Qulьn halƣan javrьnьna,

Şunda hyđen asqan ti,

Hөjөv ujьn әjtkәn ti.

-"Donjalaƣь donjala

Qajttь tineŋ hin yđeŋ.

Arabьđđa jaman uj,

Qanƣa batьr jaman tuj,

Arabьđđa bumaѣ u

Tip ujlajьm min yđem.

Duѣlьq kyŋel berekkәn,

Ajьrьlmaѣtaj berekkәn,

Beđđә ildә đur batьr

Jөrәgebeđ sьnьqqan.

Hin tьŋlahaŋ әjtәjem,

Ber serem bsr hөjlәjem,

Tel өѣtөnә tel qujmaj

Javabьŋdь kөtәjem.

Inde hyđem almahaŋ,

Asьq javap birmәhәŋ,

Yđ jaraƣьm kyrәjem;

Yđ julьmda bulajьm.

Harajьŋa kilgәs tә,

Kyđ aldьmda kyrgәs tә,

Kyŋelemde arbanьŋ,

Kyđeŋ miŋә halmanьŋ,

Mine әllә tanьp mь,

Uzarьmdь iѣkә alьp,

Şuŋa minәn qurqьpmь,

Әllә mine hьnapmь,

Qaraŋƣьƣa biklәneŋ.

Hөjlәşkәn huŋ jөrөpmө,

Әllә Ural kilepme,

Qaraŋƣьnan sьƣarđьŋ

Harajьŋa saqьrđьŋ.

Asьq jөđөŋ kyrgәs tә,

Barьn xәđer onottom;

Hidәj hьlьv bumaѣ tip,

Eđlәp his kem tapmaѣ tip,

Miŋә qulьn birerme,

Miŋә hөjөp kilerme,

Tip kyŋelem jelkettem.

Telәhәŋ bergә bulajьm,

Hөjhәŋ hine alajьm,

Qarьvlaşhaŋ taƣь la,

Yđ ujьmdь qьlajьm".

Tigәn hyđen işetkәs,

Qьrqa javap birmәgәn;

Homaj aqьllь buƣan,

Uraldь min hөjәm tip,

Taƣь seren әjtmәgәn.

Homaj - Jeget, hyđeŋ tьŋlanьm.

Es sereŋde aŋlanьm,

Şulajđьr tip ujlanьm.

Min ber batşa qьđьmьn,

Qьđđarьnьŋ đurь mьn,

Jeget, ujьŋ uj buhьn,

Telәgeŋә jul buhьn,

Ber đur maiđan qorajьm,

Batьrlьƣьŋ hьnajьm.

Şunda danьŋ kyrәjem;

Buđ atьm bar jьraqta,

Әsәm birgәn bylәkkә,

Majđaьma şu kiler,

Batьr buhan u beler;

Majđanьmda buđ attь

Qulьŋa alьp menәlhәŋ,-

Ejәreneŋ qoşonan

Bulatьnь alalhaŋ,

Şundaj batьr bulalhaŋ,

Buđьm bylәk qьlajьm,

Atama әjtep tuj jahap,

Yđeŋә jәr bulajьm."

Tip javabьn birgәn ti,

Şylgәn mьƣa kyngәn ti.

Homaj majđan jьjƣan ti,

Aqbuđ atьn saqьrƣan,

Kyk kykrәp şav kilep,

Jerđә davьl quptarьp,

Tav-taş, qaja aqtqrьp,

Bөtә jәngә şav halьp,

Jondođ hьmaq atьlьp,

Aqbuđ tolpar atlьƣьp,

Kyktәn kilep tөşkәn ti;

Homaj hьlьv aldьna

Kilep başьn ejgәn ti;

Homaj hьpьrьp başьnan

Oşo hyđen әjtkәn ti:

- Kyktә torđoŋ jondođđaj,

Batьr kөtөp zarьƣьp,

Keşe qanь bumaƣan

Batьrđarđь ьrƣьtьp;

Min hajlaƣan batьrđьŋ

Berehen hanƣa almanьŋ,

Yđeŋ hajlap batьrьŋ

Miŋә tabьp birmәneŋ.

Mьna kilde batьrđar,

Hine kөtөp jatьtđar,

Batьrlьƣьn hajlapmь,

Maturlьƣьn hailapmь,

Berhen yđeŋ alahьŋ,

Yđeŋә juldaş qьlahьŋ,

Hiŋә iptәş ir bulьr,

Miŋә hөjgәn jәr bulьr.

Aqbuđ at - Matur hiŋә dan bulmaѣ,

Өѣtөmdә jөrөr ir bulmaѣ,

Şavlap bolot qalqqanda,

Qojon, davьl sьqqan da,

Kyktә qoş tq osalьr,

Qamƣaq osha jar tabьp,

Uđa jeldәn baѣa alьr.

Min sapqanda jel qubar,

Taş ta jatьp tyđәlmәѣ,

Hьv tulqьnьr, qajnaşьp,

Hьvđa balьq jөđәlmәѣ.

Qaf tavьna tiphәm min,

On-tlqandaj ьvalьr,

Tirә jaqta jәn buha,

Bere qalmaj qьjralьr.

Ejәremdeŋ qaşьnda,

Bulat almas qьlьsьm,

Kyp jьl anь huƣarƣan

Yđ janьnda qojaşьm;

Bөtә donja erelek

Utqa halhaŋ eremәѣ;

Donjalaƣь ber nigә

Jөđө tiep tubarьlmaѣ;

Jetmeş batman avьrlьq

Kytәrep kykkә sөjmәgәn,

Өs barmaƣь osonda

Tөşөrmәjse totmaƣan

Keşe batьr ir bumaѣ,

Anь heltәp sabalmaѣ;

Şundaj batьr bulmaha,

Miŋә juldaş bulalmaѣ;

Min sapqanda ul batьr

Mindә utьrьp tyđә almaѣ;

Batьr bulam tigәn ir,

Mine alam tigәn ir,

Kөsөn şulaj hьnahьn,

Anan mine menәrgә

Bađnat itep qarahpn, -

Tigәn hyđđe işetkәs,

Barь eşte aŋlaƣas,

Tav bitenә barƣandar,

Jetmeş batman avьrlьq

Ber đur taş tapqandar.

Bөtә qoştar kilgәndәr,

Quptarьrƣa buƣandar,

Aj tartqandar, ti, bьlar,

jьl tartqandar, ti, bьlar.

Taş urьndan qupmaƣan,

Barь aptьrap taşlaƣan.

Homaj Şylgәngә qarap,

Alьp taşla tigәn ti.

Şylgәn barьp aqtarƣan,

tirә jaqlap hәrmәngәn,

Qutarьrƣa serәngәn,

Kөsөrgәnep mataşqan,

Baѣqan jerđә tubьqtan

Şylgәn jergә batqan ti.

Aj ajqaşqan, ti Şylgәn,

Bь ajƣaşqan, ti Şylgәn,

Taş his quđƣalьmaƣan,

Şylgәn sәsәp aljaƣan,

Kytәrәlmәj taşlaƣan.

Homaj Uralƣa qarap,

Kytәrep qara tigәn ti.

Ural taşqa barƣan ti,

Aƣahь xurƣa qalƣanƣa

Ural asьvlanƣan ti.

jođoroqlap huqqan, ti,

Taş tәgәrәp kitkәn, ti.

Ural alƣan qulьna,

Taştь atqan havaƣa,

taş kitkәn ti atplьp,

Kyrer kyđđәn juƣalьp,

Barь kykkә baqqan ti,

Taş tөşөrөn kөtkәn ti.

Irtә ine, tөş buƣan,

Tөştә avьr kis buƣan,

kyktә tavьş şavlaƣan,

Taş kilgәnde kyrgәngә,

Tөşhә, vajran buƣanƣa,

Bөtә qoş qort ilaƣan.

"Zinhar jergә tөşmәhen,

Ilde xarap itmәhen",

Tip barьhь Uraldan

Jalvarьşьp horaƣan.

Hьŋar qulьn huđƣan, ti,

Ural taştь totqan, ti;

"Qaihь jaqta Әzrәqә",

Tip horaşьp alƣan,ti;

Әzrәqәneŋ ilenә

Ural taştь atqan, ti.

Bөtәhe lә qaraşqan,

Aptьraşьp ujlaşqan,

Qajđa barьp tөşәr, tip,

Yđ arhь hөjlәşkәn,

Buđ at kilep şunan huŋ

Uralƣa baş ejgәn ti.

"Min hineke batьr", tip,

Buđ at bujьn birgәn, ti.

Samrav batşa şu saqta

Yđe kilep sьqqan, ti,

Uralqa qul birgәn, ti,

Kejәvem bul tigәn, ti.

Bөtә ilen jьjƣandar,

Bьlar đur tuj qorƣandar,

Il batьrь bul hin, tip,

Uralƣa dan birgәndәr.

Şylgәn mьnь kyrgәn huŋ

Ural đur dan alƣan huŋ,

Şylgәn mьŋa tyđmәgәn,

Esenәn bik hьđlanƣan.

Ural anь qьđƣanƣan,

Ajhьlьvđь dimlәrgә,

Şylgәngә anь birergә,

Homaj, Ural ujlaşqan;

Samravƣa aŋlatьp,

Өsәv ara hөjlәşkәn.

Ajhьlьvđь qajtarьp,

Taƣь ilde saqьrtьp,

Ajhьlьvđь birergә,

Şylgәngә tuj jaharƣa

Samrav đa kyngәn ti:

Başqarajьq bь tujđь,

Anan bulьr tigәn ti.

Homaj tujь barƣanda,

Ujьn kөlkө buƣanda,

Jer tetrәp kitkәn ti,

Barь aptьrap kitkәn ti,

Tөrlө ujƣa sumƣandar,

Bь ni bulьr bь tigәndәr,

Qarahalar kyk jөƣөn

Qьp-qьƣьl ut alƣan ti,

Barьhь la taƣь la

Aptьravđa qalƣan ti.

His kem mьnь aŋlamaj,

Ni tip әjtergә belmәj,

Yđe aljьp torƣanda,

Dejev mikәn bь tejep,

Barь şomƣa qalƣanda,

kyktәn sьr-sьv, ilavlap,

Berәv tөşөp kilә ti,

Barь qarap tora ti.

Qara kөjgәn jalqьnda,

Kyktәge ut tulqьnda,

Totop alƣan ti Ural,

Qaraƣandar ti bьlar.

Aihьlьv qьđ buƣan ti,

Qaitьp kilgәn saƣьnda

Jalqьn sьrnap alƣan ti.

"Havaƣa taş atqanьn

Qarap torđom kyktә min.

U taş deŋgeđ aşaƣa

Sorƣap kitte jьraqqa,

Әzrәqәneŋ ilenә

Barьp tөştө ber saqta.

Jerđe jarđь urtaƣa,

Jalqьn sьqtь havaƣa;

Jalqьn mine jalmanь,

His tәqәtem qalmanь,

Huşьm kitep jьƣьldьm;

Saq-saq jьjьp huşьmdь

Bьlaj taba boroldom".

Tigәn hyđen işetkәs,

Barь mьŋa şaşьnƣan,

Әzrәqәƣa şav haldь

Tip Samrav şatlanƣan.

Şylgәn mьnь belgәn huŋ,

Әzrәqәneŋ Şylgәngә

Qьđьm tiep kәlәşkә

Birgәn qьđь Ajhьlьv

Ikәnene hiđgәn huŋ,

Dejev qьđьm tigәne,

Yđ qьđьm tip birgәne,

Barьhь la buş ikәn

Tiep Şylgәn ujlaƣan.

Dejev mine japtь tip,

Min dә anan qastьm tip,

Ajhьlьv mьŋa ьşanƣan;

Homaj kyrgәs Şylgәnde,

Jьlan, ikәv kilgәnde,

Homajđь jьlan alam tip,

Hәr saq horap jөrgәnde

Homaj belgәs hiѣkәngәn,

Homaj mьnan şiklәngәn.

Ike batьr kekәvem,

Il өѣtөnә terәgem,

Bulьr tiep, Samrav

Yđ esenәn şatlanƣan.

Harajƣa Homaj qajtqas

Zәrqum janьna tөşkәs,

Şylgәn mьnan şomlanƣan;

Zәrqum serđe asьr tip,

Nisek buha jul tabьp,

Ural tajaƣьn alьp,

Barьn hьvđan baѣtьrьp,

Qьran-jaran itәrgә

Tiep Şylgәn ujlaƣan.

Şul urьnda Uralƣa

Bьlaj tiep hөjlәgәn:

"Min dә ber dan alajьm,

Әzrәqәgә barajьm,

Ilen baѣьp alajьm",

Tip tajaƣьn horaƣan.

"Ikәv bergә barajьq,

Bergә barьp qarajьq",

Tiep Ural qaraƣan,

Şylgәn mьŋa kynmәgәn,

Ural tajaqtь birgәn.

Homaj jamdan sьqqansь,

Zәrqum man hөjlәşep,

Bөtә serđe belgәnse,

Şylgәn tajaq alƣas ta,

Homajđь la kөtmәjse,

Ajhьlьvđь kyrmәjse,

Samravƣa әjtmәjse,

Şylgәn qьrƣa sьqqan da,

Barьn hьvđan baѣtьrƣan,

Bөtәhen dә şu saqta

Aptьravđa qaldьrƣan.

Zәrqum mьnь kyrgәs tә,

Đur ber balьq buƣanda,

Janьna barƣan Homajđь,

Şu urьnda qarpьƣan.

Zәrqum qьđьn qarpьƣas,

Kyktә qojaş totolƣan,

Aq buđ atqa beldergәn,

Aqbuđ darjaƣa sumƣan,

Darja gөrlәp qajnaƣan,

Homajđьŋ da juqlьƣьn

Barьhь la aŋlaƣan.

Aq buđ darjanь bьvƣas,

Zәrqumƣa jul bumaƣas,

Homajđь u jebәrgәn,

Zәrqum yđe totolmaj

Qasa halьp өlgөrgәn.

Homaj kire qajtqan huŋ,

Bөtә serđe әjtkәn huŋ,

Ural eşte aŋlaƣan,

Doşman buldь aƣam tip,

Yđ esenәn ujlaƣan.

Bөrөkkәn hьvь qoroƣas,

Zәrqum barьp quşьlƣas,

Aq buđ atqa qarşь

Tajaq kөsө jetmәgәs,

Zәrqum, Şylgәn kitkәn ti,

Әzrәqәgә jetkәn ti,

Bөtә serđe әjtkәn ti.

Әzrәqә bik qajƣьrƣan;

Bөtә dejevđe jьjđьrƣan,

Harajƣa haqsь qujđьrƣan,

Qәhqәhә mәn Şylgәnde,

Zәrqum dyrt-biş dejevđe

Ƣәskәrenә baş qьlƣan.

Kyktә qoştar osmaѣlьq,

Jerđә keşe jөrөmәѣlek,

Jerđe hьv man qaplarƣa,

Kykte ut man qaplarƣa,

Bar dejevgә eş quşqan.

Ber đә-ber kөn bar jerđә

Kyk-kymgәk hьv erkelgәn,

Kyk jөđөndә qьp-qьđьl

Jalqьnlь ut bөrkөlgәn.

Kyktә qoş-qort osalmaj,

Jerđә ber jәn toralmaj,

Aptьraƣan, aljaƣan,

Qoşo-qorto, jәnlege,

Jьlan batşa jerendә,

Bejlek qorƣan ilendә,

Keşelәrđeŋ bejlege

Barь bergә jьjьlƣan,

Uralƣa kilep jalvarƣan.

Ural qarap qalmaƣan,

Jerđe baѣqan hьvđan da,

Kyk qaplaƣan uttan da,

Ural qurqьp tormaƣan,

Ural mengәn Aqbuđьn,

Qulьna alƣan bulatьn,

Dejevđәrgә qarşь

Qanlь huƣьş, jav asqan.

Aj huƣьşqan, ti, Ural,

Jьl huƣьşqan, ti, Ural,

Utqa өtәrgә birmәgәn,

Qajьq jahap bar keşe

Hьvƣa batьp ylmәgәn,

Ural ajavhьđ huƣьşьp,

Dejevđәrđe qьrƣan, ti.

Aqbuđ hьvđь jьrƣan, ti,

Julь qalqьp qalƣan, ti,

Ural barƣan juldarđan

Xalьq ejәrep barƣan, ti.

Kөn huƣьşqan, ti Ural,

Tөn huƣьşqan, ti Ural,

Qatь javь barƣanda,

Dejevđьrđe qьrƣanda,

Әzrәqәgә tap bulьp,

Ikәvhe qarşь torop,

Qьlьsqa qьlьs kilep,

Huƣьşqandar, ti, bьlar,

Alьşqandar, ti, bьlar.

Әzrәqә sabьp qaraƣan,

Ut ta bөrkөp qaraƣan:

Uraldь u sapqanda

kyk kykerәp torƣan, ti,

Uralƣa ut bөrөkkәndә

Hьvđar qajnap torƣan, ti,

Ural anan ylmәgәn,

Huşьnan da tujmaƣan,

Bulatьnь alƣanda,

Әzrәqәne sapqanda,

Qьlьs deŋgeđgә sumƣan,

Jer helkengәndәj buƣan:

Әzrәqә huşhьđ jьƣьlƣan,

Imәnes, đur kәyđәhe

Hьvđь urtalaj bylgәn,

Xalьqqa menep tororƣa

Jajьrap xәl jьjarƣa

Đur ber jaman tav buƣan.

Ural alƣa sapqan, ti,

Atь deŋgeđ jarƣan, ti,

Atь barƣan urьnda

Hьv almaѣlьq jul bulьp,

Đue tav qalqa barƣan, ti,

Hьv esenәn bar xalьq

Şunda sьƣa barƣan, ti.

Ural kyp jьl huƣьşqan,

Kyp dejevđәrđe qьrƣan,

Kyp tav barlьqqa kilgәn.

Ural javƣa sьqqanda,

Jaŋь tьvƣan balalar đa,

At menәrđәj ir buƣan.

Ural barƣan jer bujlap,

Hьđьlьo jatqan tav bujlap,

Jaqşь tolpar atlanƣan,

Jav batьrđaj qorallь

Higeđ batьr kilgәndәr,

Kilep sәlәm birgәndәr.

Berensehe:

Qatil batşa qьđьnan

Hinәn tьvƣan ulьŋdьr;

Higeđ jәştә at mendem,

Il aralap kyp jөrđөm,

Ber jerđә ber qan kyrđem,

Yđe jergә heŋmәjđer,

Yđen qođƣon esmәjđer;

Aqhaqaldar, qođƣondar,

Kөndә kilep jeѣkәjđer;

Әsәmә qajtьp hөjlәnem,

Bar serene horanьm,

Әsәm miŋә әjtmәne,

Utьrьp ykhep ilanь,

Ni әjtergә belmәnem,

Aptьranьm, aljanьm,

His serene belmәnem,

Il aralap kyp jөrđөm,

Kyp keşelәrđe kyrđem,

Jәşen, qartьn osorattьm,

Qan turьnda hөjlәştem;

Berehe asьq әjtmәne,

Bьlaj tiep hөjlәne:

"Ataŋ beđgә allalaj,

Jarđam itte, balaqaj,

Ataŋ xaqьn haqlajbьđ,

Әsәŋ xәteren haqlajbьđ,

Hin ataŋdan qot jejgәn,

Hin әsәŋdәn hөt imgәn,

Alarƣa urtaq bala hin,

Beđgә dana bala hin.

Әsәŋdәn ytep balaƣa

Urtaq seren әjtmәjbeđ,

Ataŋ qәđere xaqьna

Әsәŋә ant itkәn beđ,

Bar, balaqaj, qajt өjgә,

Әsәŋdәn horap kyr bala,

Әsәŋ әjthә bar seren,

Yđeŋ ujlap bel bala".

Tigәs qajttьm өjөmә,

Taƣь barđьm әsәmә,

Әsә hiә tә әjtmәne,

Minәn seren jәllәne,

Min utьrьp ilanьm,

Ul haman da әjtmәne,

Urьn halьp jatqьđđь,

Joqlatьrƣa bәplәne,

Min dә hyđem tьŋlanьm,

Min joqlaƣan bulajьm,

Ni hөjlәr tip ujlanьm.

Mine joqlaj tipmeler,

Әllә onotьpmьlьr,

Әsәm ykhep ilanь

Başьn baѣьp ullandь,

Oşolaj tip hөjlәnde:

"Uralьm kitte juƣaldь,

Qabat qajtьp kitmәjđer,

Ulь jette at mende

Anь atahь belmәjđer.

Atahьndaj tьvƣandьr

Jөrәge quş buƣandьr;

Javьz atam qandarь

Әle şiŋmәj jatalьr,

Bala kyrep qajtha la

Horap jәngә tejәler;

Inde nisek itәjem,

Әjtmәj nisek tyđәjem,

Әjthәm serđe beler u,

Atahьnь eđlәr u,

Başьn sitkә ađđьrьr

Mine jaŋƣьđ qaldьrьr",

Tip әsәjem zarlanƣas,

Min dә torđom taŋ atqas;

Qan janьna barđьm min,

Qandь urap jөrđөm min,

"Ә, heđ qandar, qan ikәn,

Atam qojƣan qan ikәn;

Atam Ural kilgәndә

Jav asqandar heđ ikәn.

Batpr qulь tigәngә

Hьvьnmajmь qanьƣьđ,

Qanьŋ bьsraq buƣanƣa

Qođƣanda esmәj, jer jotmaj,

Kypsep jata qanьƣьđ".

Tigәn hyđem әjtkәjnem,

Qanlь bь qul qajnanь,

Jaman tavьş şavlanь,

Qan kylenәn sitkәrәk

Ber aq taşqa sәsrәgәs,

Qan qьjmьldaj başlanь,

Serđe hөjlәj başlanь.

"Olo babaŋ qatildьŋ

Qollap alƣan dyrt batьr

Babaŋ quşqas javastьq

Javьz qanƣa olƣaştьq,

Jerđә esmәj qanьbьđ,

Kөn kiptermәj qanьbьđ,

Qođƣondarđan horajbьđ

Alar đa esmәj qanьbьđ,

Ural ataŋa bar әle,

Beđđәn sәlәm әjt әle,

Sara taphьn, terelthen,

Yđenә juldaş bulьrlьq

Javƣa sabьr ir ithen".

Tigәs serđe beldem min,

Әsәmә hөjlәp birđem min.

Әsәm ujlap torđo la,

Tavƣa qaraj barđь la,

Qođƣondarđь jьjđь la,

Ber qođƣondo ođattь,

Hәr kөn sьƣьp kyđәtte.

Ber nisә kөn uđƣas ta,

Qođƣono kilde şav man,

Avьđь tulь hьv man,

Әsәm qanƣa tөkөrttө,

Barphpn da tereltte,

Dyrt batьrƣa qarata:

"Atam da xur buhaƣьđ,

Anan etlek kyrhәgeđ,

Uralƣa duѣ buhaƣьđ,

Atam man duѣtarьn,

Donjanan juq itegeđ,

Ulьm man Uraldь

Eđlәj bergә kitegeđ,

Barьp sәlәm әjtegeđ",

Tigәn hyđen әjtkәjne,

Batьrđar jer qađđьlar,

Barьhьn terelәj kymdelәr.

Dyrt batьrđь ejәrtep,

Atam Ural ikәn tip,

Ural ulь Jajьq tip,

Hine eđlәp kildem min,

Hiŋә jarđam itәrgә

Bilem bitәn bьvđьm min.

Ikensehe:

Mineŋ әsәm Golostan,

Min altьƣa jetkәndә

Jьlan, Şylgәn qabatlap,

Ilde talaj kilgәndә,

Bar keşeneŋ qoto osop,

Ildәn qasьp kitkәndә,

Әsәm hine ujlaƣan,

Şu qajƣьnan qalƣьƣan,

Ajaƣьna baѣalmaj,

Urьnьnda jatqan da,

Ildә jьlan jav astь,

Bөtә jerđe hьv baѣtь.

Balahьna, qartьna,

Qajьq jahap barьna,

Barьn tөjәp qajьqqa,

Jaŋƣьđ yđen jav astьm,

Javđa ilde birmәgәs,

Hьvđa berәv batmaƣas,

Yđem jәş ber balalaj

Kyđđәrenә saƣьlƣas,

Zәrqum killep tuqtaldь,

Qьlьs alьp uqtaldь.

Min dә qarap tormanьm,

Balahьnьp qalmanьm,

Qьlьs alьp ajqaştьm,

Aŋa hьs kөs birmәnem,

U huqqan da jьƣьlmaj

Batьrđarđaj sajqaştьm.

Zәrqum tatav raqas,

Anь jaqlap dejevđәr

Taƣь la өѣtәlep uqtalƣan,

Aŋa la kөs birmәnem,

Dejeven dә, Zәrqumdь

Bьvьn-bьvьn turanьm.

Xәlheđlәngәn kөj torop,

Әsәm kilep qul haldь,

Jәşlәnderep kyđđәren

Bьlaj tiep hөjlәnde:

"Ataŋ Ural batьrьm,

Anan tьvƣan Nөgөşem,

Batьr bulьp zpvƣan hьŋ,

Ataŋa quldaş buƣanhьŋ;

Men tolparƣa hin, balam,

Ataŋa juldaş bul, balam"

Tigәs әsәm hөjđө lә,

Tolpar totop birđe lә

Miŋә juldь өjrәtte,

Mine javƣa ođattь.

Өsөnsөhө-:

Mineŋ әsәm Homajđьr,

Kөn dә kykkә menә lә,

Ni nәmәler tьŋlajđьr.

"Aj Uralьm nişlәjheŋ,

Min janamьn belmәjheŋ,

Dejev, jendәr tuplandь,

Barь bergә joplandь,

Il qaplaƣan deŋgeđđe

Nisek jөđөp sьƣarhьŋ,

Qan javlaƣan dejevđe

Nisek jeŋep sьƣarhьŋ?"

Tip ah orop jalbarđь,

Yđ aldьna zarlandь,

Miŋә teklep torđo la:

"Balam, irtә tьvhaŋsь,

At menәrlek buhaŋsь,

Kyp jьl javđa jonsoƣan

Ataŋa terәk buhaŋsь",

Tip mine pәplәjđer,

Yđe hьqtap ilajđьr;

Mine bala tipmeler,

Miŋә seren әjtmәjđәr.

Tөnlө ikәv jata inek,

Berәv işekkә huqtь,

Işek selpәrә kilde,

Өjgә ber dejev kerđe,

Әsәmә qulьn huđđь,

"Ilgә qьran halƣandьŋ,

Ilde tar-mar qьlƣandьŋ,

Taş attьrьp Qaf tavƣa

Dejevgә ut halƣandьŋ,

Jәn hөjgәne Homajmь?

Uralƣa buđ at birep,

Tav jarđьrƣan Homajmь?

Bulat qьlьs tottorop

Bar dejevđe qьrđьrьp,

Bajman tapqan Homajmь?

Xәđer başьŋ kiѣәmen,

Kiѣep qanьŋ esәmen,

Kәvđәŋ utqa atamьn,

Başьŋ taşlap Uralƣa

Anь halьp qajƣьƣa

Jartь kөsөn alamьn",

Tip әsәmә uqtaldь,

Mine kyrgәs tuqtaldь,

"Ural qotonan tьvƣan

Batьr bala tygelme",-

Tiep yđe hөjlәnde,

Әsәm ber hyđ әjtәlmәj,

Şomƣa qalьp ujlandь,

Jәşlәnderep kyđđәren

Anan qatь şiklәnde.

Yđem bala timәnem,

His-ni ujlap tormanьm,

Delevgә min taşlandьm:

Ber başьnan ut sәste,

Ber başьnan ьv sәste,

Ul ber aldь, min aldьm,

Өѣtөnә menep atlandьm,

Qulьmda huqqь juq ine

Taş jalanƣas qul ine,

Şulaj đa kөs birmәnem,

Dejevgә jul qujmanьm,

Tubarlata başlanьm.

Qьѣьp aldьm mujьnan,

Qan bөrkөttөm avьđьnan,

Taƣь өѣtәp ber huqtьm,

Albьrđanь, qaqşanь,

Baѣьr xәle qalmanь.

Taƣь ьmtьlьp ber huqtьm,

Tav qolatqandaj ittem.

Dejev jatьp jәn birđe,

"Batьrđan batьr tьvƣanhьŋ,

Ataŋdaj batьr buƣanhьŋ:

Kәvđәŋ bala buha la,

Inde yѣep etkәnheŋ;

Ataŋ jaŋƣьđ tilmerә,

Avьr kөndәr kiserә,

Ataŋ jaŋƣьđ bumahьn,

Doşman javь jeŋmәhen.

Bar ataŋa juldaş bul,

Javƣa sabьr quldaş bul",

Tiep әsәm dimlәgәn,

Atahьnь eđlәgәn,

Iđel tigәn ulьŋ min,

Hiŋә tөbәp kildem min.

Dyrtensehe:-

Mineŋ әsәm Ajhьlьv

Atam Şylgәn buƣandьr,

Hiŋә tuƣan buƣandьr,

Şu saq anan min tьvđьm,

Dejevđәr mәn kitkәnder

Ađaq kyp qan qajƣandьr,

Jaqşьƣa doşman buƣandьr.

Әsәm barьp xur buƣan,

Qajƣьhьnan har alƣan.

Әsәn ođaq tyđmәne,

Mine saqьrьp janьna

Bьlaj tiep hөjlәne:

"Qaraŋƣь tөn jaqtьrtqan,

Ajƣan tьvƣan bala inem,

Әsәm hөjgәn dana inem,

Şylgәngә dejev birgәngә,

Әsәm ber jađ qaplanь,

Şylgәngә atam birgәngә,

Әsәm ber jađ qaplanь.

Qajƣь baѣqan jөđөnө,

Miŋdәr baѣđan bitene;

Kөndә jөđө yđgәrә,

Nurь kәmep xurlana.

Elek kөndәş buha la,

Qojaştan u nurlana.

Atam taƣь xurlndь,

Şylgәngә birep aldandь,

Qajƣьhьnan kitepme,

Xәđer kyđđәn juƣaldь.

Kejәvgә tigәn bylәgem,

Harь tolpar burәjem;

Balam atqa men tine,

Iđel mәn bar, kit tine;

Ural ataŋ julьnan,

Balam, javƣa sap tine.

Haqmar batьr bul tine,

Ataŋ eđlәp tap tine,

His ajamaj sap tine",

Jeqettәrđәn bь hyđđe

Ural batьr işetkәs,

Balalarь yѣkәnen,

Batьr bulьp jetkәnen,

Yđe kyđe mәn kyrgәs,

Batьrlьqtarьn belgәs,

Ural batьr qьvanƣan,

Taƣь ƣәjrәt artьp,

Ural atqa atlanƣan;

Barь kөstә tuplaƣan,

Tөrlө jaqtan bişәvlәp

Dejevgә jav başlaƣan.

Aj huƣьşqan ti bьlar,

Jьl huƣьşqan ti bьlar,

Qatь javđьŋ berehendә,

Qәhqәhәne qolatqan,

Deŋqeđ jarьp dulatqan,

Asь tavьş sьƣartqan,

Kyk kykrәtep olotqan,

Kәvđәhen өjөp deŋgeđđә,

Taƣь ber tav jahatqan.

Tьlsьmlь deŋgeđ Şylgәndeŋ

Qap urtalaj bьvьlƣan,

Hьvđa jөđgәn dejevđәr

Ike jaqqa bylengәn;

Şylgәn mьŋa aptьrap,

Ni eşlәrgә belmәgәn,

Yđ jaƣьnda qalƣandьŋ

Barьhьnь jьjnaƣan.

Uryl taƣь jul sapqan,

Dejevđәrgә jav asqan,

Qatь javđar barƣanda,

Kyktә uttar bөrkөlөp,

Deŋgeđ hьvь erkelep,

Hьvđar qajnap torƣanda,

Şylgәn, Ural ikәvhe

Ber-berenә tap bulƣan.

Ikәv ara jaѣqьşьp,

tөrlө jaqlap alьşьp,

Tajaƣь man Uralƣa

Asьvь man uqtalƣan,

Utqa өtmәkse buƣan.

Ural ajbanmajьnsь

Bulat qьlьsьn alьp,

Qatь ajbarьn halьp,

Ural tajaqqa sapqan,

Tajaq kitkәn sәserәp,

Kyktә tavьş kykerәp,

Deŋgeđ bөtөp kyl buƣan.

Hьvhьđ qalьp dejevđәr,

Aptьraşьp xur buƣan.

Ural totqan Şylgәnde,

Aq buđ atь, uldarь

Qьrƣan dejev, bytәnde.

Qara kөsө mәn Şylgәn

Uralƣa kәr qьlmaƣan,

Alьşha la tyđәlmәj,

Şunda jergә jьƣьlƣan.

Haqmar kilep Şylgәngә,

Qьlьs alьp uqtalƣan;

Ural tьjƣas Haqmar đa

Sapmajьnsь tuqtalƣan.

Ural bar xalьqtь jьjьp,

Şylgәnde urtaƣa qujьp:

-"Jәştәn jyvьz yѣteŋ hin,

Urlap qan hьv esteŋ hin,

Atam hyđen totmanьŋ,

Javьzlьqqa ьqlanьŋ,

Jaqşьlьqtь taşlanьŋ.

Qanda jөđđөŋ javьŋ man,

Il qaplanьŋ hьvьŋ man,

Il yrtәneŋ utьŋ man:

Dejevđәrđe duѣ itteŋ,

Keşelәrđe xur itteŋ,

Javьzlьqtьŋ at itteŋ,

Jөrәgeŋde taş itteŋ,

Atam jөđөn jat itteŋ,

Әsәm hөtөn ьv itteŋ;

Bergә juldaş buldьm min,

Javđa quldaş tinem min,

Qьđ hajlanьŋ buj qujđьm,

At hajlanьŋ jaj qujđьm,

Dan eđlәrgә telәneŋ

Telәgeŋә buj birđem,

Qulьŋa tajaq tottorđom;

Jaqşьlьqtan kyđ jomdoŋ,

Qan qojarƣa ьmtьldьŋ.

Ilde utta qaldьrđьŋ,

Kyben hьvƣa batьrđьŋ

Dejevđәrgә buj birep,

Dejevđәrgә aldanьp

Keşe qanь tykterđeŋ.

Hөttәj tađa berәvđeŋ,

Kyđ qaralaj ikәvđeŋ,

Beren dimlәp birđerđem;

Jөrәgeŋ aq bulьr tip,

Hine maqtap hөjđәrđem;

Hin hyđeŋdә tormanьŋ,

Javьzƣa qarşь barmanьŋ,

Atam hyđen totmanьŋ,

Bөtә ilde hьv itteŋ,

Keşe qanьn qojarƣa

Dejevđәrđe өrkөttөŋ,

Jer өѣtөndә erketteŋ

Tigeđ jatqan jer jөđөn

Oŋdor-soŋdor itterđeŋ,

Dejevđәn tav өjđөrtteŋ.

Jamanlьqtь jaqşьlьq

Jeŋgәnen xәđer beldeŋme?

Keşelәrđeŋ donjala

Өѣtөnlөgөn kyrđeŋme?

Xәđer bөtә dejeveŋ

Jәnlekkә tөjәk tav bulьr,

Qәhqәhәneŋ javđarь

Ajaqhьđqalƣan jav bulьr.

Jer ybep ant itmәhәŋ,

yalьq aldьnda baş ejep,

Aq hyđeŋde birmәhәŋ,

Bөtә xalьqtьŋ kyđ jәşen

Yđ өѣtөŋә almahaŋ,

Atam uq kilgәn saƣьnda

Ƣәjeplemen timәhәŋ,

Başьŋ sarđajsorƣotop,

On-talqandaj itәrmen,

Kybәlәktәj jәneŋde

Tөngө toman qьlьrmьn,

Qanьŋa bujap kәvđәŋde,

Әzrәqәnәn bar buƣan,

Jaman tav tip atalƣan,

Tavƣa itep kymәrmen.

Başьŋa his jәn kilmәѣtәj,

Kilep xәleŋ belmәѣtәj,

Jaqşьlap telgә almaѣtaj,

Ber ylәn, zat yѣmәѣtәj

Bite kөngә jarьlƣan,

Qasqan-buѣqan jьlanƣa

Javьz ujlь bөrkөtkә,

Qan kөѣәgәn qođƣonƣa

Qunьp jәnlek aŋlarƣa

Javьz taƣь bulьrđaj

Qara qaja itәrmen.

Tigәn hyđen Uraldьŋ

Şylgәn tьŋlap torƣanda,

Ujьn tuplap bөtkәndә,

Ural qujmaѣ yterer

Tip jөrәge qurьqqanda,

"Yđ tьlsьmьm jahaƣan

Deŋgeđemdeŋ qalđьƣь,

Uѣallьƣьm şomloƣь,

Kyldәn bitem jьvajьm,

His javьzlьq qьlmaѣqa,

Jolanan baş tartmaѣqa,

Hineŋ mәn yk berlektә,

Keşelәr mәn duѣlьqta,

Il batьrь bulьrƣa,

Ildә tьnьs qalьrƣa,

Ural julьŋ ybәjem,

Ьsьn tuƣan bulajьm,

Bergә torlaq qorajьm,

Atam, әsәm kyrәjem,

Alarƣa hyđ birәjem.

Ural -

Qandan yѣkәn bit iteŋ

Kylde jьvьp tađartmaѣ,

Qan horaƣan jөrәgeŋ,

Jaqşьlьqqa bađalmaѣ,

Qanƣa jөđөp ut jotqan

Keşelәr hine işkә almaѣ;

Keşegә asьv tarqьƣan,

Qәhәrđә taŋtaj qatьƣan,

Keşelәrgә ut buƣan,

Bәƣerlekteŋ toqomo

Tьvmьştan juq buƣan,

Hineŋ ьvlь jөrәgeŋ

Taş erehә, eremәѣ,

Jaqşьlьqtь tiŋhenmәѣ,

Keşelәrđe işkenmәѣ.

Keşelәrđe hөjhәŋ hin,

Bergә jәşәp, il qorop.

Batьr bulam tihәŋ hin,

Keşelәrgә doşmandь

Yđeŋә qarşь jav hana,

Doşman qanьn kyl itep,

Biteŋ jьvar hьv hana,

Keşelәrgә jav asьp,

Buştan-buşqa qan qojop,

Javьzlьqtь dan hanap,

Jaqşьlьqtь xur jahap,

Olpatlanьp, mahajьp,

Kәperәjgәn tәneŋde

Rәxәtlәngәn jәneŋde,

Qarajьp bөtkәn qanьŋdь,

Ytkәneŋde ujlatьp,

Jөrәgeŋde hьđlatьp,

Tәneŋ hьđlap qaƣajhьn,

Jәneŋ hьqtap aƣarhьn,

Jөrәgeŋdәge qara qan

Kibep qabat qьđarhьn,

Şunda keşe bulьrhьŋ,

Ildә bergә qalьrhьŋ,

Javđa batьr bulьrhьŋ".

Tigәn hyđđe işetkәs,

Şylgәn qabat horaƣan,

Yđ telәgen hөjlәgәn -

"Hьbajđa mengәn arьѣlanьm,

Ike hөrөnөp jьƣьldь,

Ike tapqьr huƣьldь,

Tәnendә qandar kyrende,

Kyđenә uttar saƣьlda,

Ajaƣьma jьƣьldь.

Өsөnsө tapqьr hөrөndө,

Miŋә qarap ykende,

Qabat his tә hөrөnmәm

Tip arьѣlanьm jelkende.

Min dә qabat huqmanьm,

Telem mәn dә hykmәnem.

Aƣaŋ buƣan Şylgәn dә

Ike tapqьr juƣaldь,

Hөrөngөn arьѣlandaj

Kyŋeleŋә şom haldь.

Өsөnsƣgә kitәjem,

Dejevđe tar-mar itәjem,

Qara jөđөm jьvajьm,

Aq jөđөm mәn aldьŋda

Kilep jerđe ybәjem,

Keşelәrgә iş bulьp,

Bergә torlaq qorajьm".

Ural -

Namьѣ tapar ir buha,

Өmөtө bumaѣ kөnөnәn,

Il bьvьnьn hanaƣan

Kөnөn ajьrmaѣ tөnөnәn.

Jьrtqьs buƣan jәndәrgә

Qara tөnө kөn bulьr,

Kyđe qalƣьr bajƣoşto

Tөndә avlap şat bulьr.

Keşelәrgә tөn ine,

Hiŋә jaqtь kөn ine,

Qalqьp torƣan keşene,

Qьrьp đur dan eđlәneŋ,

Keşegә doşman dejevđe,

Yđeŋә duѣ hajlanьŋ,

Keşeneŋ qara tөnөndә

Ajь qalqьr timәneŋ,

Ajь batha taŋ atьp,

Kөn kileren belmәneŋ.

Inde kyrđeŋ kyđeŋ mәn,

Keşegә kөn kilgәnen:

Dejeveŋ mәn yđeŋә

Qara tөnөŋ kilgәnen.

Dejev jөđgәn diŋgeđđeŋ

Jergә әjlәnep qalƣanьn,

Әzrәqә tigәn batşamdьŋ

Qajalь tav buƣanьn;

Uѣal da man aq qьđđan

Haqmar batьr tьvƣanьn,

Jьlan jejgәn irđәrđeŋ,

Anda bikle qьđđarđьŋ,

Il qororƣa hьđƣanьp,

Kөlәs jөđlө buƣanьn,

Aldьŋa kilep tulƣanьn,

Inde kyrep ьşanhaŋ;

Keşegә qarşь sajqaşьp,

Uѣallьqtan jav asьp,

Mәŋge jeŋelmәѣeŋde

Ber tuqtalьp ujlahaŋ, ;

Uѣallьƣьŋa baş bulьp,

Keşelekte hajlahaŋ;

Yđ arьѣlanьŋ hyđenәn

Өlgө alьrlьq buhaŋ;

Min dә be jul qujajьm,

Hinәn jaqşьlьq kөtmәjem,

Atamdьŋ xaqь өsөn,

Әsәmdeŋ xәtere өsөn,

Taƣь la ber hьnajьm,

Telәgeŋde birәjem".

Tip Şylgәnde ođatqan.

Bөtә xalьqtь jьjđьrtqan -